فهرست مطالب
معرفی میکروب‌شناسی :
میکروب‌ها از قدیمی‌ترین موجودات روی کره‌ی زمین هستند، ولی آخرین موجوداتی بودند که بعد از ساختن میکروسکوپ شناسایی شدند. لذا رشته میکروبیولوژی یکی از قدیمی‌ترین علوم جهان بوده و امروزه به یک علم تخصصی تبدیل شده است. ناگفته نماند که انسان‌ها از قدیم الایام بدون آنکه شناختی از میکروب‌ها داشته باشند از آن استفاده‌ی تکنیکی مانند تولید ماست، پنیر، سرکه و… می‌کردند. میکروب‌شناسی دانشی است که درباره‌ی شکل، ترکیب، خصوصیات میکروارگانیسم‌ها مطالعه، بحث و گفتگو می‌کنند. همچنین در این رشته میکروب‌هایی که برای انسان مفید یا مضر هستند و چگونگی فعالیت آنها بررسی می‌شود. در بخش میکروب‌شناسی کشت انواع نمونه‌ها از جمله کشت خون، ادرار، زخم، خلط و رنگ‌آمیزی و مشاهده آن زیر میکروسکوپ و همچنین تعیین سوش میکروبی با انجام تست‌های بیوشیمیایی به طور اختصاصب انجام می‌شود . در این بخش تست‌های آنتی‌بیوگرام و نگهداری انواع محیط کشت با انجام تست‌های افتراقی به منظور تشخیص صحیح نمونه‌های بالینی صورت می‌گیرد. میکروب‌شناسی و گرایشات آن به گرایش‌های غذایی، صنعتی ، پزشکی، آب، خاک و هوا طبقه بندی می شود:
۱-میکروبیولوژی غذایی:
مطالعه‌ی میکروارگانیسم‌هایی است که هم قادر به ایجاد فساد در موادغذایی هستند و هم در تولید موادغذایی نقش به سزایی دارند؛ مانند مخمرهامخمرها گروه بزرگی از قارچ‌های تک سلولی هستند که در صنایع غذایی به خصوص در نان وشیرینی‌پزی به عنوان آنزیم استفاده می شوند.
برخی از باکتری‌های مهم در میکروب‌شناسی و گرایشات آن در صنایع غذائی
کمپیلوباکتر :
کمپیلوباکتر باسیل گرم منفی هوازی است که شایع‌ترین عامل در مسمومیت‌های غذایی در انسان می باشد. این باکتری عمدتا موجب بیماری‌های گوارشی (و دردهای شبیه به آپاندیسیت )
آلکالیژنز:
باکتری گرم منفی هوازی است که در محصولات لبنی ، آب ،گرد و خاک و کود وجود دارد. ( به طور کلی در طبیعت به وفور دیده می شود.). این باکتری باعث بسته شدن شیر و در نتیجه فساد در آن می شود.
باسیلوس:
باکتری‌های گرم مثبت آسپوردار هستند که انواع مختلفی دارد . ( باسیلوس سرئوس، باسیلوس سوبتیلیس و باسیلوس آنتراسیس که از بین این ها باسیلوس سرئوس مسمومیت غذایی می دهد.) پس از پخت برنج و سرد شدن آن ممکن است توسط باسیلوس سرئوس آلوده شود و از عوامل رایج مسمومیت‌های غذایی است. ( از طریق ایجاد اسهال ( خوردن اسپور) و استفراغ ( خوردن توکسن)
۲- میکروبیولوژی صنعتی :
ازمیکروارگانیسم‌های صنعتی استفاده می شود. به عنوان مثال در تولید محصولاتی مانند الکل، دارو ها، مواد شیمیایی و… کاربرد ویژه ای دارد. بسیاری از آمینواسیدها نظیر لیزین، اسیدگلوتامیک، اسید آسپارتیک، تیریپتوفان، ترئونین و ویتامین هایی مثل B12 توسط میکروب ها تولید می شود. پنی‌سلین یکی از معروف‌ترین و کاربردی‌ترین آنتی بیوتیک‌ها است که از میکروب تولید شده است. با کشف پنی‌سلین جهش بزرگی در علم میکروب شناسی رخ داد که حتی بعد ها هم دانشمندان به جستجوی سایر منابع دارویی از میکروب‌ها پرداختند و داروهای زیادی به همین طریق تولید شد.
