آزمایشات و تشخیص‌های سرولوژی

تست سرولوژی چیست؟

تست سرولوژی یا سرم‌شناسی (Serology) شاخه‌ای از علوم زیستی است که به بررسی سرم خون و سایر مایعات بدن می‌پردازد. آزمایش‌های این بخش برای سنجش سیستم ایمنی بدن و تشخیص بیماری‌های عفونی طراحی شده و تمامی آن‌ها یک وجه مشترک دارند و آن هم اهمیت دادن به پروتئین‌های موجود در سیستم ایمنی است.

در اکثر تست‌های سرم‌شناسی، به‌جای ردیابی یک آنتی‌ژن یا عامل بیماری‌زا در بدن، پاسخ اختصاصی بدن به آن آنتی‌ژن جست‌وجو می‌شود. بهترین وسیله برای تشخیص یک بیماری عفونی جداکردن میکروب از بیمار و مشخص کردن آن است؛ ولی اغلب این امر به دلایلی از جمله عدم مراجعه به‌موقع بيمار به پزشك، مصرف داروهاي ضدميكروبي و يا مشكلات مربوط به جداكردن و كشت ميكروب از بيمار مشکل بوده و روش جایگزین، جستجوی آنتی‌بادی اختصاصی ضد میکروب در سرم بیمار است.

انجام تست‌های سرولوژی به تشخیص علت بروز بیماری و هم چنین فعالیت سیستم ایمنی کمک می کند؛ به‌علاوه‌ تست‌های سرولوژی در تشخیص اختلال‌های اتوایمیون نیز موثر هستند.

اهمیت آزمایش‌های سرولوژی

اهمیت آزمایش‌های سرولوژی بیشتر در تغییراتی است كه در  تیتر آنتی‌بادی در طول مدت بیماری صورت می‏‌گیرد. بنابراین پزشك می‏‌تواند از روی ان تغییرات درمان بیماری را تحت كنترل داشته باشد.

در صورتی كه نتیجه آزمایش مشكوك باشد و یا اینکه با وضعیت بالینی بیمار مطابقت نداشته باشد، آزمایش‌های سرولوژی باید حداقل در دو نوبت و به فاصله 1 تا 2 هفته انجام گیرد.

عوامل موثر در تفسیر آزمایش‌های سرولوژی

سن و سابقه بیمار، نقص سیستم ایمنی فرد، وضعیت جغرافیایی محیط، شغل بیمار، قرابت یا تشابه آنتی‌ژنی، زمان واكسیناسیون، مرحله بیماری و مصرف داروها از جمله عوامل موثر در تفسیر آزمایش‌های سرولوژی هستند.

اساس واکنش‌های سرولوژی

واکنش‌های رسوبی یا پرسیپیتاسیون: در این واکنش‌ها، آنتی‌ژن به صورت محلول است. آنتی‌ژن محلول را پرسیپیتونوژن، آنتی‌بادی بر ضد آن را پرسیپیتین و این واکنش را پرسیپیتاسیون می‌نامند.

واکنش‌های آگلوتیناسیون: اگر آنتی‌ژن به صورت غیرمحلول و یا ذره‌ای باشد، آنتی‌ژن را آگلوتینوژن، آنتی‌بادی را آگلوتینین و واکنش را آگلوتیناسیون می‌نامند. اگر آنتی‌ژن غیرمحلول گلبول قرمز باشد واکنش بین گلبول‌های قرمز و پادتن ضد آن را هماگلوتیناسیون نامیده می‌شود.

 واکنش‌های فلوکولاسیون: وقتی آنتی‌ژن به‌صورت ذرات کلوئیدی باشد( مثل کاردیولیپین که از عصاره قلب گاو تهیه شده و در آزمایش VDRL استفاده می شود)، واکنش را فلوکولاسیون می‌نامند.

انواع تست‌های سرولوژی

در زیر برخی‌ از انواع مختلف و رایج تست‌های سرولوژی را شرح می‌دهیم:

1_ آزمایش ویدال (WIDAL TEST)

آزمایش ویدال برای تشخیص بیماری حصبه (Typhoid) و شبه حصبه (Paratyphoid) مورد استفاده قرار می‌گیرد.

