گیاهان ترانس ژنیک

گیاهان ترانس‌ ژنیک، ارگانیسم‌های ژنتیکی هستند؛ آن‌ها به گونه‌ای خاص مهندسی شده‌اند و دارای صفات یا ویژگی‌هایی هستند که به‌طور طبیعی در گونه‌هایشان یافت نمی‌شود. این فرآیند شامل واردکردن”DNA” خارجی به کد ژنتیکی گیاه است که می‌تواند ویژگی‌های مطلوبی مانند افزایش مقاومت در برابر آفات یا بیماری‌ها، تحمل خشکی و ارزش غذایی داشته باشد. توسعه‌ی گیاهان ترانس‌ ژنیک با کشت محصولاتی که انعطاف‌پذیرتر هستند، صنعت کشاورزی را متحول کرده‌است. با این حال، استفاده از گیاهان ترانس‌ ژنیک نیز با نگرانی در مورد خطرات بالقوه زیست‌محیطی و بهداشتی مورد بحث و مناقشه قرار گرفته‌است. با وجود این، گیاهان ترانس‌ ژنیک همچنان حوزه‌ی تحقیقاتی مهمی برای دانشمندانی هستند که به دنبال بهبود عملکرد محصول و رسیدگی به امنیت غذایی جهانی هستند.

تاریخچه

تاریخچه‌ی گیاهان ترانس ژنیک در دهه‌ی ۱۹۸۰ با ظهور تکنیک‌های مهندسی ژنتیک آغاز شد. دانشمندان دریافتند که با انتقال ژن از یک موجود به موجود دیگر، می‌توانند صفات جدیدی را به گیاهان وارد کنند و ویژگی‌های آن‌ها را افزایش دهند.

یکی از اولین آزمایشات موفق در مهندسی ژنتیک شامل معرفی یک ژن خارجی به گیاه تنباکو در سال ۱۹۸۳ بود. دانشمندان ژنی از باکتری “Agrobacterium tumefaciens” را به گیاه تنباکو وارد کردند که منجر به بیان ژن باکتری توسط گیاه شد.

در سال ۱۹۸۴، اولین گیاه اصلاح‌شده‌ی ژنتیکی تولید شد. این گیاه تنباکو حاوی ژنی از یک گیاه تنباکوی متفاوت بود که به آنتی بیوتیکی به نام کانامایسین (kanamycin) مقاوم بود. این آزمایش توانایی انتقال ژن‌ها را بین گیاهان نشان داد و پایه و اساس تحقیقات بیشتر در این زمینه را ایجاد کرد.

در طول دهه ۱۹۸۰ و اوایل دهه ۱۹۹۰، دانشمندان تکنیک‌ها و روش‌های مختلفی را برای معرفی ژن‌های خارجی به گیاهان از جمله استفاده از ویروس‌ها و ریزپرتابه‌ها (microprojectiles) برای رساندن DNA به سلول‌های گیاهی، بررسی کردند. این تکنیک‌ها راه را برای رشد گیاهان ترانس ژنیک با صفات مطلوب هموار کرد.

در اوایل دهه ۱۹۹۰، گیاهان ترانس ژنیک شروع به ورود به بازار‌های تجاری کردند. اولین محصول اصلاح‌شده‌ی ژنتیکی که برای کشت تجاری تایید شد، گوجه فرنگی فلاور ساور (Flavr Savr) بود که توسط “Calgene” توسعه یافت. برای به تاخیر‌ انداختن فرآیند رسیدن و بهبود ماندگاری، از نظر ژنتیکی اصلاح شد. علیرغم انتظارات زیاد، گوجه فرنگی فلاور ساور با چالش‌هایی مواجه شد و در نهایت تولید آن متوقف شد.

با این حال، سایر محصولات اصلاح شده ژنتیکی شکوفا شدند. در سال ۱۹۹۶، محصولات اصلاح شده ژنتیکی مانند سویای مقاوم به علف‌کش و ذرت مقاوم به حشرات (ذرت Bt) معرفی شدند. این محصولات به گونه‌ای مهندسی شده‌اند که دارای ویژگی‌هایی باشند که مقاومت در برابر آفات، بیماری‌ها و علف‌کش‌ها را بهبود بخشد که نیاز به مداخلات شیمیایی را کاهش داده و عملکرد محصول را افزایش می‌دهد.

