فهرست مطالب
آیا تا به حال به ماهیت سلول‌های تشکیل دهنده بدن خود فکر کرده‌اید؟
بدن انسان مجموعه‌ای متشکل از سلول‌های انسانی و انبوهی از میکروارگانیسم‌هاست که همزیستی بین آن‌ها منجر شده تا انسان به عنوان یک متاارگانیسم (metaorganism) در نظر گرفته شود که به‌صورت یک میزبان و یک میکروبیوم پیچیده است. اهمیت حضور این میکروارگانیسم‌ها به قدری است که در غیاب آن‌ها، بقا برای انسان غیرممکن خواهد بود. از این رو، حفظ تنوع و ترکیب این جمعیت میکروبی، با توجه به نقش آن در سلامت و بیماری میزبان بسیار حائز اهمیت است.
یکی از ساده‌ترین شیوه‌ها برای حفظ تنوع میکروبی بدن به‌ویژه جمعیت میکروبی روده، مصرف پروبیوتیک‌هاست. پروبیوتیکها میکروارگانیسم‌های زنده‌ای هستند که قادر به بهبود سلامت دستگاه گوارش، تقویت سیستم ایمنی و کاهش خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها هستند.
تعریف پروبیوتیک
لازم است پیش از هر چیز، ابتدا تعریفی جامع از این مفهوم داشته باشیم؛ پروبیوتیکها، به دسته‌ای از میکروارگانیسم‌های زنده شامل باکتری‌ها و مخمرها گفته می‌شود که به‌طور معمول در روده انسان یافت می‌شوند. پژوهش‌های صورت گرفته در این زمینه اثبات کرده‌اند که مصرف مواد غذایی و مکمل‌های حاوی این میکروارگانیسم‌ها می‌تواند برای سلامت انسان مفید باشد.
ذهنیت رایج و متداولی که عموم مردم از باکتری‌ها و میکروب‌ها دارند این است که تمامی آن‌ها بیماری‌زا بوده و برای انسان مضر هستند؛ با این حال، مفهوم پروبیوتیک به عنوان میکروب‌هایی مفید و حامی سلامت انسان، این تعبیر عام را دگرگون ساخته و امروزه شاهد افزایش تقاضای مصرف کنندگان برای این مکمل‌ها و محصولات هستیم.
محصولات پروبیوتیک، محتوی میکروب‌های سودمند انتخاب شده‌ای هستند که به‌طور طبیعی جزئی از جمعیت میکروبی طبیعی بدن هستند. اغلب پروبیوتیکها به‌صورت مکمل‌های خوراکی هستند که به جمعیت میکروبی روده افزوده می‌شوند؛ سایر اشکال این مواد را می‌توان از طریق پوست و یا غشاهای مخاطی بدن مثل مجرای بینی و یا دستگاه تناسلی مورد استفاده قرار داد.
پروبیوتیکها چگونه عمل می‌کنند؟
پروبیوتیکها، به منظور تقویت جمعیت میکروبی روده و سایر نقاط بدن به جمعیت‌های طبیعی ساکن این نواحی افزوده می‌شوند تا با پیشگیری و درمان دیسبیوز ایجاد شده در فلور میکروبی این مناطق، تعادل را به این جمعیت‌ها بازگردانند. از سوی دیگر، پروبیوتیکها می‌توانند سیستم ایمنی را تقویت کرده و نیز از جایگزین شدن میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا در میان جمعیت میکروارگانیسم‌های مفید بدن میزبان جلوگیری کنند.
رایج‌ترین انواع میکروارگانیسم‌های پروبیوتیک
پروبیوتیکها در انواع مختلفی وجود دارند که رایج‌ترین آن‌ها عبارتند از:
لاکتوباسیلوس‌ها
این باکتری‌ها به‌طور طبیعی در روده انسان یافت می‌شوند و به هضم غذا و تولید ویتامین‌ها کمک می‌کنند. رایج‌ترین لاکتوباسیلوس‌ها شامل:
- لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس (L. acidophilus)
- لاکتوباسیلوس رامنوسوس (L. rhamnosus)
- لاکتوباسیلوس گازری (L. gasseri)
- لاکتوباسیلوس روتری (L. reuteri)
- لاکتوباسیلوس بولگاریکوس (L. bulgaricus)
- لاکتوباسیلوس پلانتاروم (L. plantarum)
- لاکتوباسیلوس جانسونی (L. johnsonii)
بیفیدوباکتریوم‌ها
بیفیدوباکتریوم‌ها نیز به‌طور طبیعی در روده انسان حضور داشته و به هضم غذا و جذب مواد مغذی به میزبان خود کمک می‌کنند. مهم‌ترین انواع بیفیدوباکتریوم‌ها شامل:
- بیفیدوباکتریوم بیفیدیوم (B. bifidum)
- بیفیدوباکتریوم لانگوم (B. longum)
- B. breve
- بیفیدوباکتریوم اینفنتیس (B. infantis)
- بیفیدوباکتریوم لاکتیس (B. lactis)
- بیفیدوباکتریوم ادولسنتیس (B. adolescentis)
استرپتوکوکوس
این باکتری‌ها به‌طور طبیعی بخشی از فلور میکروبی دهان، روده، سیستم تنفسی فوقانی، پوست و نیز دستگاه تناسلی انسان هستند و به حفظ سلامت این اندام‌ها کمک می‌کنند. باکتری استرپتوکوکوس ترموفیلوس (Streptococcus thermophilus)، به عنوان یکی از رایج‌ترین میکروارگانیسم‌های پروبیوتیک شناخته شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد.
