قرارداد جوینت ونچر یا سرمایه مشترک

قرارداد جوینت ونچر (Joint Venture) یا قرارداد سرمایه مشترک، از پر‌کاربرد‌ترین قرارداد‌ها در حوزه‌ی بین‌الملل و دنیای کسب‌و‌کار است. مهم‌ترین ویژگی این قرارداد مشارکت افراد در سود و زیان پروژه‌ی مدنظرشان است. کلمه‌ی «جوینت» از آمریکا گسترش پیدا کرده و در گذشته برای برخی اعمال حقوقی در دادگاه‌های این کشور استفاده می‌شد.

قرارداد جوینت ونچر (Joint Venture) چیست؟

قرارداد جوینت ونچر می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد. با در‌نظر‌گرفتن گسترده‌ترین تعریف، این می‌تواند به معنای یک ترتیب استراتژیک بین دو یا چند کسب‌وکار باشد که در آن منابع ادغام می‌شوند تا با یکدیگر بر روی یک پروژه خاص یا به‌صورت مداوم کار کنند. جوینت ونچر روشی مفید برای همکاری با سایر مشاغل و ترکیب زمینه‌های مختلف تخصص برای اهداف تجاری هدفمند یا عمومی است.

با‌ این‌حال، خطر تجاری برای طرفین وجود دارد، زیرا هر یک از طرفین برای اطمینان از این‌که با قرار دادن نام خود در یک سرمایه‌گذاری مشترک اعتبار آن‌ها خدشه‌دار نمی‌شود، به طرف دیگر اعتماد می‌کنند. مهم است که طرفین سرمایه‌گذاری مشترک نقش‌ها و مسئولیت‌های مربوطه خود را از همان ابتدا و نحوه همکاری طرفین برای دستیابی به اهداف این سرمایه‌گذاری را مشخص کنند. در حالت ایده‌آل، این به‌طور رسمی در یک قرارداد جوینت ونچر ثبت می‌شود.

انواع قرارداد جوینت ونچر

چندین نوع راه برای ساختار یک جوینت ونچر وجود دارد. قبل از برداشتن گام‌های زیاد به سمت سرمایه‌گذاری مشترک، مهم است که توجه داشته باشید که آیا این معامله برای یک توافق کوتاه‌مدت است یا بلندمدت، آیا باید یک شرکت جداگانه برای این هدف ایجاد شود، آیا این یک توافق‌نامه همکاری کاملاً سست است یا این‌که یک دیدگاه برای ادغام یا اکتساب در آینده وجود دارد؟

انواع مختلف و اصلی قرارداد جوینت ونچر به‌صورت زیر هستند:

۱_ جوینت ونچر قراردادی:

یک سرمایه‌گذاری مشترک قراردادی می‌تواند به شکل دو یا چند طرف باشد که برای همکاری در یک پروژه خاص، به اشتراک‌گذاشتن هزینه‌های تحقیق‌و‌توسعه یا به اشتراک‌گذاشتن دانش و تخصص به‌صورت مستمر، گرد هم می‌آیند. از‌آنجایی‌که طرفین آزادند در مورد شرایط قرارداد به هر نحوی که صلاح می‌دانند مذاکره کنند، طرفین می‌توانند در سودها و بدهی‌ها به‌طور مساوی یا به نسبتی که خودشان تعیین کنند سهیم باشند. یک قرارداد همکاری باید با‌دقت تنظیم شود تا اطمینان حاصل شود که طرفین بدون این‌که متوجه باشند در شراکت نیستند.

۲_ شراکت: اگر دو یا چند طرف با هم شروع به همکاری کنند و یک تجارت مشترک را با هدف کسب سود انجام دهند، یک شراکت عملی تشکیل می‌دهند، حتی اگر طرفین از این موضوع بی‌اطلاع باشند. شرکا (اعم از افراد یا شرکت‌ها) سودها را به اشتراک می‌گذارند و مسئولیت بدهی‌ها را به‌طور مساوی خواهند داشت، مگر این‌که طرفین قرارداد مشارکتی منعقد کرده باشند که شرایط مورد توافق خود را مشخص کند.

۳_ شرکت با مسئولیت محدود: اگر سرمایه‌گذاری مشترک شامل یک پروژه پر‌هزینه باشد، به‌عنوان مثال توسعه یک محصول یا خدمات جدید، و هر دو طرف سرمایه خود را در سرمایه‌گذاری به کار بگیرند، ممکن است تصمیم بگیرند یک شرکت جدید برای این منظور تشکیل دهند. شرکت جدید، کسب‌وکارهای موجود طرفین را از سرمایه‌گذاری مشترک جدا نگه می‌دارد و از دارایی‌های کسب‌وکار محافظت می‌شود، زیرا از نظر قانونی، شرکت جدید یک نهاد کاملاً مجزا خواهد بود. طرفین از طریق سود سهام در سود شرکت سرمایه‌گذاری مشترک سهیم خواهند بود. هنگام تأسیس شرکت با مسئولیت محدود، اساس‌نامه باید به‌دقت تنظیم شود و توافق‌نامه سهام‌داران بین اعضا تنظیم شود تا اطمینان حاصل شود که حقوق و تعهدات طرفین از ابتدا به‌وضوح تعیین شده است.