عامل این بیماری، باسیل‌های گونه سالمونلا از دسته باسیل‌های روده‌ای است. این باسیل‌ها از راه دستگاه گوارش وارد بدن انسان می‌شوند و بیماری‌های تب‌های تیفوئیدی و پاراتیفوئیدی معروف به تب‌های روده‌ای، سپتیسمی و عفونت خون و مسمومیت غذایی ایجاد می‌کنند.

طبق آمارها؛ تنها ۵۰% بیمارانی که مبتلا به تب روده‌ای هستند، آزمایش ویدال آن‌ها ۱ هفته بعد از ورود میکروب به بدن مثبت می‌شود.

2_ آزمایش رایت (WRIGHT TEST)

آزمایش رایت براساس آگلوتیناسیون مستقیم است. این آزمایش برای تشخیص عفونت ناشی از باکتری بروسلا مورد استفاده قرار می‌گیرد که منجر به بیماری تب مالت (Malta Fever) یا تب مواج یا تب مدیترانه‌ای می‌شود.

انسان بیشتر از طریق تماس مستقیم با حیوانات بیمار (مانند کشاورزان _ دامداران _ دامپزشکان و کارکنان کشتارگاه‌ها) و یا مصرف شیر و فرآورده های شیری آلوده، شیر نجوشیده، پنیر، بستنی و خامه) به تب مالت مبتلا می‌شود.

گونه‌های این میکروب که در انسان ایجاد بیماری می‌کنند شامل: بروسلا آبورتوس (گاوی) _ شایع‌ترین نوع بیماری در انسان، بروسلا سویس (خوکی)، بروسلا ملیتنسیس (گوسفند- بز) _ خطرناکترین گونه برای انسان و شایع‌ترین عامل بیماری در ایران است.

3_ آزمایش COOMB`S WRIGHT

درصورتی که نتیجه آزمایش رایت منفی شود و پزشک به ورود بیمار به فاز مزمن بیماری مشکوک گردد، این آزمایش پیشنهاد می‌شود.  سرم کومبس یک آنتی‌بادی ضد آنتی‌بادی‌های انسانی است که به ناحیه‌ی FC آنتی‌بادی‌هایِ انسانی متصل می‌شود و به انجام آگلوتیناسون کمک می‌کند. در صورت مثبت شدن این تست، فرد در مرحله‌ی مزمن بیماری است.

4_ آزمایش 2ME WRIGHT

در صورت مثبت شدن تست رایت، این تست انجام می‌شود تا کلاس آنتی‌بادی و به دنبال آن مرحله‌ی بیماری مشخص شود. کار 2ME این است که روی پیوندهای دی‌سولفیدیِ IgM اثر می‌گذارد و موجب مختل‌شدن حالت پنتامریِ آن شده و قدرت آگلوتیناسیون آن را کاهش می‌دهد.

درصورتی که تست مثبت شود، آنتی بادی از نوع IgM است و فرد در مرحله ی حاد بیماریست. اگر منفی شود کلاسِ آنتی بادی از نوعِ IgG بوده  و بیمار در مرحله ی مزمنِ بیماریست.

5_ آزمایش RHEUMATOID ARTHRITIS FACTOR یا RF

این تست برای تشخیص بیماری آرتریت روماتوئید به خصوص هنگامی که تشخیص بالینی مشکل است، استفاده می‌شود. آرتریت روماتوئید یک بیماری مزمن کمپلکس ایمنی موضعی است و جزو بیماری های خودایمنی محسوب می شود. این بیماری بیشتر در افراد میانسال و مسن دیده می‌شود ولی یک نوع آن به نام Juvenile Rheumatoid Arthritis در کودکان هم دیده می‌شود.

6_ آزمایش C-REACTIVE PROTEIN یا CRP

CRP گلیکوپروتئینی است که در کبد ساخته می‌شود و به‌طور معمول در خون وجود ندارد. التهاب حاد همراه با تخریب بافتی در بدن، باعث تحریک ترشح این پروتئین می‌شود. بنابراین CRP مثبت نشانگر وجود یک پروسه التهابی در بدن است. CRP یک پروتئین واکنشگر فاز حاد غیراختصاصی است و برای تشخیص عفونت‌های باکتریایی و اختلالات التهابی نظیر تب روماتیسمی استفاده می‌شود.

8_ تیتر آنتی استرپتولیزین O

استرپتولیزین O آنزیمی است که به وسیله باکتری‌های استرپتوکوکی بتا همولیتیک گروه A ساخته می‌شود. در بیش از ۸۰% بیماران با تب روماتیسمی و ۹۵% آنهایی که گلومرونفریت استرپتوکوکی دارند، سطح ASO افزایش یافته است.