لاکتوکوکوس
این باکتری‌ها نیز به‌طور طبیعی در روده انسان حضور داشته و به فرآیند هضم غذا و تولید ویتامین‌ها کمک می‌کنند.
- (L. casei)
- (L. paracasei)
- (L. salivarius)
- (L. lactis)
مخمر ساکارومایسس
مخمر ساکارومایسس بولاردی (Saccharomyces boulardii) و ساکارومایسس سرویزیه (Saccharomyces cerevisiae) شناخته شده‌ترین و متداول‌ترین مخمرهای پروبیوتیک به شمار می‌آیند.
منابع پروبیوتیکها
منابع غذایی مختلفی را می‌توان نام برد که حاوی پروبیوتیکها هستند. درواقع، دو منبع اصلی برای بدست آوردن میزان بیشتری از میکروارگانیسم‌های مفید برای بدن وجود دارد؛ مصرف مواد غذایی حاوی پروبیوتیک و مکمل‌های مختلفی که در دسترس هستند. مواد غذایی تخمیری، به عنوان منابع اصلی و طبیعی پروبیوتیکی شناخته می‌شوند.
آشناترین مثال‌ها از این غذاها عبارتند از:
- محصولات لبنی تخمیر شده از جمله ماست، دوغ و کفیر
- مواد غذایی تخمیری مانند کیمچی، میسو و ترشیجات
- غذاهای گیاهی تخمیر شده مانند کلم ترش و بروکلی ترش
اما سوال این‌جاست که چرا مواد غذایی تخمیری تا این میزان حائز اهمیت‌اند؟
از گذشته، فرآیند تخمیر یکی از قدیمی‌ترین تکنیک‌های انسان برای حفظ و نگهداری مواد غذایی بوده است. طی فرآیند تخمیر، باکتری‌ها نشاسته و قند موجود در مواد غذایی را مصرف کرده و لاکتیک اسید تولید می‌کنند. این فرآیند، شرایطی را ایجاد می‌کند که باعث حفظ پایداری ماده غذایی و نیز بهبود وضعیت محیط برای افزایش جمعیت میکروارگانیسم‌های مفید در بدن خواهد شد.
با این وجود، تمام غذاهای تخمیری حاوی پروبیوتیک نیستند. برخی از مواد غذایی تحت مراحلی از تخمیر قرار می‌گیرند که باعث از بین رفتن و یا غیرفعال شدن پروبیوتیکها می‌شوند؛ آب‌جو و شراب مثال‌هایی از مواد تخمیری هستند که فاقد میکروارگانیسم‌های پروبیوتیک هستند. اعمالی از جمله پختن یا کنسر کردن مواد غذایی نیز باعث غیرفعال شدن پروبیوتیک‌های موجود در ماده‌ی غذایی می‌شوند. علاوه‌بر مواد غذایی، مکمل‌های متنوع دیگری نیز در دسترس است که معمولا به صورت قرص، کپسول یا پودر به مصرف‌کنندگان عرضه می‌شوند که حاوی باکتری‌ها به صورت خشک شده هستند.
فواید مصرف پروبیوتیکها چیست؟
پژوهش‌های صورت گرفته در خصوص اثربخشی پروبیوتیکها بر سلامت میزبان نشان می‌دهد که این مواد قادر به کاهش علائم بالینی برخی از بیماری‌ها و بهبود و تقویت عملکرد سیستم ایمنی هستند. پیشگیری از مواردی مانند اسهال مرتبط با مصرف آنتی‌بیوتیک ، انتروکولیت نکروز دهنده، سپسیس در نوزادان و… مثال‌هایی از اثرات مثبت مصرف این مکمل‌هاست.
پروبیوتیکها می‌توانند مزایای متعددی برای سلامت انسان داشته باشند، از جمله:
- بهبود سلامت دستگاه گوارش: پروبیوتیکها می‌توانند به بهبود هضم غذا، کاهش نفخ و گاز و درمان اسهال به ویژه اسهال مرتبط با مصرف آنتی‌بیوتیک (اسهال ایجاد شده ناشی از کلستریدیوم دیفیسیل)، کمک کنند.
- تقویت سیستم ایمنی بدن: پروبیوتیکها قادر به تقویت سیستم ایمنی و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی از طریق پیشگیری از رشد باکتری‌های بیماری‌زا، تخریب یا متوقف کردن رشد باکتری‌های بیماری‌زا پیش از جایگزینی آن‌ها در روده، کاهش التهاب و حفاظت از سد موکوسی روده هستند.