۳- میکروبیولوژی پزشکی:
شاخه‌ای از میکروبیولوژی است که به مطالعه‌ی میکروارگانیسم‌ها بیماری‌زا مانند باکتری‌ها، ویروس ها، برخی از قارچ ها و برخی از آمیب ها می پردازد که دارای اهمیت پزشکی و قادر به ایجاد بیماری‌های عفونی در انسان هستند. هم چنین در این گرایش به پیشگیری ، تشخیص و درمان بیماری های عفونی می‌پردازند.
میکروب شناسی در پزشکی چهار شاخه دارد که عبارتند از :
قارچ شناسی پزشکی، انگل شناسی پزشکی، ویروس شناسی پزشکی، باکتری شناسی پزشکی. به طور کلی هدف این رشته کمک به پزشکان برای درمان موثر تر بیماری‌ها و عفونت‌ها و همچنین کمک به شناسایی سریع‌تر عوامل بیماری‌زا است.
۴- میکروبیولوژی آب :
میکروبیولوژی آب یک رشته تخصصی است که به بررسی جنبه‌های مختلف بیولوژیکی میکروارگانیسم‌ها ( باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ ها، انگل‌ها و پروتوزوآ ) موجود در آب می پردازد. تشخیص میکروارگانیسم‌های موجود در آب از اهمیت بالایی برخوردار است. اصولا آبی که به عنوان آب آشامیدن شناخته می شود باید فاقد هر گونه میکروارگانیسم‌های بیمای‌زا و هم چنین باکتری‌های روده ای مانند اشرشیاکلی ( این باکتری در روده ی آدمی به تعداد فراوان وجود دارد و در مقایسه با باکتری های بیماری زای دیگر به مدت طولانی تری در آب زند می ماند) نشان‌دهنده‌ی آلودگی آب با مدفوع است، باشد. رایج ترین روش های آزمایشگاهی که برای تشخیص و شناسایی اشرشیای کلای و کلی فرم ها استفاده می شود روش MNP و فیلتر غشایی است. اولین قدم در تشخیص آلودگی باکتریایی آب یافتن به موقع اشریشیاکلی در آب است که به عنوان نخستین استاندارد آلودگی آب شناخته شده است.
اما از مهم‌ترین میکروارگانیسم‌هایی که باعث آلودگی در آب می شوند: سالمونلا تیفی ( عامل حصبه )، ویبریوکلرا ( عامل وبا )، شیگلا ( عامل اسهال خونی یا دیسانتری )، سودوموناس آئورژینوزا، کمپیلوباکتر ( عامل گاستروانتریت )، اشرشیای کلای ( عامل عفونت های ادراری به خصوص در خانم های جوان )، ویروس هایی نظیر پولیو ( عامل فلج اطفال ) و ویروس هپاتیت آ ( عامل هپاتیت آ ) و البته احتمال انتقال پروتوزوئر های روده ای مانند آمیب آنتامبا هیستولیتیکا ( عامل اسهال خونی ) و ژیاردیالامبلیا ( عامل اسهال چرب) از طریق آب های آلوده وجود دارد.
۴- میکروبیولوژی در خاک :
شاخه ی از علوم خاک است که به میکروارگانیسم‌های ساکن خاک و عملکرد و فعالیت آنها مربوط می شود. این میکروارگانیسم‌ها برای خاک بسیار ضروری و جدا ناپذیر هستند. جمعیت میکروبی شامل انواع میکروارگانیسم‌ها مانند باکتری، قارچ، ویروس، پروتوزوآ و جلبک‌ها در خاک توسط فاکتورهای مختلفی از جمله عمق خاک، مواد آلی، تخلخل، غلظت اکسیژن و دی اکسید کربن و ph خاک و غیره تعیین می شود. باکتری‌ها فراوان‌ترین و مهم‌ترین میکروارگانیسم‌های خاک هستند که هرچه به عمق می رویم از مقدار آنها کاسته می شود. به طوری که هر گرم از خاک غنی شده بیش از 2 بیلیون باکتری دارد. مطالعه میکروبیولوژی خاک به دلیل نقش میکروارگانیسم‌ها در تجزیه مواد که سبب حاصل‌خیزی خاک می گردد حائز اهمیت است. دسته‌ای ازباکتری های بیماری زا در خاک مانند: باسیلوس آنتراسیس ( عامل سیاه زخم )، باسیلوس سرئوس (عامل مسمومیت غذایی )، کلستریدیوم تتانی (عامل کزاز )، گلستردیوم پرفرنژنس ( عامل گانگرن گازی )، کلستریدیم بوتولینوم (عامل بوتولیسم )، خانواده انتروباکتریاسه.
