فهرست مطالب
تحریک الکتریکی مغز (TMS) از جمله روش‌های درمانی جدید برای برطرف کردن برخی بیماری‌های روانی و عصبی است. در این روش، با استفاده از میدان‌های الکتریکی و مغناطیسی، فعالیت‌های مغزی تنظیم می‌شود. در ادامه به توضیحات بیشتر درباره TMS و کاربردهای آن در درمان برخی بیماری‌های روانی و عصبی پرداخته شده‌است.
تحریک الکتریکی مغز (TMS) یک روش غیرتهاجمی است که با استفاده از میدان‌های الکتریکی و مغناطیسی برای تحریک نورون‌های مغزی استفاده می‌شود. در این روش، یک چرخه تناوبی از میدان الکتریکی و مغناطیسی تولید می‌شود که می‌تواند فعالیت نورون‌های مغزی را تنظیم کند. این روش درمانی برای برخی بیماری‌های روانی و عصبی مانند افسردگی، اضطراب، درد مزمن و صرع استفاده می‌شود.
درمان با TMS در دو نوع اصلی انجام می‌شود: تحریک مغزی تکانه‌ای (sTMS) و تحریک مغزی پالسی (pTMS).
تحریک مغزی تکانه‌ای (sTMS):
تحریک مغز تکانه‌ای (sTMS) یکی از روش‌های تحریک الکتریکی غیرتهاجمی است که در درمان برخی بیماری‌های عصبی و روانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، یک میدان الکتریکی تناوبی با فرکانس پایین به مغز اعمال می‌شود که می‌تواند فعالیت نورونی را تنظیم کند. در ادامه به توضیحات بیشتر درباره sTMS و کاربردهای آن در درمان برخی بیماری‌های عصبی و روانی پرداخته شده‌است.
در تحریک مغز تکانه‌ای، یک میدان الکتریکی تناوبی با فرکانس پایین به‌صورت مستقیم روی سر و فرد تحریک می‌شود. این میدان الکتریکی، به‌صورت تناوبی به مغز فرستاده می‌شود و می‌تواند فعالیت نورونی را تنظیم کند. در این روش، نوعی از میدان الکتریکی تحت عنوان میدان تکانه یا شیوه تکانه‌ای به کار می‌رود که می‌تواند بهبود عملکرد مغزی را تحریک کند.
استفاده از sTMS در درمان برخی بیماری‌های عصبی و روانی مانند افسردگی، اضطراب، درد مزمن، صرع و اختلالات خوردن مورد بررسی قرار گرفته است. به‌طور مثال، برخی از مطالعات نشان داده‌اند که sTMS می‌تواند بهبود علائم افسردگی و اضطراب را در بیمارانی که به درمان با داروهای ضدافسردگی و اضطراب پاسخ نمی‌دهند، بهبود بخشد. همچنین، در درمان درد مزمن، sTMS می‌تواند به کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کند.
استفاده از sTMS در درمان صرع نیز مورد توجه قرار گرفته است. در این روش، sTMS می‌تواند به کاهش تعداد حملات صرع و شدت آنها کمک کند. همچنین، در بعضی از مطالعات، sTMS به کاهش علائم اختلالات خوردن و اضطراب اجتماعی نیز کمک کرده است.
استفاده از sTMS به‌طور کلی ایمن و غیرتهاجمی است، با این حال ممکن است در بعضی از موارد عوارض جانبی مانند سردرد، درد، احساس خستگی و اضطراب به دنبال استفاده از sTMS رخ دهد، اما این عوارض معمولاً بسیار کم رخ می‌دهند و بیشتر در طول چند روز اول درمان رخ می‌دهند.
درنهایت، sTMS یک روش تحریک الکتریکی غیرتهاجمی است که بهبود علائم بیماران با برخی بیماری‌های عصبی و روانی مانند افسردگی، اضطراب، درد مزمن، صرع و اختلالات خوردن را تحریک می‌کند. با این حال، نیاز به بیشترین تحقیقات بالینی و پژوهش‌ها برای ارزیابی دقیق و اثبات اثربخشی آن در بیماری‌های مختلف وجود دارد. همچنین، برای استفاده از این روش درمانی، باید توسط یک پزشک متخصص و مجرب صورت گیرد تا احتمال عوارض جانبی و مشکلاتی که ممکن است پس از استفاده از این روش رخ دهد، کمتر شود.
در تحریک مغزی پالسی، یک میدان الکتریکی پالسی تولید می‌شود که می‌تواند فعالیت نورونی را به صورت دقیق‌تر و با فرکانس بالاتر تنظیم کند.