- کاهش خطر ابتلا به بیماری‌ها: کاهش خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند بیماری‌های التهابی روده، سرطان روده بزرگ، عفونت‌های دستگاه ادراری از دیگر مزایای کاربرد پروبیوتیکها در بهبود سلامت میزبان است.
- برگرداندن تعادل از دست رفته در جمعیت میکروبی روده: این وضعیت ممکن است در اثر مصرف زیاد آنتی‌بیوتیک‌ها ایجاد شده باشد که پروبیوتیکها با افزودن میکروارگانیسم‌های مفید به این جوامع، قادر به جبران دیسبیوز ایجاد شده هستند.
- تاثیر بر سلامت روان میزبان: تحقیقات صورت گرفته در این زمینه حاکی از ارتباط میکروبیوم روده و بسیاری از ناهنجاری‌های روانی از جمله افسردگی و اضطراب است. مصرف پروبیوتیکها می‌تواند به کاهش سطح افسردگی، استرس، اضطراب و حتی وسواس فکری-عملی (OCD) در بیماران کمک کند. همچنین مطالعات انسانی انجام شده، تاثیر مصرف پروبیوتیکها به ویژه مکمل‌های حاوی سویه‌های مختلف از لاکتوباسیلوس‌ها و بیفیدوباکتریوم‌ها بر بهبود و تقویت حافظه را نیز اثبات کرده‌اند.
- کاهش علائم برخی از آلژی‌های شدید و اگزما
- بهبود عملکرد قلب و کاهش بیماری‌های قلبی از طریق کاهش سطح کلسترول و فشار خون
- کاهش مشکلات گوارشی مانند سندروم روده تحریک پذیر (IBS)
- · کمک به کاهش وزن و تناسب اندام: پروبیوتیکها از طریق پیشگیری از جذب چربی‌ها در روده به کاهش وزن و چربی‌های نواحی اطراف شکم کمک می‌کنند.
* لازم به ذکر است که برخی دیگر از سویه‌های پروبیوتیک، عملکردی متفاوت داشته و به افزایش وزن کمک می‌کنند.
- درمان عدم تحمل لاکتوز
- پیشگیری از عفونت‌های قارچی و کمک به درمان آن‌ها
- کمک به درمان آلرژی و آسم
- کمک به درمان برخی عفونت‌های تنفسی و دردهای شکمی در کودکان
آیا مصرف پروبیوتیکها می‌تواند عوارض جانبی یا مشکلات جدی را برای سلامت فرد ایجاد کند؟
پروبیوتیکها معمولا بی‌خطر هستند؛ با این حال، در برخی موارد ممکن است باعث ایجاد نفخ، گاز و اسهال شوند. چنین مواردی به صورت خفیف و در روزهای ابتدایی شروع مصرف پروبیوتیکها ممکن است ایجاد شوند و پس از گذشت مدتی نیز برطرف خواهند شد.
تذکر: مصرف پروبیوتیکها توسط افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف یا سایر مشکلات جدی مرتبط با سلامت هستند، ممکن است عوارض شدیدتر و جدی‌تری را به دنبال داشته باشد؛ از این رو، مصرف چنین مکمل‌هایی در افراد دارای نقص یا ضعف سیستم ایمنی، افرادی که تحت جراحی قرار گرفته‌اند و نیز افراد مبتلا به بیماری‌های حاد پیشنهاد نمی‌شود.
پیشنهاد می‌کنیم در صورت داشتن هرگونه سابقه پزشکی یا مواردی از آلرژی، پیش از مصرف پروبیوتیکها با پزشک خود مشورت کنید.
توجه داشته باشید که مصرف این مواد در تمام افراد، باید دارای مقادیر مشخصی باشد تا اثربخشی مناسبی بر سلامت میزبان اعمال شود.
نتیجه‌گیری و کلام آخر
همان‌طور که پیش‌تر نیز ذکر شد، پروبیوتیکها می‌توانند مزایای متعددی برای سلامت انسان داشته باشند. اگر به دنبال بهبود سلامت خود هستید، ممکن است بخواهید مصرف پروبیوتیکها را در نظر بگیرید. امروزه با گسترش و توسعه پژوهش‌های صورت گرفته در خصوص اثربخشی و عملکرد پروبیوتیکها و نیز افزایش آگاهی افراد نسبت به فواید مکمل‌های پروبیوتیک و غذاهای فراسودمند، تقاضا برای این مکمل‌ها افزایش یافته و ضرورت حضور این مواد در برنامه غذایی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.
طبق تخمین‌های آماری انجام شده در سال 2022، ارزش بازار جهانی پروبیوتیکها چیزی در حدود 58 میلیارد دلار برآورد شده است. همزمان با توسعه مطالعات و نوآوری‌ها در این صنعت، پیش‌بینی می‌شود که ارزش این بازار تا سال 2027، به 85 میلیارد دلار نیز خواهد رسید.
نویسنده: ستاره سنگری
منابع:
منبع1، منبع2، منبع3، منبع4، منبع5، منبع6
منبع7، منبع8، منبع9، منبع10، منبع11
یک نظر