مرگبارترین بیماریهای عصبی

بر اساس تحقیقات انجام شده بیش از ۶۰۰ بیماری عصبی در دنیا وجود دارد که میلیون ها نفر از ابتلا به آنها رنج می برند. در این مقاله قرار است با برخی از شایع‌ترین انواع بیماری های عصبی آشنا شویم.

تعریف بیماری های عصبی

بیماری های عصبی از نظر پزشکی به بیماری هایی گفته می شود که بر مغز، نخاع و اعصاب موجود در سراسر بدن انسان تأثیر می گذارند. ناهنجاری های ساختاری، بیوشیمیایی یا الکتریکی در مغز، نخاع یا سایر اعصاب می توانند منجر به طیف وسیعی از علائم از جمله فلج، ضعف عضلانی، هماهنگی ضعیف، بی حسی، تشنج، گیجی، درد و تغییر سطح هوشیاری شوند.

علل بروز مشکلات عصبی در افراد مبتلا به این بیماری‌ها متفاوت بوده و می تواند شامل اختلالات ژنتیکی، ناهنجاری ها یا اختلالات مادرزادی، عفونت ها، شیوه زندگی یا مشکلات بهداشت محیطی از جمله سوءتغذیه، آسیب مغزی، آسیب نخاعی یا آسیب عصبی باشد.

علاوه بر این، ناتوانی‌های عصبی شامل طیف گسترده‌ای از اختلالات مانند صرع، ناتوانی‌های یادگیری، اختلالات عصبی عضلانی، اوتیسم، تومورهای مغزی و فلج مغزی هستند. برخی از این ناتوانی های عصبی مادرزادی بوده و قبل از تولد ظاهر می شوند و در سایر موارد ممکن است تومورها، دژنراسیون (Degeneration)، تروما، عفونت ها یا نقص های ساختاری عامل اصلی بیماری باشند.

انواع بیماری های عصبی

بر اساس تحقیقات انجام شده در دانشگاه کالیفرنیا، بیش از ۶۰۰ اختلال عصبی در دنیا وجود دارد که میلیون ها نفر از ابتلا به آنها رنج می برند.

شکل 1: برخی از بیماری‌های عصبی

با یک نگاه کلی به این بیماری ها متوجه می شویم که بسیاری از آن ها دارای شباهت هایی هستند که آنها را از نظر علائم و علل شکل گیری از سایر بیماری‌های موجود جدا می کنند.

براین اساس بیماری های عصبی را می توان در چند دسته کلی قرار دارد:

• اختلالات عصبی خودایمنی

اشاره به گروهی از بیماری های عصبی دارد که علت اصلی آنها حمله اشتباهی دستگاه ایمنی فرد به سیستم عصبی است. بیماری های مانند مالتیپل اسکلروزیس (MS) و لوپوس از این دسته هستند.

• اختلالات نورودژنراتیو یا زوال عصبی (Neurodegeneration)

گروهی از بیماری ها هستند که با آسیب و تخریب نورون ها، باعث بروز مشکلات متعدد در عملکرد بخش های مختلف بدن فرد می شوند. بیماری هایی مثل پارکینسون و آلزایمر مشهورترین بیماری های زوال عصبی هستند.

• اختلالات عصبی ناشی از بیماری های عفونی

برخی عفونت های باکتریایی، قارچی، انگلی و ویروسی می توانند باعث اختلال در سیستم عصبی بشوند که از جمله رایج‌ترین آن‌ها می‌توان به مننژیت و فلج اطفال اشاره کرد.

• اختلالات عروقی سیستم عصبی

مجموعه ای از بیماری های عصبی هستند که بر اثر آسیب یا مشکل در عروق خونی دستگاه عصبی رخ می دهند. سکته مغزی معروفترین بیماری عصبی موجود در این مجموعه است.

• اختلالات عصبی عملکردی (FND)

اختلالات عصبی عملکردی شامل طیف گستردهای از اختلالات عصبی بوده و باعث اختلال در فرایندهای سیگنال‌دهی عصبی می شوند.

در ادامه به بررسی تعدادی از انواع بیماری های عصبی شایع در جهان می پردازیم که نیاز به توجه و مراقبت بیشتری دارند. همچنین لازم به ذکر است که آمار مرگ ومیر در بیشتر بیماری هایی که در ادامه به توضیح آنها می پردازیم، بیش از سایر بیماری های عصبی است.