انواع دیگر قرارداد جوینت ونچر عبارتند از:

۱_  قرارداد جوینت ونچر متمرکز :(Concenteraction JV) همکاری بیش‌تر طرفین جهت ایجاد واحد‌های اقتصادی بزرگ‌تر

2_  قرارداد جوینت ونچر مکمل :(Complementary JV) طرفین به‌جهت ترکیب مهارت‌ها و فناوری‌ها و دانش فنی خود با یکدیگر، برای ایجاد تنوع در محصولات‌ خود این قرارداد را منعقد می‌کنند.

3_  قرارداد جوینت ونچر تأمینی :(Supply JV) طرفین برای تأمین مالی و کاهش هزینه‌ها با هم مشارکت می‌کنند.

4_ قرارداد جوینت ونچر تحقیق و توسعه (Research and Development)

5_ قرارداد جوینت ونچر فروش :(Sales JV) قرارداد حقوقی برای فروش و عرضه‌ی محصولات تولیدی طرفین در بازارهای سایر کشورها

ویژگی‌های قرارداد جوینت ونچر

قرارداد جوینت ونچر با این‌که می‌تواند هدف خاصی را دنبال نکند اما می‌تواند با افراد حقیقی و حقوقی درخارج از مرز‌های ایران منعقد شود. ازآنجایی‌که این قرارداد دارای مدت مشخصی نیست، تا وقتی که طرفین شراکت اعتراضی نداشته باشند و هدف مشترکی برای آن‌ها وجود داشته باشد، می‌توانند به شراکت خودشان ادامه دهند. مشارکت به‌صورت فعال، مهم‌ترین ویژگی این قرارداد است. اگر یک‌نفر از طرفین علاوه‌بر شرکت در این شراکت، با شرکت دیگری هم در شراکت باشد و از لحاظ مالی آن را تأمین کند، این چنین روابطی در جوینت ونچر قابل‌بحث و قابل‌قبول نیست.

از جمله ویژگی‌های دیگر عبارتند از:

1_ قرارداد: دو یا چند شرکت برای انجام یک تجارت برای یک هدف مشخص به توافق می‌رسند و به آن متعهد می‌شوند.

2_ کنترل مشترک: كنترل مشتركی بر دارايی‌های تجاری، عمليات اداری و حتی سرمايه‌گذاری مشترک وجود دارد.

3_ ادغام منابع و تخصص: شرکت‌ها منابع خود را مانند سرمایه، نیروی انسانی، دانش فنی و تخصص را با هم ترکیب می‌کنند که به تولید در مقیاس بزرگ کمک می‌کند.

4_ تقسیم سود و زیان : سرمایه‌گذاران مشترک توافق می‌کنند که سود و زیان کسب‌و‌کار را در یک نسبت توافق شده به اشتراک بگذارند. محاسبه سود و زیان معمولاً در پایان سرمایه‌گذاری انجام می‌شود، اما زمانی‌که برای مدت طولانی ادامه یابد، سود و زیان سالانه محاسبه می‌شود.

5_ دسترسی به فناوری پیشرفته: شرکت‌ها با ورود به سرمایه‌گذاری مشترک به تکنیک‌های مختلف تولید، بازاریابی و انجام کسب‌وکار دسترسی پیدا می‌کنند که باعث کاهش هزینه کلی و همچنین بهبود کیفیت می‌‌شود.

6_ انحلال: پس از اتمام مدت یا هدف سرمایه‌گذاری مشترک، قرارداد به پایان می‌رسد و حساب‌های مشارکت کنندگان، در صورت انحلال، تسویه می‌شود.

 عناصر کلیدی یک قرارداد جوینت ونچر

ضروری‌ترین عنصر یک قرارداد جوینت ونچر، ارزیابی این است که آیا شریک انتخاب شده برای شرکت شما مناسب است یا خیر. از خود بپرسید که آیا این رابطه واقعاً موقعیت شما را در بازار تقویت می‌کند؟ پس از تصمیم‌گیری در مورد شراکت مناسب، با تهیه پیش‌نویس قرارداد جوینت ونچر که شامل مفاد خاصی است، رابطه را به جلو ببرید.

