H-index چیست؟

شاید واژه‌ی H-index به کرات به گوش شما رسیده باشد. اچ ایندکس معیاری است که بر اساس آن سطح نویسندگان را رتبه‌بندی می‌کند. این شاخص، معیار دقیقی است که سهم یک محقق را در پیشرفت علم تعیین می‌کند. ما در این مقاله می‌خواهیم به‌طور دقیق به بررسی این موضوع بپردازیم که شاخص h index به چه معناست؟ کاربرد h index چیست؟ چگونه محاسبه می‌شود؟

شاخصH-index برای اولین‌بار توسط J.E. Hirsch در سال 2005 پیشنهاد شد و در مجموعه مقالات آکادمی ملی علوم ایالات متحده‌ی آمریکا منتشر شد. این شاخص یک معیار کمی است که بر اساس تجزیه‌و‌تحلیل داده‌های انتشارات و استنادها ارائه می‌شود. شاخص h index معیاری برای عملکرد علمی نویسنده است. از طریق مقایسه‌ی انتشارات با استنادها، کمیت را با کیفیت می‌سنجد.

H-index چیست؟

h index عددی است که هم بهره‌وری و هم تاثیر یک دانشمند یا محقق خاص، یا گروهی از دانشمندان یا محققان (مثل یک دپارتمان یا گروه تحقیقاتی) را نشان می‌دهد. شاخص h index خروجی تحقیق را بر اساس تعداد کل انتشارات و تعداد کل استنادات به آن آثار نشان می‌دهد؛ در واقع، یک تصویر فوری از عملکرد تحقیقاتی فرد به ما ارائه می‌دهد. فرض کنید که محققی 15 مقاله دارد و به هرکدام از این مقالات حداقل 15 بار به آن ارجاع داده‌ شده‌است؛ بنابراین اچ ایندکس آن محقق برابر 15 است.

کاربرد H-index چیست؟

1. محققانی که دامنه‌ی شغلی مشابه دارند را با هم مقایسه می‌کند؛
2. محققان را در زمینه‌، موضوع یا گروه مشابه و کسانی‌که در دسته‌بندی‌های یکسانِ مجلات، مقاله‌ی خود را منتشر می‌کنند، مقایسه می‌کند؛
3. به دست‌آوردن یک تصویر فوری از عملکرد یک محقق.

در چه مواردی H-index مورد استفاده قرار نمی‌گیرد؟

1. مقایسه‌ی محققان در زمینه‌ها، رشته‌ها یا موضوعات متفاوت؛
2. ارزیابی زمینه‌ها، دپارتمان‌ها و موضوعاتی که خروجی تحقیق معمولا کتاب یا مجموعه مقالات کنفرانس است؛ زیرا توسط پایگاه‌های اطلاعاتی ارائه‌کننده H-index به خوبی نشان داده نمی‌شوند.

معایب H-index

تاکنون مزایای h index را ذکر کردیم، اما معایبی نیز دارد. بخشی از هدف اچ ایندکس حذف نشریات پرت است که این موضوع ممکن است سبب شود تصویری منحرف از تاثیر یک دانشمند ارائه دهد. برای مثال، اگر دانشمندی سال‌ها پیش مقاله‌ای را منتشر کند که 9374 بار مورد استناد قرار گرفته‌است، اما از آن زمان فقط مقالاتی را منتشر کند که هر کدام 2 یا 3 بار مورد استناد قرارگرفته‌اند، یک استناد مستقیم برای آن دانشمند می‌تواند به‌نظر برسد که کار شغلی طولانی‌مدت او بسیار مهم بوده‌است. با این وجود، h index بسیار پایین‌تر خواهد بود و این نشان می‌دهد که بدنه‌ی کلی کار دانشمند لزوما چندان قابل‌توجه نبوده‌است.

نحوه‌ی محاسبه‌‌ی h index به‌صورت دستی

برای آن‌که h index را به صورت دستی محاسبه کنید، مقالات را بر اساس تعداد دفعاتی که به آن‌ها استناد شده‌است، به ترتیب نزولی، سازماندهی کنید. در مثال زیر، نویسنده‌ای 8 مقاله دارد که به ترتیب 33، 30، 20، 15، 7، 6، 5 و 4 بار به آن‌ها ارجاع داده‌شده‌است. این مسئله به ما نشان می‌دهد که این نویسنده h index 6 دارد.

