تست های مربوط به لیشمانیا

انواع لیشمانیا

• لیشمانیا پوستی ( سالک)
• لیشمانیا احشایی (کالاآزار)

احشایی

یکی از بیماری‌های عفونی مهم انگلی است که توسط تک یاخته جنس لیشمانیا ایجاد می‌شود وبه سه شکل عمده جلدی، جلدی-مخاطی و احشایی در انسان دیده می‌شود. نوع احشایی بیماری در بیشتر مناطق ایران به صورت تک‌گیر و در بعضی مناطق به صورت بومی دیده می شود. علائم اصلی بیماری شامل تب، اسپلنومگالی و کم‌خونی است.

اهمیت و اپیدمیولوژی بیماری

اهمیت این بیماری به دلیل مرگ 100% بیماران بدون درمان و مرگ و میر قابل توجه در بیماران با اختلال سیستم ایمنی حتی با درمان و همچنین ابتلا بیشتر کودکان می باشد. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت سالانه 000/500 مورد جدید وحداقل 000/50 مرگ ناشی از کالا آزار در جهان روی می دهد .

بیشتر از 90% موارد کالا آزار در جهان در شبه قاره هند (هند، بنگلادش، نپال )، سودان، اتیوپی و برزیل رخ می دهد. کالا آزار در مناطق روستایی شایع تر از مناطق شهری است. در دنیای قدیم (نیمکره شرقی ) کالا آزار در قسمت هایی از آسیا ( بخصوص در شبه قاره هند، قسمت مرکزی وجنوب غربی آسیا )، خاورمیانه، آفریقا (خصوصا شرق آفریقا ) و جنوب اروپا دیده شده است.

تغییرات آب و هوایی و دیگر تغییرات زیست محیطی از عوامل بالقوه برای گسترش محدوده جغرافیایی ناقلین و انتقال لیشمانیوزها در آینده هستند. ابتلا همزمان کالا آزار و HIV منجر به مشکلات عمده در درمان بیماران مبتلا به HIV بخصوص در اروپا شده است.

توزیع جغرافیایی کالا آزار در دنیای جدید و قدیم

کالاآزار در ایران از نوع مدیترانه‌ای بوده و بیشتر در کودکان ( بخصوص گروه سنی زیر 5 سال ) دیده می‌شود. این بیماری درایران کم و بیش از تمام استان ها گزارش شده ودربعضی مناطق کشور وفور بیشتری را دارد. 106 مورد کالا آزار درسال 1391 در ایران ثبت و گزارش شده است. این بیماری دربعضی از مناطق کشور وفور بیشتری دارد و در استان‌های اردبیل، آذربایجان شرقی، فارس و خراسان شمالی به صورت آندمیک وجود دارد.

عامل بیماری زا و راه انتقال

عامل اصلی بیماری گونه هایی از انگل تک یاخته‌ایی از جنس لیشمانیا است. که لیشمانیادونوا نی/ آرکی بالدی‌ای؛ لیشمانیا اینفانتوم / شاگاسی عامل ایجاد کالا آزار می‌باشد. کالا آزار در ایران توسط انگل لیشمانیا اینفانتوم/ شا گاسی ایجاد می شود و به دو نوع کالا آزار زئونوتیک و کالاآزارآنتروپونتیک تقسیم می شود.

• نوع زئونوتیک: راه انتقال، حیوان – ناقل – انسان است در مناطقی یافت می شود که عامل بیماری لیشمانیا اینفانتوم /شاگاسی می باشد .
• نوع آنتروپونتیک: راه انتقال، انسان – ناقل – انسان است در مناطقی یافت می¬شود که عامل بیماری لیشمانیا دونوانی / آرکی بالدی ای می باشد.

کالا آزار در ایران از نوع زئونوتیک است و انسان به عنوان میزبان تصادفی و سگ و سگ سانان به عنوان مخزن انگل محسوب می شوند. ناقل بیماری پشه های خاکی که در مناطق شمال غرب و در مناطق جنوبی کشور می باشند.