موارد زیر چک لیستی از 10 عنصر کلیدی یک قرارداد جوینت ونچر است که عبارتند از:

1_  آدرس کسب‌و‌کار

2_  انواع جوینت ونچر

3_ هدف از توافق

4_ نام و نشانی اعضا

5_ وظایف و تعهدات

6_ شرایط رأی‌گیری و جلسه رسمی

7_ واگذاری درصد مالکیت

8_ تخصیص سود یا زیان

9_ شرایط انحلال

10_  قراردادهای غیر‌رقابتی و محرمانه

در‌حالی‌که لیست ذکر شده در بالا یک شروع عالی است اما ممکن است لازم باشد مفاد دیگری را در توافق‌نامه خود لحاظ کنید. وکلای بازرگانی می‌توانند درباره روابط تجاری شما بیشتر بیاموزند و یک قرارداد جوینت ونچر که نیازهای هر دو طرف را برآورده می‌کند تهیه کنند. این استراتژی به شما اطمینان می‌دهد که از اشتباهات قانونی که در آینده شما را آزار می‌دهد اجتناب کنید.

قرارداد‌های جوینت ونچر چگونه کار می‌کنند؟

قراردادهای جوینت ونچر سازگار هستند و می‌توانند برای ادغام شرکت‌ها با هر اندازه در پروژه‌های خاص پیش‌نویس شوند. انجام این کار به خروجی‌های هدفمند اجازه می‌دهد تا کارآمدتر و مؤثرتر ارائه شوند. این قرارداد تضمین می‌کند که همه طرفین حقوق، مسئولیت‌ها و محدودیت‌های خود را درک می‌کنند.

مراحل چگونگی کار این قرارداد به شرح زیر است:

1_ در مورد فرصت‌ها با شرکای بالقوه بحث کنید.

2_ وکلای بازرگانی را برای ارائه مشاوره حقوقی استخدام کنید.

3_ نوع صحیح سرمایه‌گذاری مشترک را انتخاب کنید.

4_ اولین تکرار قرارداد سرمایه‌گذاری مشترک خود را پیش‌نویس کنید.

5_ مالیات خود را به‌درستی و به‌سرعت پرداخت کنید.

6_  به‌دنبال مشاوره مداوم برای حفظ انطباق قانونی باشید.

7_ صورت لزوم اصلاحات توافق‌نامه JV را وارد کنید.

مزایا و کاربرد قرارداد جوینت وینچر

در اشتراک منابع، شرکت‌ها می‌توانند:

1_ دسترسی به منابع بیشتر: طرفین ممکن است بتوانند از دسترسی به منابع بهتر مانند کارکنان متخصص، فناوری و امور مالی با هزینه کمتر نسبت به زمانی که مجبور باشند آن منابع را برای خود به دست آورند، بهره‌مند شوند.

2_ گسترش ریسک: قرارداد جوینت وینچر فرصتی را برای کسب‌و‌کارها فراهم می‌کند تا با تقسیم بخشی از مسئولیت مالی، برخی از ریسک‌ها را پوشش دهند.

3_ انعطاف‌پذیری: جوینت ونچرها ساختارهای انعطاف‌پذیری هستند. سرمایه‌گذاری مشترک می‌تواند طول عمر محدودی داشته باشد و تنها بخشی از کاری را که شما انجام می‌دهید پوشش دهد، تعهد طرفین و قرار‌گرفتن در معرض تجاری را محدود می‌کند.

معایب قرارداد جوینت ونچر

سرمایه‌گذاری‌های مشترک می‌توانند خطرات قابل‌توجهی را در رابطه با بدهی‌ها و احتمال درگیری‌ها و اختلافات بین شرکا ایجاد کنند. احتمال بروز مشکلات در موارد زیر وجود دارد:

1_ هدف سرمایه‌گذاری نامشخص است.

2_ ارتباط بین شرکا عالی نیست.

3_ شرکا از سرمایه‌گذاری مشترک انتظارات متفاوتی دارند.

4_ سطح تخصص و سرمایه گذاری به یک اندازه مطابقت ندارد.

5_ کار و منابع به‌طور مساوی توزیع نمی‌شوند.

6_ فرهنگ‌ها و سبک‌های مدیریتی مختلف موانعی برای همکاری ایجاد می‌کنند.

7_ رهبری و حمایت در مراحل اولیه وجود ندارد.

8_ محدودیت‌های قراردادی سرمایه‌گذاری، برای عملیات اصلی تجاری شریک خطر ایجاد می‌کند.

نحوه تنظیم قرارداد جوینت ونچر

برای این مورد قانون مشخصی وجود ندارد و فقط نکات مشترکی در بین آن‌ها وجود دارد:

1_ طرفین قرارداد مشارکت: فناوری، سرمایه و جایگاه مالی تا پایان اجرای پروژه موضوع قرارداد، برای طرفین قرارداد نقش بسیار مهمی دارد.

2_ تعاریف: که تعریف‌ها و عباراتی برای منعقد‌شدن قرارداد مورد استفاده قرار می‌گیرند.