تعداد مقالات           تعداد ارجاعات

       1                                33

      2                                 30                                                                                                                                        

     3                                  20                                                                                                             

     4                                  15

     5                                   7

     6                                    6               h index

     7                                    5

     8                                    4

بنابراین اچ ایندکس 6 به این معناست که این نویسنده حداقل 6 مقاله منتشر کرده‌است و به هرکدام دست‌کم 6 بار ارجاع داده‌شده‌است.

برای درک بهتر موضوع از این جنبه به قضیه نگاه کنید که:

• به مقاله‌ی اول 33 بار ارجاع داده‌شده‌است که به ما عدد یک را می‌دهد (یک مقاله وجود دارد که حداقل یک‌بار مورد استناد قرارگرفته‌است).
• به مقاله‌ی دوم 30بار ارجاع داده‌شده‌است که به ما عدد دو را می‌دهد (یک مقاله وجود دارد که حداقل دو بار مورد استناد قرارگرفته‌است).
• مقاله‌ی سوم هم به ما عدد 3 می‌دهد و تا مقاله‌ی ششم به همین صورت است.
• دو مقاله‌ی آخر، تاثیری در این مورد نمی‌گذارد؛ زیرا به آن‌ها کمتر از 6 بار ارجاع داده‌شده‌است.

محاسبه‌ی H-index از طریق پایگاه‌های داده

با توجه به قابلیت ردیابی استناد اسکوپوس (Scopus) و وب آف ساینس (Web of science)، می‌تواند H-index افراد را بر اساس محتوای پایگاه داده‌های خاص خود، محاسبه کند.

به همین ترتیب، گوگل اسکالر (Google scholar)، استنادات را جمع‌آوری و H-index نویسنده را از طریق پروفایل استناد گوگل اسکالر محاسبه می‌کند.

پابلیش (publish) یا پریش (perish)، یک برنامه‌ی نرم‌افزاری است که استنادهای دانشگاهی را از گوگل اسکالر بازیابی و تجزیه‌وتحلیل می‌کند و شاخص h را در میان سایر معیار‌ها ارائه می‌دهد.

توجه کنید که ممکن است هر پایگاه داده، H-index متفاوتی را برای یک فرد تعریف کند؛ زیرا محتوای هر پایگاه داده منحصربه‌فرد و متفاوت است. همچنین باید به خاطر داشته باشید آنچه به‌عنوان شاخص H-index «خوب» در نظر گرفته می‌شود، ممکن است بسته به رشته‌ی علمی متفاوت باشد. عددی که در یک زمینه ممکن است «پایین» در نظر گرفته شود، در زمینه‌ی دیگر «بسیار خوب» باشد.

کدام پایگاه داده دارای بیشترین شاخص H-index در مقایسه با دیگر منابع است؟

معمولا گوگل اسکالر، بالاترین شاخص را در مقایسه با منابع دیگر دارد. این به این علت است که گوگل اسکالر برخلاف پایگاه‌های داده‌ی دیگر، صفحات وب را فهرست‌بندی می‌کند؛ این بدان معناست که:

• تمام انتشارات شامل کتاب‌ها را محاسبه می‌کند؛
• تمام ورژن‌های مقالات، مانند پیش‌چاپ‌ها (periprints) را پیدا و محاسبه می‌کند؛
• خود استناد‌ها را می‌شمارد؛
• نقل قول‌هایی را می‌شمارد که به صورت دستی اضافه‌شده‌اند؛ اما لزوما توسط ناشر یا منبع دیگری تایید نشده‌اند.

چگونه می‌توان H-index خود را در “Web of science” پیدا کرد؟

1. وب‌سایت کتابخانه‌ی دانشگاه را جست‌وجو کنید: “www.library.unlv.edu”
2. در سمت راست تصویر، زیر قسمت search، “All Library Databases” را انتخاب کنید.
3. سپس، روی حرف W کلیک کنید و لیست پایگاه داده را به پایین اسکرول کرده و Web of science را انتخاب کنید.
4. شما باید با حساب ACE خود وارد شوید.
5. پس از ورود به Web of science نام خود را به‌ترتیب به اولین کادر جست‌وجو اضافه کنید: نام خانوادگی، نام منوی کشویی را به سمت راست به نویسنده تغییر دهید.
6. برای افزودن یک ردیف، روی “+Add Row” کلیک کنید.
7. از منوی کشویی گزینه‌ی “Organization-Enhanced” را در کادر جست‌وجو انتخاب کنید.
8. مطمئن شوید تاریخ انتشاراتی که می‌خواهید بازیابی کنید، تنظیم کرده‌اید.
9. روی دکمه‌ی آبی کلیک کنید تا جست‌وجو شما اجرا شود.
10. شما فهرستی از انتشارات خود را بازیابی خواهید کرد.
11. برای مشاهده اچ ایندکس خود به‌دنبال ایجاد گزارش نقل قول در سمت راست صفحه باشید.
12. روی ایجاد گزارش نقل قول کلیک کنید.
13. اچ ایندکس شما در کادر دوم در بالای صفحه نمایش داده می‌شود.