از آن زمان تاکنون، کشت گیاهان ترانس ژنیک در سطح جهانی گسترش یافته‌است. محصولات عمده‌ای مانند سویا، ذرت، پنبه، کلزا و پاپایا برای تحمل علف‌کش‌ها، مقاومت در برابر آفات یا افزایش محتوای غذایی آن‌ها اصلاح ژنتیکی شده‌اند.

توسعه و پذیرش گیاهان ترانس ژن بحث‌هایی را در سراسر جهان برانگیخته‌است. نگرانی‌هایی در مورد اثرات بالقوه زیست‌محیطی، گرده‌افشانی متقابل با محصولات اصلاح‌نشده و اثرات بلندمدت بر سلامت انسان مطرح شده‌است. چشم‌انداز نظارتی برای محصولات اصلاح‌شده‌ی ژنتیکی در کشور‌های مختلف متفاوت است و برخی کشور‌ها مقررات سختگیرانه و الزامات برچسب‌گذاری را اجرا می‌کنند.

علیرغم اختلاف نظر‌ها، گیاهان ترانس ژنیک همچنان در حال تکامل هستند. دانشمندان و محققان تکنیک‌های جدید مهندسی ژنتیک مانند ویرایش ژنوم با استفاده از “CRISPR-Cas9” را بررسی می‌کنند تا ویژگی‌های محصول را با دقت و کارایی افزایش دهند.

تاریخچه‌ی گیاهان تراریخته نشان‌دهنده‌ی پیشرفت‌های حاصل‌شده در بیوتکنولوژی گیاهی و پتانسیل آن برای مقابله با چالش‌های کشاورزی است. در حالی که آینده گیاهان ترانس ژنیک منوط به بحث‌های مداوم و ملاحظات نظارتی است، آن‌ها به‌طور غیرقابل‌انکاری تأثیر قابل‌توجهی بر کشاورزی مدرن گذاشته‌اند.

گیاهان ترانس ژنیک

گیاهان تراریخته که به‌عنوان گیاهان اصلاح شده ژنتیکی (GM) نیز شناخته می‌شوند، گیاهانی هستند که از طریق معرفی ژن‌های خارجی از موجودات مختلف اصلاح شده‌اند. این ژن‌های خارجی می‌توانند از سایر گیاهان، حیوانات، باکتری‌ها یا حتی ویروس‌ها به وجود بیایند. فرآیند واردکردن این ژن‌ها به گیاهان را مهندسی ژنتیک یا اصلاح ژنتیکی می‌گویند.

مهندسی ژنتیک گیاهان شامل دستکاری DNA آن‌ها است، مولکولی که حامل دستورالعمل‌های ژنتیکی برای رشد و عملکرد همه‌ی موجودات زنده است. با واردکردن ژن‌های خاص به DNA یک گیاه، دانشمندان می‌توانند صفات یا ویژگی‌های جدیدی را که به‌طور طبیعی در آن گونه‌های گیاهی یا حتی در همان قلمرو بیولوژیکی یافت نمی‌شوند، به آن‌ها بدهند.

ورود ژن‌های خارجی به گیاهان از طریق تکنیک‌های مختلف انجام می‌شود. یکی از روش‌های رایج استفاده از باکتری به نام Agrobacterium tumefaciens است. این باکتری قادر است قطعه‌ای از DNA خود را که به پلاسمید معروف است به DNA سلول‌های گیاهی که آلوده می‌شوند، منتقل کند. دانشمندان می‌توانند این پلاسمید را طوری دستکاری کنند که حاوی ژن مطلوبی باشد که می‌خواهند به گیاه وارد کنند.

روش دیگر استفاده از «تفنگ ژنی» یا بمباران ذرات است. در این روش، ذرات ریز پوشیده شده با ژن‌های خارجی با استفاده از دستگاه‌های پرسرعت به سلول‌های گیاهی شلیک می‌شوند؛ سپس ژن‌های خارجی در DNA گیاه ادغام می‌شوند و در نتیجه گیاهان ترانس ژنیک ایجاد می‌شوند.