استفاده از TMS در درمان برخی بیماری‌های روانی و عصبی، به‌طور کلی، به دو صورت انجام می‌شود: تحریک مغزی مستقیم (DLPFC) و تحریک مغزی شبکه‌های مغزی (DMN). در تحریک مغزی مستقیم، نورون‌های درون قشر پیشانی مغز تحریک می‌شوند که می‌تواند به بهبود عملکرد شناختی و کاهش علائم افسردگی و اضطراب کمک کند. در تحریک مغزی شبکه‌های مغزی، شبکه‌هایی از نورون‌های مغزی که در کنترل توجه و حافظه نقش دارند، تحریک می‌شوند که می‌تواند به بهبود حافظه و تمرکز کمک کند.
استفاده از TMS در درمان افسردگی، اضطراب و درد مزمن به دلیل اثرات مثبتی که بر فعالیت نورونی و شبکه‌های مغزی دارد، مورد بررسی قرار گرفته است. به‌طور مثال، برخی از مطالعات نشان داده‌اند که TMS می‌تواند بهبود علائم افسردگی و اضطراب را در بیمارانی که به درمان با داروهای ضدافسردگی و اضطراب پاسخ نمی‌دهند، بهبود بخشد. همچنین، در درمان درد مزمن، TMS می‌تواند به کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کند.
استفاده از TMS در درمان صرع نیز مورد توجه قرار گرفته است. در این روش، TMS می‌تواند به کاهش تعداد حملات صرع و شدت آنها کمک کند. همچنین، در بعضی از مطالعات، TMS به کاهش علائم اختلالات خوردن و اضطراب اجتماعی نیز کمک کرده است.
با این حال، TMS همچنان به‌عنوان یک روش درمانی نوظهور شناخته می‌شود و برای بیشتر بیماری‌ها تحقیقات بیشتری نیاز است. همچنین، ممکن است برخی از عوارض جانبی مانند سردرد، درد، احساس خستگی و اضطراب به دنبال استفاده از TMS رخ دهد، اما این عوارض معمولاً به‌طور کلی کوتاه مدت و خفیف هستند. برای استفاده از TMS به‌عنوان یک روش درمانی، باید توسط پزشک متخصص تعیین و تحت نظارت وی انجام شود.
تحریک مغز پالسی
تحریک مغزی پالسی (Pulse Brain Stimulation) یک روش تحریک الکتریکی غیرتهاجمی است که برای تنظیم فعالیت نورونی مغز به کار می‌رود. در این روش، پالس‌های الکتریکی با فرکانس و شدت مشخصی به مغز فرستاده می‌شوند تا فعالیت نورونی را تنظیم کنند. در ادامه به توضیحات بیشتر درباره تحریک مغزی پالسی و کاربردهای آن در درمان برخی بیماری‌های عصبی و روانی پرداخته شده‌است.
در تحریک مغزی پالسی، یک سیگنال الکتریکی با فرکانس و شدت مشخصی به مغز فرستاده می‌شود. سیگنال‌های الکتریکی به‌صورت پالسی بر روی محلول نمی‌شوند، بلکه به‌صورت یکپارچه و پیوسته به مغز فرستاده می‌شوند. با این حال، سیگنال‌های الکتریکی با فرکانس بالا و شدت بالا ممکن است باعث آسیب رساندن به بافت مغزی شوند، بنابراین در تحریک مغزی پالسی، سیگنال‌های الکتریکی با فرکانس پایین و شدت کمتری فرستاده می‌شوند.
استفاده از تحریک مغزی پالسی در درمان برخی بیماری‌های عصبی و روانی مانند افسردگی، اضطراب، صرع، اختلالات خوردن و بیماری پارکینسون مورد بررسی قرار گرفته است. به‌طور مثال، برخی از مطالعات نشان داده‌اند که تحریک مغزی پالسی می‌تواند بهبود علائم افسردگی و اضطراب را در بیمارانی که به درمان با داروهای ضدافسردگی و اضطراب پاسخ نمی‌دهند، بهبود بخشد. همچنین، در درمان صرع، تحریک مغزی پالسی می‌تواند به کاهش تعداد حملات صرع و شدت آنها کمک کند. در بیماری پارکینسون، تحریک مغزی پالسی می‌تواند به بهبود علائم ناحیه‌ای مانند سفتی عضلات و ترمیم حرکت کمک کند.
استفاده از تحریک مغزی پالسی به‌طور کلی ایمن و غیرتهاجمی است، با این حال ممکن است در بعضی از موارد عوارض جانبی مانند سردرد، درد، احساس خستگی و اضطراب به دنبال استفاده از تحریک مغزی پالسی رخ دهد، اما این عوارض جانبی در اغلب موارد گذرا و کم شدنی هستند. همچنین، برای استفاده از تحریک مغزی پالسی، نیاز به تجویز و رهنمود پزشکی دارید و باید با توجه به شرایط شما و وضعیت سلامتی، تصمیم‌گیری درباره استفاده از این روش انجام شود.