• مولتیپل اسکلروزیس (MS)

مولتیپل اسکلروزیس یکی از انواع بیماری های نورودژنراتیو (Neurodegeneration) است که سیستم عصبی مرکزی فرد را تحت تأثیر قرار می دهد. این بیماری که به عنوان MS نیز شناخته می شود، زمانی رخ می دهد که لایه بیرونی محافظ اعصاب توسط سیستم ایمنی فرد مورد حمله قرار می گیرد و بافت اسکار در جایی که آسیب عصبی رخ‌داده است، تشکیل می شود. با پیشرفت MS و ازبین رفتن رشته های عصبی و انباشته شدن بافت اسکار که  به دلیل زوال مداوم سیستم عصبی مرکزی رخ می دهد، توانایی سیستم عصبی برای برقراری ارتباط مؤثر با سایر نواحی بدن مختل می شود.

علائم مولتیپل اسکروزیس (MS)

علائم و نشانه‌های مولتیپل اسکلروزیس ممکن است از فردی به فرد دیگر و در طول دوره بیماری بسته به محل رشته‌های عصبی آسیب‌دیده بسیار متفاوت باشد.

اما علائم رایج  این بیماری عبارت‌اند از:

• بی حسی یا ضعف در یک یا چند اندام که به طور معمول در یک سمت بدن رخ می دهد؛
• احساس مورمورشدن؛
• احساس شوک الکتریکی که با حرکات خاص گردن، به ویژه خم شدن گردن به سمت جلو، رخ می دهد؛
• عدم هماهنگی؛
• ناتوانی در راه رفتن؛
• ازدست دادن جزئی یا کامل بینایی، معمولاً در یک چشم در یک زمان، اغلب با درد در حین حرکت چشم؛
• دوبینی طولانی مدت؛
• تاری دید؛
• سرگیجه؛
• مشکلات در عملکرد روده و مثانه؛
• خستگی؛
• لکنت‌زبان؛
• مشکلات شناختی؛
• اختلالات خلقی.

  شکل 3: برخی از علائم بیماری MS ( از انواع بیماریهای عصبی شایع)

شیوع مولتیپل اسکروزیس MS

به طور تقریبی بیش از دومیلیون‌نفر در سراسر جهان با MS زندگی می کنند. بررسی ها نشان می دهند که میانگین سن شروع علائم MS بین 20 تا 50سالگی است و زنان دو تا سه‌برابر بیشتر از مردان به این بیماری مبتلا می شوند. اگرچه هنوز علت اصلی بروز این بیماری کشف نشده‌است؛ اما بررسی های انجام شده نشان می دهند که برخی عوامل درونی و بیرونی وجود دارند که می توانند ریسک ابتلا به بیماری MS را افزایش دهند.

به عنوان مثال برخی تحقیقات نشان می دهند؛ در افرادی که دورتر از خط استوا زندگی می‌کنند، به دلیل کمتر  قرارگرفتن در معرض نور خورشید و در نتیجه نداشتن ویتامین‌ D به مقدار کافی، احتمال بیشتری برای ابتلا به بیماری MS وجود دارد. همچنین سیگارکشیدن و استفاده از محصولاتی مانند تنباکو، خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد.

جالب است بدانید که برخی از متخصصان بر این باورند که اگر در دوران کودکی فرد در معرض ویروس‌ها یا باکتری‌های خاصی قرار گیرد، یا اگر فرد دارای سابقه ژنتیکی این بیماری باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که به  MS مبتلا شود.

به طور خلاصه عواملی که خطر ابتلا به این بیماری را افزایش میدهند عبارت هستند از:

• مواجهه زودهنگام با Chlamydia””، “Epstein–Barr virus”، ویروس هرپس انسانی ۶، سرخک، Canine distemper و سایر ویروسها یا باکتریها در اوایل زندگی؛
• زندگی در منطقهای که در آن قرارگرفتن در معرض آفتاب کمتر است؛
• سیگارکشیدن.
• زوال عقل

زوال عقل اصطلاحی است که برای گروه خاصی از بیماری های مغزی به کار می رود. در این بیماری فرد توانایی تفکر، استدلال و به‌خاطر سپردن چیزهای مختلف را ندارد. در برخی موارد، مهارت های زبانی، توانایی مدیریت احساسات و ادراک نیز دچار اختلال می شود.