۵- میکروبیولوژی هوا:
هوا در همه جا وجود دارد؛ بنابراین آلودگی‌های میکروبی موجود در هوا به راحتی منتقل می شود. تعداد میکروارگانیسم‌های موجود در هوا در مقایسه با آب و خاک بسیار کم بوده و معمولا از نظر متابولیستی فعال نیستند. البته زنده هستند و در صورت مساعد بودن شرایط می توانند تکثیر شوند و انواع بیماری‌هایی اعم از بیماری‌های باکتریایی ( مننژیت در کودکان)، قارچی (کریپتوکوکوزیس) و ویروسی ( آنفولانزا و سرخک) به دنبال دارند. البته باید توجه کرد که آلودگی‌های میکروبی به وسیله‌ی هوا جا به جا می شوند و هوا محیط زیست این میکروارگانیسم‌ها نیستند و فقط هوا کمک به انتقال آنها می کند. بنابراین در این گرایش ارگانیسم‌های مختلف را شناسایی کرده و راهی برای پیشگیری و درمان آن پیدا می‌کنند.
پذیرش و ظرفیت دانشگاه‌ها در رشته‌ی میکروبیولوژی:
به طور کلی، رشته میکروبیولوژی در دانشگاه‌های معتبر و مشهور دنیا، مانند دانشگاه هاروارد، دانشگاه استنفورد، دانشگاه کمبریج، دانشگاه آکسفورد و دانشگاه توکیو، به عنوان یکی از رشته‌های پرطرفدار تحصیلی شناخته شده است. در این دانشگاه‌ها، برنامه‌های تحصیلی میکروبیولوژی در مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری به طور گسترده ارائه می‌شود و دانشجویان از سراسر جهان به دنبال تحصیل در این رشته به این دانشگاه‌ها می‌آیند. پذیرش و ظرفیت دانشگاه‌های داخل کشور در ارتباط با این رشته هرساله در دفترچه انتخاب رشته‌ی وزارت بهداشت منتشر می‌شود و معمولاً بین ۷۰ تا ۹۰ نفر را شامل می‌شود.
میکروبیولوژیست‌ها در چه زمینه‌هایی می توانند کار کنند؟
رشته‌ی میکروب‌شناسی می‌تواند تمام سطوح آموزشی، پژوهشی و خدماتی و همچنین نیازهای کادر پژوهشی در مراکز تحقیقاتی پوشش و نیازهای مربوط به بخش میکروب‌شناسی آزمایشگاه‌های تشخیص طبی را تامین کند.
در ادامه می‌خواهیم بیشتر و جزئی‌تر به این موضوع بپردازیم :
صنعت غذایی: میکروبیولوژیست‌ها می‌توانند در صنایع غذایی کار کنند و به تحقیق و توسعه محصولات جدید، بهبود کیفیت و ایمنی غذا، کنترل عفونت‌های موجود در مواد غذایی و دستگاه‌های تولید مشغول شوند.
صنعت دارویی: میکروبیولوژیست‌ها می‌توانند در صنعت دارویی کار کنند و به تحقیق و توسعه داروهای جدید، طراحی دارویی برای کنترل بیماری‌ها و کشف داروهای ضد باکتری و ویروس‌ها مشغول شوند.
سلامتی و پزشکی: میکروبیولوژیست‌ها می‌توانند در حوزه سلامت و پزشکی کار کنند و به تشخیص، پیشگیری و درمان بیماری‌های باکتریایی، ویروسی و قارچی کمک کنند.
علمی: میکروبیولوژیست‌ها می‌توانند در دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی کار کنند و به تحقیق و پژوهش در حوزه میکروبیولوژی، طراحی و انجام آزمایشات جدید و تدوین مقالات علمی مشغول شوند.