در کل، تحریک مغزی پالسی یک روش تحریک الکتریکی غیرتهاجمی است که برای تنظیم فعالیت نورونی مغز و درمان برخی بیماری‌های عصبی و روانی به کار می‌رود. با این حال، استفاده از این روش نیازمند تجویز و رهنمود پزشکی است و باید با توجه به شرایط شما و وضعیت سلامتی، تصمیم‌گیری درباره استفاده از این روش انجام شود.
انواع دیگر آن تحریک مغزی عمیق (Deep Brain Stimulation)، تحریک مغزی ترانسکرانیال (Transcranial Brain Stimulation) و تحریک مغزی مغناطیسی (Magnetic Brain Stimulation) می‌شوند.
تحریک مغزی عمیق: تحریک مغزی عمیق (Deep Brain Stimulation یا DBS) یکی از روش‌های درمانی پیشرفته است که در درمان برخی بیماری‌های عصبی مانند بیماری پارکینسون، نارسایی عصبی مرکزی، درد مزمن، تشنج و اختلالات خوردن به کار می‌رود. در این روش، الکترودهایی که به‌طور مستقیم در محیط مغز قرار دارند، با استفاده از یک دستگاه تحریک الکتریکی مغز، سیگنال‌های الکتریکی به مغز فرستاده می‌شوند. این سیگنال‌ها به نورون‌ها کمک می‌کنند تا فعالیت نورونی در بخش‌های مختلف مغز را تنظیم کنند.
در این روش، الکترودها به‌طور مستقیم در بخش‌هایی از مغزی که در تنظیم حرکت و عملکرد حرکتی بدن نقش دارند، قرار می‌گیرند. به‌عنوان مثال، در درمان بیماری پارکینسون، الکترودها به‌طور مستقیم در بخش‌های مغزی که در تنظیم حرکت بدن نقش دارند، قرار می‌گیرند. سیگنال‌های الکتریکی به این بخش‌های مغزی فرستاده می‌شود تا فعالیت نورونی را تنظیم کنند و بهبود حرکت بدنی بیمار را فراهم کنند.
DBS به‌عنوان یک روش درمانی نوین، به جای استفاده از داروهایی که عوارض جانبی دارند و به‌طور کامل در برخی بیماران موثر نیستند، استفاده می‌شود. همچنین، در برخی موارد، ممکن است برخی بیماران به داروهای درمانی حساسیت نشان دهند و نتوانند از آنها استفاده کنند. در این موارد، DBS می‌تواند به‌عنوان یک روش درمانی جایگزین مؤثر باشد.
درمان با DBS با استفاده از یک دستگاه تحریک الکتریکی مغز کنترل می‌شود. این دستگاه شامل یک باطری و یک الکترود برای ارسال سیگنال‌های الکتریکی به مغز است. با استفاده از یک کنترل از راه دور، پزشک می‌تواند شدت و فرکانس سیگنال‌های الکتریکی را تنظیم کند.
همانطور که اشاره شد، DBS در درمان برخی بیماری‌های عصبی کاربرد دارد و تاکنون درمان موفقیت‌آمیزی در بیماران با بیماری پارکینسون، نارسایی عصبی مرکزی، درد مزمن، تشنج و اختلالات خوردن داشته است. در بیماری پارکینسون، DBS می‌تواند بهبود قابل‌توجهی در حرکت بدنی بیماران ایجاد کند و علائم مانند لرزش، سفتی و غیره را کاهش دهد. در بیماری نارسایی عصبی مرکزی، DBS به‌عنوان یک روش درمانی جایگزین مؤثر است و می‌تواند بهبود در علائم مانند لرزش، عدم تعادل و ضعف عضلانی ایجاد کند. درمان با DBS نیز در برخی بیماران با درد مزمن موثر است و می‌تواند در بهبود علائم مانند درد و تنش عضلانی کمک کند.
از آنجا که تحریک مغزی عمیق یک روش درمانی پیشرفته است، ممکن است هزینه‌های آن بالا باشد. همچنین، ممکن است برخی عوارض جانبی پس از درمان با DBS در برخی بیماران ایجاد شود، اما این عوارض در بیشتر موارد بسیار خفیف هستند و معمولاً با تنظیم صحیح شدت و فرکانس سیگنال‌های الکتریکی بهبود می‌یابند.
تحریک مغزی ترانسکرانیال: در تحریک مغزی ترانسکرانیال، سیگنال‌های الکتریکی از طریق پوست سر به مغز فرستاده می‌شوند. در این روش، دو روش تحریک مغزی ترانسکرانیال وجود دارد: تحریک مغزی ترانسکرانیال جریان مستقیم (tDCS) و تحریک مغزی ترانسکرانیال جریان معکوس (rTMS). در tDCS، الکترودهایی که به پوست سر متصل شده‌اند، جریان الکتریکی را به مغز منتقل می‌کنند. در rTMS، از یک آمپول مغناطیسی برای تولید جریان الکتریکی استفاده می‌شود. این روش برای درمان اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب و اختلالات خوردن استفاده می‌شود.