چگونه می‌توان H-index خود را در گوگل اسکالر پیدا کرد؟

1. به سایت گوگل اسکالر بروید: “Scholar.google.com”
2. نام نویسنده را وارد کنید.
3. اگر پروفایلی برای نویسنده وجود داشته باشد، در بالای نتایج جست‌وجو ظاهر می‌شود. روی نام نویسنده کلیک کنید و صفحه پروفایل او باز می‌شود.
4. شاخص h را برای شخص در سمت راست صفحه مشاهده می‌کنید.

چگونه می‌توان پروفایل گوگل اسکالر ساخت؟

برای این‌که پروفایل گوگل اسکالر بسازید، شما باید با ایمیل “ucar edu” یا هر حساب گوگل معتبر دیگری وارد شوید. اگر حساب گوگل ندارید، لازم دارید که یکی بسازید.

پس از ورود به سیستم روی لینک “My profile” در بالای صفحه کلیک کنید.

نام و آدرس ایمیل خود را به پروفایل اضافه کنید. گوگل اسکالر از ایمیلی که وارد کردید برای تایید حساب استفاده می‌کند.

در صورت تمایل می‌توانید اطلاعات دیگری مانند وابستگی (Affliation) و کلمات کلیدی موضوعی را اضافه کنید.

چگونه می‌توان H-index خود را در اسکوپوس پیدا کرد؟

1. به وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاه بروید: “www.library.unlv.edu”
2. در سمت راست صفحه، زیر Research، All Library Databases را انتخاب کنید.
3. سپس روی حرف S کلیک کنید؛ لیست پایگاه‌های داده را به پایین اسکرول کرده و Scopus را انتخاب کنید.
4. شما باید با حساب ACE خود وارد شوید.
5. پس از ورود به اسکوپوس، نویسنده‌ها را انتخاب کنید؛ سپس نام‌ خانوادگی خود را ابتدا در فیلدهای مربوطه وارد کنید.
6. برای مشاهده اچ ایندکس روی دکمه‌ی آبی جست‌وجو کلیک کنید.
7. برای مشاهده تعداد استنادها در یک دوره‌ی چندساله، نمای کلی نقل قول را انتخاب کنید.

آیا جایگزینی برای شاخص H-index وجود دارد؟

مقدار m تصحیح شاخص h برای زمان است (m=h/y). Hirsch می‌گوید: «m یک شاخص موفقیت برای یک دانشمند است و می‌تواند برای مقایسه‌ی دانشمندان با سابقه‌های مختلف استفاده شود». مقدار m را می‌توان به‌عنوان یک شاخص برای کیفیت علمی با مزیت معرفی کرد.

محدوده‌های H-index چیست؟

براساس گفته‌‌های Hirsch:

• اگر H-index فردی بعد از بیست سال فعالیت علمی برابر با 20 باشد، نشان می‌دهد که آن فرد یک دانشمند موفق است.
• اگر H-index بعد از بیست سال فعالیت علمی برابر با 40 باشد، مشخصه‌ی دانشمندان برجسته‌ای است که احتمالا فقط در دانشگاه‌های برتر یا آزمایشگاه‌های تحقیقاتی بزرگ یافت می‌شوند.
• اچ ایندکس (H-index) 60، بعد از 20 سال فعالیت علمی، افراد واقعا منحصربه‌فرد را مشخص می‌کند.
• اچ ایندکس 20-15، برابر است با کمک هزینه‌ی تحصیلی در انجمن ملی فیزیک.
• اچ ایندکس 45 یا بالاتر، برابر است با عضویت در آکادمی ملی علوم.

منابع:

https://subjectguides.uwaterloo.ca/calculate-academic-footprint/YourHIndex

https://mdanderson.libanswers.com/faq/26221

https://beckerguides.wustl.edu/authors/hindex#:~:text=The%20h%20index%20is%20a%20metric%20for%20evaluating%20the%20cumulative,have%20not%20yet%20been%20cited.

https://guides.library.unlv.edu/biblio/hindex

نویسنده: ریحانه ارفعی

ویراستار: سارا تاجداری