محیط زیست: میکروبیولوژیست‌ها می‌توانند در حوزه محیط زیست کار کنند و به مطالعه میکروارگانیسم‌ها در محیط زیست و تأثیر آنها بر زندگی انسان و جانوران
بازار کار میکروبیولوژی
بازار کار میکروبیولوژیست‌ها به دلیل اهمیت وسیع میکروبیولوژی در بسیاری از صنایع و تحقیقات علمی، رونق بسیاری دارد. میکروبیولوژیست‌ها می‌توانند در صنایع مختلفی از جمله داروسازی، زیست فناوری، کشاورزی، محیط زیست، صنایع غذایی و درمانی کار کنند. این تنوع عرصه‌های کاری به آنها اجازه می‌دهد که در بخش‌های مختلف صنعت و تحقیقاتی کار کنند. همچنین، با توجه به گسترش کاربرد میکروبیولوژی در تحقیقات فضایی و تولید محصولات فضایی، این حوزه می‌تواند فرصت‌های شغلی جدیدی را برای متخصصان میکروبیولوژی ایجاد کند.
در کل، بازار کار میکروبیولوژیست‌ها به دلیل ارتباط گسترده این علم با صنایع مختلف و نیاز مبرم آنها در تحقیقات علمی و صنعتی، رونق بسیاری دارد و احتمالاً در آینده همچنان به دلیل افزایش نیاز به تحقیقات مرتبط با میکروبیولوژی، در حال گسترش خواهد بود.
محصولات مفید تولید شده در میکروبیولوژی
میکروبیولوژی به عنوان یکی از شاخه‌های علوم زیستی، در تولید بسیاری از محصولات مفید نقش دارد. به بعضی از محصولات تولید شده در میکروبیولوژی عبارتند از:
• آنتی‌بیوتیک‌ها: این محصولات توسط برخی از باکتری‌ها تولید می‌شوند و برای درمان بیماری‌های باکتریایی مفید هستند.
• پروبیوتیکها: این محصولات شامل باکتری‌های مفیدی هستند که در روده انسان به عنوان یک فلور مفید وجود دارند و به بهبود گوارش، سیستم ایمنی بدن و کاهش برخی از بیماری‌های دستگاه گوارشی کمک می‌کنند.
• انزیم‌ها: انزیم‌های مختلف توسط باکتری‌ها و قارچها تولید می‌شوند که می‌توانند در بسیاری از صنایع مانند غذایی، دارویی و تولید انرژی استفاده شوند.
• واکسن‌ها: واکسن‌ها توسط باکتری‌ها و ویروس‌ها تولید می‌شوند که به دلیل قابلیت تولید پروتئین‌های خاص برای کاهش یا پیشگیری از بیماری‌های واگیر انسان مورد استفاده قرار می‌گیرند.
• کیت‌های تشخیصی: کیت‌های تشخیصی برای تشخیص سریع و دقیق بیماری‌های باکتریایی، ویروسی و قارچی تولید می‌شوند.
ارتباط میکروبیولوژی با سایر رشته ها
میکروبیولوژی با رشته‌های دیگر ارتباطات گسترده‌ای دارد. برای مثال، در علوم پزشکی، میکروبیولوژیست‌ها نقش مهمی در تشخیص، پیشگیری و درمان بیماری‌های عفونی دارند. در زیست شناسی، میکروبیولوژی برای درک بهتر فرایندهای زیستی و ژنتیکی در سطح سلولی و مولکولی، از اهمیت بالایی برخوردار است. در کشاورزی، میکروبیولوژی برای بهبود خاک و کاهش استفاده از کودهای شیمیایی استفاده می‌شود. در صنایع غذایی، میکروبیولوژی برای تولید، کنترل کیفیت و بسته‌بندی محصولات استفاده می‌شود. همچنین، میکروبیولوژی در صنعت داروسازی، تولید پلاستیک‌های قابل تجزیه، تصفیه فاضلاب و بسیاری دیگر از صنایع کاربرد دارد. بنابراین، میکروبیولوژی به عنوان یکی از حوزه‌های چند رشته‌ای، با رشته‌های مختلف علمی و صنعتی ارتباطاتی گسترده دارد.
درآمد و حقوق رشته میکروبیولوژی در دنیا
از 12 اکتبر سال 2020 ، متوسط حقوق سالانه یک میکروبیولوژیست در ایالات متحده سالانه 51247 دلار است.
| کشور‌ها | متوسط حقوق سالانه |
| کانادا | 84695 دلار |
| استرالیا | 98569 دلار |
| اتریش | 50975 یورو |
| فرانسه | 47549 یورو |
| آلمان | 59015 یورو |
نویسنده: سبا مرادی
منابع:
یک نظر