تحریک مغزی مغناطیسی: در تحریک مغزی مغناطیسی، از یک آمپول مغناطیسی برای تولید جریان الکتریکی استفاده می‌شود. این روش برای درمان اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب و اختلالات خواب استفاده می‌شود.
همه روش‌های تحریک الکتریکی مغز باید توسط پزشکان متخصص و با توجه به حالت بیماری، نوع درمان و شدت آن تعیین شوند. باید توجه داشت که این روش‌ها عوارض جانبی نیز دارند که باید با دقت پیگیری شوند. در کل، روش‌های مبتنی‌بر تحریک الکتریکی مغز به‌عنوان یک روش درمانی نوین، می‌توانند بهبود قابل‌توجهی در درمان بیماری‌های عصبی و روانی به وجود آورند.
مزایا
مزایای استفاده از درمان‌های مبتنی‌بر تحریک الکتریکی مغز عبارتند از:
- ایمنی: روش درمانی با تحریک الکتریکی مغز برای بیماران به‌طور کلی ایمن است و عوارض جانبی ناچیزی دارد.
- عملکرد بهتر: در برخی بیماری‌های عصبی، درمان با تحریک الکتریکی مغز می‌تواند بهبود قابل‌توجهی در عملکرد بیمار ایجاد کند.
- مؤثر در بیماری‌هایی که به درمان دارویی حساسیت دارند: برخی بیماری‌های عصبی به‌طور کلی به درمان دارویی حساسیت دارند و نمی‌توانند از آنها استفاده کنند. در این موارد، درمان با تحریک الکتریکی مغز می‌تواند به‌عنوان یک روش درمانی جایگزین مؤثر باشد.
- عدم نیاز به جراحی باز: در برخی موارد، به جای جراحی باز برای درمان بیماری‌های عصبی، می‌توان از درمان با تحریک الکتریکی مغز استفاده کرد که به دلیل کمتر بودن عوارض جانبی و مزایای دیگر، در برخی موارد ترجیح داده می‌شود.
- بهبود کیفیت زندگی: درمان با تحریک الکتریکی مغز می‌تواند بهبود قابل‌توجهی در کیفیت زندگی بیماران ایجاد کند و به آنها کمک کند تا بهتر و سالم‌تر زندگی کنند.
معایب
استفاده از درمان‌های مبتنی‌بر تحریک الکتریکی مغز، همانند هر روش درمانی دیگری، ممکن است با معایبی همراه باشد. برخی از معایب استفاده از این روش درمانی عبارتند از:
- عوارض جانبی: در برخی از موارد، درمان با تحریک الکتریکی مغز ممکن است با عوارض جانبی همراه باشد، از جمله سردرد، افزایش خواب‌آلودگی، بی‌حالی، تشنج و در برخی موارد، آسیب به بافت مغزی.
- هزینه: درمان با تحریک الکتریکی مغز ممکن است هزینه بالایی داشته باشد و برای بیمارانی که بیماری‌های عصبی مزمن دارند، احتمالاً نیاز به درمان‌های مکرر و مستمر دارند که هزینه آنها بسیار بالاست.
- نیاز به دستگاه‌های خاص: برای انجام درمان با تحریک الکتریکی مغز، نیاز به دستگاه‌های خاصی دارید که در بیمارستان‌ها یا مراکز تحقیقاتی وجود دارند، بنابراین برای برخی بیماران ممکن است دسترسی به این دستگاه‌ها مشکل باشد.
- نیاز به مداومت درمان: برای برخی بیماران، نیاز به انجام درمان با تحریک الکتریکی مغز به‌صورت مداوم و پایدار است و در صورت قطع درمان، بیماری ممکن است بهبود نکند یا عود کند.
- موانع فنی: بعضی از موانع فنی، مانند نوع بیماری، محل و شدت آسیب‌های مغزی، سن بیمار و مشکلات دیگر، ممکن است از اجرای درمان با تحریک الکتریکی مغز جلوگیری کنند.
در کل، درمان‌های مبتنی‌بر تحریک الکتریکی مغز، همانند هر روش درمانی دیگری، مزایا و معایب خود را دارند، بنابراین برای استفاده از این روش درمانی، باید با پزشک متخصص مشورت کرده و مزایا و معایب آن را با او بررسی کرد.
نویسنده: یاسمن علیرضایی
منابع
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4631216/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4385659/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6635657/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7363307/
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0890509621006672