علائم بالینی

دوره کمون از هفته ها تا ماه ها متفاوت می باشد.علائم مشخصه بیماری شامل : تب های نامنظم طولانی و خفیف، کاهش وزن، بزرگی طحال و کبد (خصوصا بزرگی طحال)، پان سیتوپنی (کم خونی – لکوپنی و ترومبوسیتوپنی)می باشند.

بیماری باتب و بی قراری شروع شده و با کاهش وزن، بزرگی طحال و کبد ادامه یافته و در نهایت پس از 3-2 سال موجب مرگ می شود در بعضی از موارد که بیماری بصورت حاد است با تب بالا و لرز و در نهایت در 12-6 ماه موجب مرگ می گردد . علت مرگ معمولا در اثر عفونت های ثانویه و خونریزی های داخلی ایجاد می شود. بعضی از عفونت های خفیف هم خود به خود بهبود می یابند .
در مبتلایان به کالاآزار عموما مونوسیتوز، لنفوسیتوز، افزایش آنزیم های کبدی، افزایش ESR، کاهش آلبومین خون و افزایش گاماگلوبولین ها سرم دیده می شود.

سالک

سالک یک بیماری انگلی است که توسط تک یاخته جنس لیشمانیا ایجاد می شود و بسته به گونه های آن و پاسخ ایمنی میزبان اشکال بالینی مختلفی ایجاد می کند. انتقال بیماری از طریق گزش پشه خاکی ماده آلوده اتفاق میافت. زخم ها اغلب در قسمت های بدون پوشش بدن ایجاد می شود. این بیماری گسترش جهانی دارد و بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمه گرم جهان شایع است. این بیماری یکی از مهم ترین بیماری های بومی ایران است.

اهمیت و اپیدمیولوژی بیماری

سالک یک بیماری شایع می باشد که هم در دنیای جدید (جنوب و مرکز امریکا، مکزیکو سیتی ) و هم در دنیای قدیم (اروپا، افریقا، مرکز آسیا و شبه جزیره هند) وجود دارد. عوامل اجتماعی سیاسی و آب و هوایی در افزایش تعداد موارد بیماری موثر است. ضایعات بد شکل و عوارض عوامل اجتماعی و روحی و روانی از پیامد های ناگوار بیماری می باشد.
در هر ثانیه یک نفر به بیماری سالک مبتلا می شود و سالانه بالغ بردو میلیون نفر به این بیماری مبتلا می شوند در حال حاضر 10 میلیون نفر در دنیا از این بیماری رنج می برند. بالغ بر 90% موارد در کشورهای افغانستان، پاکستان، ایران، عراق، سوریه، اردن، الجزایر، تونس، مراکش و عربستان سعودی (دنیای جدید ) برزیل و پرو (دنیای قدیم )مشاهده می¬شود. 18880 مورد سالک درسال 1391 در ایران ثبت و گزارش شده است.

عامل بیماری زا و راه انتقال

سالک یک بیماری پوستی است که توسط انگل تک‌سلولی به نام لیشمانیا ایجاد می شود که در ایران دو نوع سالک ناشی از لیشمانیا ماژور و لیشمانیا تروپیکا و جود دارد که بیش از 70% موارد سالک در ایران به دلیل لیشمانیا ماژور می باشد. این بیماری توسط گزش پشه خاکی از حیوانات آلوده (جوندگان و سگ) و یا انسان مبتلا به انسان سالم منتقل می‌شود و علایم بیماری معمولاً 3 ماه تا یکسال بعد از گزش ظاهر می‌گردد.

علائم بالینی

پس از چند هفته تا چند ماه از گزش پشه خاکی آلوده ، برجستگی کوچک قرمز رنگی ظاهر شده که به تدریج بزرگ و بزرگ¬تر شده و مرکز آن زخم می¬گردد .تعداد ضایعات معمولا یکی است ولی ممکن است متعدد باشد . در سالک ناشی از لیشما نیا ماژور ترشحات چرکی در روی زخم وجود دارد و اطراف آن قرمز و برجسته است که به همین دلیل به آن نوع مرطوب گفته می شود.
در سالک ناشی از لیشمانیا تروپیکا ضایعه معمولا بدون ترشح و جرک است لذا به آن نوع خشک می گویند. احتمال عفونت ثانویه با باکتری ها نیز وجود دارد که در بیمار ایجاد عوارض منتشر کند وضایعات معمولا بدون درد و خارش است.