انجام این تست به خصوص جهت مشخص کردن اینکه عوارض چون درد مفاصل یا گلومرونفریت از نتایج عفونت استرپتوکوکی هستند یا خیر سودمند است.

9_ آنتی بادی علیه ویروس هپاتیت C

در این تست آنتی‌بادی‌های ویروس هپاتیت C اندازه‌گیری می‌شوند. وجود HCV Ab نشان دهنده آلودگی به HCV است؛ اما مشخص نمی‌کند که آیا بیماری حاد، مزمن و یا بهبود یافته است.

آزمون غربالگری اصلی برای شناسایی آنتی‌بادی‌های HCV؛ آزمایش ELISA است. این آنتی‌بادی‌ها را می‌توان چهار هفته پس از  ابتلاء بیمار به ویروس شناسایی کرد.

برای افزایش اختصاصیت می‌توان از شیوه تاییدی ایمیونوبلات نوترکیب (Recombinant Immunoblot Assay) یا به اختصار RIBA نیز استفاده نمود.

10_ آنتی‌بادی IgM ویروس EBV

از این تست برای تشخیص عفونت EBV و ارزیابی منونوکلئوز عفونی هتروفیل منفی استفاده می‌شود. تست آنتی‌بادی های EBV، گروهی از آزمایش‌ها هستند که برای کمک به تشخیص عفونت کنونی، اخیر یا گذشته EBV؛ درخواست می شوند. آن‌ها شامل آنتی‌بادی‌های IgG و IgM برای آنتی ژن کپسید ویروسی (VCA)، آنتی بادی IgG برای آنتی ژن D زودرس (EA – D) و آنتی‌بادی‌هایی برای آنتی‌ژن‌های هسته‌ای (EBNA) هستند.

11_ تست تشخیصی بیماری مقاربتی سیفلیس  VDRL

VDRL آزمایش غربالی برای تشخیص آنتی‌بادی رآژین ترپونما پالیدوم است. سیفلیس بیماری عفونی سیستمیک است که توسط اسپیروکت ” ترپونما پالیدوم ” ایجاد می‌شود. این ارگانیسم اغلب از طریق تماس جنسی منتقل می‌شود. همچنین از طریق جفت نیز می تواند از مادر به جنین انتقال یابد.

چنانچه بیماری درمان نشود؛ افراد آلوده دچار عوارض برگشت ناپذیری همچون التهاب مفاصل، بیماری‌های قلبی عروقی (مانند درگیری دریچه‌ها) و مشکلات CNS نظیر اختلالات ذهنی و پارالیز (فلج) خواهند شد.

تست های سرولوژی سیفلیس شامل VDRL، RPR و FTA-ABS است. تست‌های VDRL و RPR تست‌های غربالگری سیفلیس هستند. هر کدام از این تست ها مثبت شود بایستی با تست FTA-ABS یا MHA-TP که حساس ترین روش تشخیصی سیفلیس است؛ تایید گردد.

12_ آنتی‌بادی IgG علیه ویروس سرخجه

سرخجه که با نام های “سرخک آلمانی” یا سرخک ۳ روزه نیز شناخته می شود، بیماری ویروسی است که اغلب جدی گرفته نمی شود. این بیماری معمولاً باعث بروز تب و راش گذرا در کودکان و بزرگسالانی می شود که آلوده به ویروس هستند. اما چنانچه خانمی در خلال سه ماهه اول حاملگی به این بیماری مبتلا باشد؛ مسئله جدی خواهد بود. زیرا می تواند منجر به سقط، مرده زایی و نقایص مادرزادی جنین مانند: کَری، میکروسفالی و نقایص قلبی شود. بنابراین در زنانی که قصد حاملگی دارند؛ انجام این تست جهت تعیین استعداد ابتلاء و یا ایمنی در برابر ابتلاء به سرخجه اهمیت خاصی دارد.

نویسنده: غزاله بهاری

منابع:

1. https://health.maryland.gov/laboratories/Pages/-Microbial-Serology.aspx
2. https://www.ouh.nhs.uk/microbiology/diagnostic-tests/atoz/serology.aspx
3. https://www.centerforhealthsecurity.org/covid-19TestingToolkit/testing-basics/types-of-COVID-19-tests/serology-tests.html