زوال عقل اغلب به تدریج ایجاد می شود، اما در موارد خاص ممکن است به طور ناگهانی ظاهر شود. شروع ناگهانی معمولاً با ضربه شدید سر همراه است. انواع رایج زوال عقل شامل بیماری آلزایمر، زوال عقل عروقی (ناشی از سکته مغزی یا بیماری عروق مغزی) و بیماری اجسام لوی است.

آلزایمر (شایع‌ترین بیماری زوال عقل)

در بین انواع زوال عقل، آلزایمر از شهرت بیشتری برخوردار بوده و براساس آمارهای منتشر شده، 60 تا 70درصد از موارد زوال عقل، از بیماری آلزایمر ناشی می شوند.

آلزایمر خود یک بیماری پیشرونده است که در آن علائم زوال عقل به تدریج طی چند سال بدتر می شود. در مراحل اولیه، ازدست دادن حافظه به شکلی خفیف رخ می دهد؛ اما به تدریج فرد توانایی ادامه مکالمه و واکنش به محیط خود را از دست می دهد. به طور متوسط، افراد مبتلا به آلزایمر تنها 4 تا 8سال پس از تشخیص این بیماری عمر می کنند؛ اما بسته به عوامل مختلفی که وجود دارد، ممکن است تا 20سال نیز عمر کنند.

   شکل 4: مهمترین علائم بیماری آلزایمر (از انواع بیماریهای عصبی شایع)

بررسی های انجام شده روی مغز افراد مبتلا به آلزایمر نشان می دهند که پلاک های آمیلوئیدی به شکلی غیرعادی در مغز افراد مبتلا به آلزایمر تجمع پیدا می کند. احتمال  می رودکه همین تجمع غیرعادی خود عاملی برای جلوگیری از انتقال صحیح پیام های عصبی و در نهایت باعث بروز مشکلات متعدد در فرد مبتلا می شود.

   شکل 5: تجمع آمیلوئید در مغز افراد مبتلا به آلزایمر

متأسفانه، هنوز هیچ درمانی برای اکثر انواع زوال عقل وجود ندارد، اما بررسی ها نشان می دهند که اثرات زوال عقل ناشی از عفونت یا کمبود ویتامین، می توانند با درمان به موقع معکوس شوند.

همچنین مطالعات نشان می دهند که با افزایش سن، خطر ابتلا به این بیماری نیز افزایش می یابد به طوری که تخمین زده می شود، نیمی از افراد 85سال و بالاتر، نوعی از زوال عقل را تجربه می کنند.

افرادی که به این بیماری مبتلا هستند می توانند با انجام اقدامات زیر علائم بیماری خود را مدیریت کنند:

• انجام فعالیت بدنی؛
• اجتناب از مصرف سیگار و الکل؛
• شرکت در فعالیت ها و تعاملات اجتماعی که مغز را تحریک می کند و انجام فعالیت روزانه.

شیوع زوال عقل

زوال عقل در حال حاضر هفتمین علت مرگ ومیر و یکی از علل عمده ناتوانی و وابستگی در میان سالمندان در سطح جهان است.

در سال ۲۰۱۹، زوال عقل در سطح جهان ۱٫۳تریلیون‌دلار هزینه داشته است که تقریباً ۵۰درصد این هزینه ها مربوط به مراقبت های ارائه شده توسط مراقبان غیررسمی (به عنوان مثال اعضای خانواده و دوستان نزدیک) است که به طور متوسط ​​5 ساعت مراقبت و نظارت در روز را ارائه می دهند.

بر اساس آمارهای منتشر شده، بیش از ۸۵۰۰۰۰نفر در بریتانیا مبتلا به زوال عقل هستند. جالب است بدانید که از هر ۱۴ نفر با سن بالای ۶۵سال، یک نفر مبتلا به زوال عقل است و در سن بالای ۸۰سال، از هر ۶نفر، ۱نفر با این بیماری درگیر است. آمارها نشان می دهند که تعداد افراد مبتلا به زوال عقل در جهان روز به روز در حال افزایش است به‌طوری‌که تخمین زده می شود تا سال ۲۰۲۵، تعداد افراد مبتلا به زوال عقل در بریتانیا به بیش از یک میلیون نفر برسد.