اهداف گیاهان ترانس ژنیک

گیاهان ترانس ژنیک برای اهداف مختلف توسعه یافته‌اند و دارای ویژگی‌های مختلفی هستند که می‌توانند برای کشاورزی، محیط زیست و مصرف انسان مفید باشند. اهداف گیاهان ترانس ژنیک عبارتند از:

۱. مقاومت در برابر آفات

یکی از اهداف گیاهان ترانس ژن، مقاومت در برابر آفات است. در این قسمت، ژن‌های باکتری مانند باسیلوس تورنجینسیس (Bt) را می‌توان به محصولات وارد کرد تا آن‌ها را در برابر حشرات خاص مقاوم کند. ژن‌های Bt، پروتئین‌هایی سمی برای حشرات خاص تولید می‌کنند که کنترل داخلی آفات را فراهم می‌کند و نیاز به آفت‌کش‌های شیمیایی را کاهش می‌دهد.

۲. تحمل علف‌کش

برخی محصولات را می‌توان از نظر ژنتیکی اصلاح کرد تا علف‌کش‌های خاص را تحمل کنند. این به کشاورزان اجازه می‌دهد تا از علف‌کش‌ها برای کنترل علف‌های هرز استفاده کنند و در عین حال در استفاده از گیاهان ترانس ژنیک صرفه‌جویی و استراتژی‌های مدیریت علف‌های هرز را تقویت کنند.

۳. مقاومت به بیماری

ژن‌های گیاهان مقاوم به بیماری را می‌توان به محصولات حساس وارد کرد تا مقاومت آن‌ها را در برابر بیماری‌های خاص افزایش دهد. این رویکرد راه‌حل‌های بالقوه‌ای را برای مبارزه با بیماری‌های گیاهی ارائه می‌دهد که می‌تواند منجر به تلفات قابل توجه محصول شود.

۴. محتوای غذایی تقویت‌شده

از اهداف دیگر تولید گیاهان تراریخته، تقویت محتوای غذایی است. مهندسی ژنتیک می‌تواند برای افزایش ارزش غذایی محصولات مورد استفاده قرار گیرد. به‌عنوان مثال، برنج از نظر ژنتیکی اصلاح شده‌است تا سطوح ویتامین “A”  را افزایش دهد و کمبود ویتامین A را در مناطقی که برنج غذای اصلی است، برطرف کند.

۵. سازگاری با محیط

گیاهان ترانس ژنیک را می‌توان طوری مهندسی کرد که تنش‌های محیطی مانند خشکسالی، شوری یا دما‌های شدید را تحمل کنند و به گیاهان زراعی در شرایط چالش‌برانگیز بقای خود و کاهش تلفات محصول کمک کنند.

با این حال، توجه به این نکته مهم است که توسعه و استفاده تجاری از گیاهان ترانس ژن بحث‌ها و نگرانی‌هایی را برانگیخته‌است. منتقدان استدلال می‌کنند که خطرات بالقوه زیست‌محیطی، جریان ژن به جمعیت گیاهان وحشی و اثرات پیش‌بینی‌نشده بر سلامت انسان نیاز به ارزیابی و تنظیم کامل دارد.

مقررات و الزامات برچسب‌گذاری برای محصولات اصلاح‌شده‌ی ژنتیکی از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. قبل از اینکه هر محصول اصلاح‌شده‌ی ژنتیکی برای استفاده تجاری آزاد شود، باید ارزیابی‌های ایمنی دقیقی انجام شده تا اطمینان حاصل شود که هیچ خطر قابل‌توجهی برای سلامت انسان یا محیط زیست ندارد.

به‌طور خلاصه، گیاهان ترانس ژنیک ارگانیسم‌هایی هستند که ژن‌های خارجی از طریق تکنیک‌های مهندسی ژنتیک به ترکیب ژنتیکی آن‌ها وارد شده‌است. این گیاهان اصلاح‌شده می‌توانند ویژگی‌هایی مانند مقاومت به آفات، تحمل علف‌کش، مقاومت در برابر بیماری، محتوای غذایی بهبود‌یافته و سازگاری با محیط را داشته باشند. توسعه و استفاده از گیاهان ترانس ژنیک پتانسیل مقابله با چالش‌های کشاورزی و بهبود بهره‌وری محصولات را دارند؛ اما استقرار آن‌ها همچنان تابع ارزیابی کامل و چهارچوب‌های نظارتی است.