3_ موضوع: موضوع قرارداد جوینت ونچر باید مشخص شود، این موضوع می‌تواند سرمایه‌گذاری یا اجرای پروژه مشخص باشد، اما لازم است حتما در قرارداد ذکر شود.

4_ قلمرو: طبق قلمرو قرارداد، تعهدات شرکا تعیین می‌شود.

5_ اعتبار و خاتمه قرارداد: تازمانی‌که قرارداد خاتمه معتبر باشد، حقوق قرارداد هم مؤثر خواهد بود.

6_ حقوق و تعهدات شرکا: حقوق و تعهدات طبق موضوع قرارداد، حقوق شرکاء، دریافت سود و … در این حوزه ذکر می‌شود.

7_ مسئولیت شرکا: در جوینت ونچر دو نوع مسئولیت داریم، مسئولیت طرفین در برابر یکدیگر و مسئولیت طرفین در برابر اشخاص ثالث. لازم است که هر دو نوع این مسئولیت به‌طور دقیق در قرارداد ذکر شود.

8_ تغییر در شرکای جوینت ونچر و شرایط و تشریفات لازم برای تحقق آن: جانشینی شریک جدید به‌جای شریک قبلی، ورود شریک جدید به جوینت ونچر، خروج یکی از شرکا از جوینت ونچر، فوت شریک یا اخراج آن از قرارداد باید مورد بررسی قرار گیرد.

9_ شروط عمومی قراردادهای سرمایه گذاری از جمله قرارداد جوینت ونچر به نوعی مشابه یکدیگرند و شروط اجرایی و اختصاصی قرارداد را تکمیل می‌کنند.

تفاوت بین قراردادهای جوینت ونچر و مشارکت چیست؟

سرمایه‌گذاری مشترک شامل دو یا چند شخص یا نهاد است که برای یک پروژه خاص به یکدیگر می‌پیوندند. شراکت به‌عنوان رابطه‌ای توصیف می‌شود که بین افرادی که یک تجارت را انجام می‌دهند، با دیدگاه مشترک کسب سود وجود دارد. همچنین شامل شرکت‌های با مسئولیت محدود است. قبل از وارد‌شدن به یک سرمایه‌گذاری مشترک یا قرارداد مشارکت، ضروری است که تفاوت بین سرمایه‌گذاری مشترک و شراکت را درک کنید. طرفین معمولاً یک سرمایه‌گذاری مشترک برای یک هدف یا پروژه واحد تشکیل می‌دهند، در‌حالی‌که مشارکت‌ها اغلب با قصد تجارت مستمر شکل می‌گیرند. سه رکن اصلی که سرمایه‌گذاری مشترک و شراکت را متمایز می‌کند، مقررات، بدهی و مالیات است.

اهداف قرارداد جوینت ونچر

1_ برای ورود به بازارهای خارجی و حتی بازارهای جدید یا نوظهور.

2_ برای کاهش ریسک فاکتور سرمایه‌گذاری سنگین.

3_ برای استفاده بهینه از منابع.

4_ برای به‌دست‌آوردن صرفه‌جویی در مقیاس.

5_ برای رسیدن به هم‌افزایی.

به‌طور کلی سرمایه‌گذاری ‌های مشترک عمدتاً برای ساخت سدها و جاده‌ها، تولید فیلم، خرید و فروش کالا و غیره شکل می‌گیرد.

دلایل فسخ قرارداد جوینت ونچر

1_ ممکن است یک شرکت علاقه‌مند به خرید تجارت دیگر باشد.

2_ ممکن است بازار تغییر کرده باشد و دیگر نیازی به مشارکت نباشد.

3_ یک یا هر دو شرکت ممکن است اهداف تازه تاسیس داشته باشند.

4_ هدف قرارداد محقق نشد.

5_ ممکن است اهداف مشترک جوینت ونچر دیگر قابل اجرا نباشد.

6_ مدت زمان تعیین‌شده در قرارداد منقضی شده است.

اما کلام پایانی …

اخیرا مشارکت‌های داخلی و خارجی با هم بیشتر شده است. اولین نکته‌ی مهمی که در این همکاری‌ها باید در نظر گرفته شود تنظیم قرارداد جوینت ونچر بر اساس قواعد و اصول حقوقی‌ است. قوانین زیادی برای تنظیم این قرارداد وجود دارد و رعایت نکات حقوقی در متن قرارداد و تنظیم اصولی آن مهارتی است که باید توسط یک تیم حقوقی مجرب انجام گیرد. پس با داشتن مشاور خوب می‌توان قرارداد جوینت ونچر خوبی را با مشارکت طرفین تنظیم کرد.

تهیه‌شده در آکادمی تکتا توسط: آرزو جعفری‌نیک_ علیرضا اکبری