عوامل افزایش‌دهنده ریسک ابتلا به زوال عقل

بررسی ها نشان می دهند که عوامل زیر می توانند ریسک ابتلا به زوال عقلی را افزایش دهد:

• سن (شایعتر در افراد ۶۵ساله یا بالاتر)‌؛
• فشارخون بالا (فشارخون بالا)؛
• قند خون بالا (دیابت)؛
• اضافهوزن یا چاق‌بودن؛
• سیگارکشیدن؛
• نوشیدن الکل زیاد؛
• از نظر فیزیکی غیرفعال‌بودن؛
• منزوی‌شدن از نظر اجتماعی؛
• افسردگی.
• سکته مغزی

سکته مغزی قطع یا کاهش جریان خون به مغز است. هنگامی که جریان خون محدود یا متوقف شود، بافت مغز به اندازه کافی اکسیژن و سایر مواد مغذی حمل شده در خون را دریافت نم یکند. در نتیجه در عرض چند دقیقه پس از شروع سکته، سلول‌های مغز شروع به مردن می‌کنند و باعث آسیب و عوارض بالقوه دائمی می‌شوند. برای یک بیمار سکته مغزی بسیار مهم است که مراقبتهای پزشکی فوری را برای به حداقلرساندن این عوارض دریافت کند.

شکل 6: چگونگی بروز سکتههای مغزی

فردی که دچار سکته مغزی می شود ممکن است دچار مشکلاتی در صحبت کردن و درک مطلب، سردرد، مشکل در راه رفتن، فلج (در صورت، بازو یا پا) یا مشکلات بینایی بشود.

بررسی ها نشان می دهد که به طورکلی دو نوع سکته مغزی وجود دارد:

• سکته مغزی هموراژیک (Hemorrhagic Stroke): در اثر پارگی رگ خونی در مغز ایجاد میشود.
• سکته مغزی ایسکمیک (Ischemic Stroke): زمانی اتفاق می افتد که یک لخته خون، جریان خون به سمت مغز را مسدود کند.

هنگامی که هر یک از این نوع سکته ها رخ می دهد، ناحیه ای از مغز که در آن سلول های مغز می میرند دیگر قادر به برقراری ارتباط با قسمت های دیگر بدن نیست؛ در نتیجه در عملکرد بخش های مربوطه اختلال ایجاد می شود.

آمارهای منتشرشده نشان می دهند که سکته مغزی علت اصلی ایجاد ناتوانی های عملکردی در میان مردم آمریکا بوده و پنجمین علت مرگ ومیر در این کشور است. همچنین شواهد نشان می دهند که در آمریکا  هر چهل‌ثانیه یک سکته مغزی رخ می دهد و حداقل هر چهاردقیقه یک نفر تسلیم سکته مغزی می شود!

عوامل مؤثر در بروز سکته مغزی

عبارت هستند از:

• جنسیت (زن ها بیشتر دچار سکته مغزی می شوند)؛
• سن (سن بالای ۵۵ سال خطر بروز سکته را افزایش می دهد)؛
• دیابت؛
• سابقه خانوادگی سکته مغزی یا بیماری قلبی؛
• بیماری قلبی؛
• فشارخون بالا؛
• کلسترول بالا؛
• سابقه دیسپلازی فیبرومیسکولار یا حملات ایسکمیک گذرا؛
• سابقه میگرن؛
• عدم فعالیت بدنی؛
• درمان جایگزینی هورمونی (HRT)؛
• سابقه مصرف الکل؛
• سابقه سکته(های) قبلی؛
• سابقه سیگارکشیدن؛
• رژیم غذایی ضعیف.

مهم‌ترین نشانه‌های سکته مغزی

• گیجی؛
• مشکلات راهرفتن؛
• مشکل در صحبت کردن
• سرگیجه؛
• سردرد؛
• بیحسی؛
• عدم‌تعادل؛
• مشکلات بینایی؛
• ضعیف شدن عضلات صورت، بازو یا پا.

همبودی سکته مغزی

مطالعات متعدد نشان می دهند که سکته های مغزی می توانند باعث بروز همزمان اختلالات زیر شوند:

• افسردگی؛
• دیابت؛
• بیماری قلبی؛
• فشارخون؛
• اختلالات تشنجی؛
• عفونت مجاری ادراری.
• بیماری پارکینسون

بیماری پارکینسون یک اختلال پیشرونده است که در درجه اول بر حرکت فرد تأثیر می گذارد. هنگامی که نورون ها یا سلول های عصبی موجود در بخشی از مغز شروع به عملکرد نادرست می کنند یا از بین می روند، قسمت هایی از بدن که توسط آن ناحیه از مغز کنترل می شود، تحت تأثیر قرار گرفته و نمی تواند به درستی عمل کند. درواقع ازآنجاییکه در ابتدا سلول‌های عصبی مؤثر در هماهنگی و کنترل حرکتی تحت تأثیر این بیماری قرار می‌گیرند، در نتیجه توانایی فرد برای کنترل کامل روی صورت، فک، دست‌ها، بازوها و پاها مختل می‌شود.