روش های تشخیص

• احشایی
• روش های پارازیتولوژی

روش تهیه گسترش مستقیم: در این روش از نمونه های آسپیراسیون مغز استخوان، طحال و کبد گسترش های تماسی تهیه می شود و پس از تثبیت با متانول توسط رنگ های گیمسا و رایت، رنگ آمیزی می گردد. در روش مستقیم، آماستیگوت های انگل لیشمانیا را می توان در اخل ماکروفاژها یا خارج از آن ها مشاهده نمود.

• روش کشت

برای کشت انگل لیشمانیا، مقداری از نمونه حاصل از آسپیراسیون را می‌توان وارد محیط های کشت کرد. دمای مناسب جهت نگهداری انگل لیشمانیا در محیط کشت، 22 تا 24 درجه سانتی گراد است. بعضی از محیط های کشت تک فازی بوده و بیشتر به منظور کشت انبوه انگل از آن ها استفاده می شود و برخی دیگر مانند NNN جزو محیط های کشت دوفازی بوده و برای جداسازی اولیه و حمل انگل از نقطه ای به نقطه دیگر مورد استفاده قرار می گیرد.

• روش تلقیح به حیوان حساس آزمایشگاهی

این روش به طور معمول به عنوان یک روش تشخیصی نبوده و بیشتر در کارهای تحقیقاتی از آن بهره می برند، زیرا رشد و تکثیر انگل در بدن حیوان ممکن است چندین هفته یا ماه طول بکشد، اما به هرحال ازحیواناتی نظیر موش و خوکچه هندی برای این منظور می توان استفاده کرد. برای انجام این روش نمونه های مشکوک آلوده به انگل تحت شرایط استریل و از طریق داخل صفاقی یا داخل قلبی به حیوان حساس تزریق می گردند.

ایمونولوژی

• شناسایی آنتی‌ژن

این روش از روش های شناسایی آنتی بادی اختصاصی تر بوده و از دلایل برتری آن می توان به عدم وجود واکنش متقاطع، پیگیری بیماران پس از درمان و استفاده از آن در تشخیص بیماری در افراد با نقص ایمنی اشاره نمود.

• شناسایی آنتی‌بادی

روش های غیراختصاصی تشخیص کالاآزار بر اساس شناسایی آنتی بادی موجود در سرم، چندین دهه مورد استفاده قرار گرفت. پایین بودن ویژگی و حساسین این آزمایش ها آن ها را تا حد زیادی غیر قابل اعتماد می کند، البته چندین روش هست که حساسیت بالا دارند.

• آزمون پوستی

واکنش ازدیاد حساسیت تاخیری یا ایمنی به وسیله لنفوسیت های T یک پاسخ ایمنی اختصاصی است. آزمون پوستی مونته نگرو نوعی روش تشخیصی بر اساس واکنش ازدیاد حسایسیت تاخیری ویژه لیشمانیوز است.

روش تشخیص سالک

• تشخیص انگل توسط میکروسکوپ با نمونه‌برداری و کشت
• تشخیص آنتی‌ژن‌های انگل توسط آزمایشات ایمونولوژی
• تشخیص DNA انگل در بافت

نتیجه گیری

با توجه به گسترش بیماری لیشمانیوز در ایران و جهان و کنترل دشوار بیماری و نیز اینکه تاکنون واکسن مؤثری علیه لیشمانیوز معرفی نشده است، پژوهش در ارتباط با رشد و نمو و چرخه زندگی انگل در بدن پشه خاکی حائز اهمیت می باشد. یافته های پژوهش حاضر در راستای شناسایی و تقویت موانع طبیعی رشد انگل در بدن پشه خاکی و روش های نوین مبارزه با لیشمانیوز می باشند.

گردآورنده: یگانه مشایخ

منابع:

1. https://jmums.mazums.ac.ir/article-1-6761-fa.html
2. https://www.sid.ir › journal › ViewPaper
3. DPDx – Leishmaniasis – CDC
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5464238/