علائم پارکینسون

به طور خلاصه علائم بروز این بیماری می تواند شامل موارد زیر باشد:

• لرزش در حالت استراحت (لرزش در دست ها، بازوها، پاها، فک و صورت) که در حدود ۷۰درصد از افراد مبتلا به بیماری پارکینسون رخ می دهد؛
• سفتی اندام ها؛
• کندی در حرکت؛
• اختلال در تعادل.

با پیشرفت علائم، بیماران ممکن است در راه رفتن، صحبت کردن یا انجام کارهای ساده دچار مشکل شوند. تشخیص براساس سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی با پزشک متخصص اختلالات حرکتی است. معمولاً برای بررسی تشخیص بیماری پارکینسون، دو علامت از چهار علامت اصلی باید وجود داشته باشد.

         شکل 7: معرفی کامل بیماری پارکینسون

شیوع پارکینسون

آمارهای منتشرشده در مورد این بیماری نشان می دهند که در حال حاضر حدود یک‌میلیون‌نفر در ایالات متحده به بیماری پارکینسون مبتلا هستند و سالانه شصت‌هزارنفر به این آمار اضافه می شود. جالب است بدانید که مردان بیشتر از زنان تحت تأثیر این بیماری قرار می گیرند.

علل پارکینسون

درحالیکه علل دقیق بیماری پارکینسون به طور کامل شناخته نشده‌است، متخصصان و محققان معمولاً عوامل ژنتیکی و محیطی را به عنوان عوامل اصلی ابتلا به این بیماری ذکر می کنند. به عنوان مثال، پژوهش ها نشان می دهند که اگر فردی دارای سابقه ژنتیکی بیماری پارکینسون یا جهش های ژنی خاصی باشد، خطر ابتلا به این بیماری در این فرد افزایش می یابد.

همچنین تحقیقات بیشتر نشان می دهند که برخی عوامل محیطی نیز می توانند احتمال تجربه علائم بیماری پارکینسون را افزایش دهند. به عنوان مثال مشاهدات اخیر نشان می دهند که قرارگرفتن در معرض سموم یا سایر مواد شیمیایی مضر می تواند زمینه ساز بروز این بیماری باشند. بااینحال، درک علل اصلی بروز این بیماری، نیاز مطالعه و بررسی بیشتری دارد.

به طور خلاصه بیشترین عواملی که می توانند در بروز این بیماری نقش داشته باشند عبارت هستند از:

• قرارگرفتن در معرض نوروتوکسین ها (Neurotoxins)، حشره کش ها، علفکش ها، قارچکش ها یا سایر مواد شیمیایی مضر؛
• داشتن سابقه خانوادگی بیماری پارکینسون؛
• داشتن جهش های ژنتیکی خاص.

در پایان لازم به ذکر است که اگرچه پارکینسون مستقیماً باعث مرگ فرد بیمار نمی شود؛ اما به دلیل مشکلاتی که برای فرد ایجاد می کند، می تواند بسیار خطرناک باشد؛ بنابراین این بیماری نیز همانند سایر بیماری های تشریح شده در این بخش، نیاز به مراقبت و توجه ویژه دارد.

• نویسنده: سید عرفان طاهری
• ویراستار: محدثه پورخیابی

منابع:

• https://www.nhs.uk/conditions/dementia/about/
• https://lonestarneurology.net/neurological-disorders/neurological-disorder-types
• https://www.trustpointhospital.com/physical-rehab/neurological-disorders/signs-symptoms /
• https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/dementia
• https://www.froedtert.com/parkinsons-disease
• https://www.alz.org/alzheimers-dementia/what-is-alzheimers
• https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/multiple-sclerosis/symptoms-causes/syc-20350269
• https://dphhs.mt.gov/schoolhealth/chronichealth/neurologicaldisorders
  https://www.regionalneurological.com/neurological-disorders/