مراحل تولید گیاهان ترانس ژنیک

تولید گیاهان ترانس ژنیک شامل چندین مرحله است که عبارتند از:

۱. انتخاب صفت هدف

اولین قدم، شناسایی صفت مطلوبی است که گیاه تراریخته بیان خواهند کرد. این صفت می‌تواند هر چیزی از افزایش عملکرد، مقاومت به آفات، تحمل علف‌کش یا بهبود محتوای غذایی باشد.

۲. جداسازی ژن

زمانی که صفت هدف مشخص شد، دانشمندان ژن خاصی را که مسئول بیان آن صفت است، جدا می‌کنند. این ژن می‌تواند از ارگانیسم‌های مختلفی از جمله گیاهان، حیوانات، باکتری‌ها یا حتی DNA مصنوعی تهیه شود.

۳. شبیه‌سازی ژن

پس از شناسایی ژن مورد نظر، برای به‌دست‌آوردن چندین نسخه، شبیه‌سازی می‌شوند. این مرحله شامل تکثیر ژن با استفاده از تکنیک‌هایی مانند واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR) یا سایر روش‌های شبیه‌سازی است.

۴. تبدیل ژن

مرحله‌ی بعدی تولید گیاهان تراریخته، واردکردن ژن هدف به ژنوم سلول‌های گیاهی است. این عمل را می‌توان از طریق تکنیک‌های مختلفی مانند تبدیل با واسطه‌ی آگروباکتریوم (Agrobacterium) یا روش تفنگ ژنی به دست آورد. این روش‌ها به انتقال ژن به سلول‌های گیاهی کمک می‌کنند، جایی که می‌تواند در ژنوم گیاه ادغام شود.

۵. باززایی گیاهان ترانس ژنیک

پس از انتقال موفقیت‌آمیز ژن، سلول‌های گیاهی در محیطی غنی از مواد مغذی برای تحریک رشد و نمو کشت داده می‌شوند. این فرآیند، باعث تشکیل گیاهان کامل می‌شود. سلول‌ها با هورمون‌ها و فاکتور‌های رشد مناسب برای تسهیل رشد آن‌ها به گیاهچه‌ها، تأمین می‌شوند.

۶. انتخاب و غربالگری

در طول فرآیند بازسازی، عوامل انتخابی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها یا علف‌کش‌ها اغلب در محیط رشد گنجانده می‌شوند. این عوامل باعث ازبین‌رفتن یا مهار رشد سلول‌های غیرتبدیل‌شده می‌شوند و به سلول‌های ترانس ژنیک اجازه‌ی زنده‌ماندن و تشکیل بافت گیاهی را می‌دهند. این مرحله کمک می‌کند تا اطمینان حاصل شود که فقط گیاهان ترانس ژن مورد نظر برای توسعه‌ی بیشتر انتخاب می‌شوند.

۷. تایید ادغام ترانس ژن

برای تایید ادغام موفقیت‌آمیز ژن هدف، یک‌سری تکنیک‌های مولکولی مانند  PCR، ساترن بلات یا تعیین توالی DNA  استفاده می‌شود. این تکنیک‌ها حضور ترانس ژن را در ژنوم گیاه تایید می‌کنند و پایداری و الگو‌های بیان آن را ارزیابی می‌کنند.

۸. آزمایش و ارزیابی مزرعه

پس از تایید گیاهان ترانس ژنیک، آن‌ها تحت آزمایش‌های دقیق در مزرعه‌ای کنترل‌شده، قرار می‌گیرند. این ارزیابی شامل ارزیابی عملکرد گیاهان، تجزیه و تحلیل و بیان صفت هدف و نظارت بر تعامل آن‌ها با محیط و سایر موجودات است. این مرحله به محققان اجازه می‌دهد تا داده‌هایی را در مورد اثربخشی و ایمنی گیاهان تراریخته جمع‌آوری کنند.

۹. تایید مقررات

قبل از اینکه گیاهان ترانس ژنیک برای کشت تجاری آزاد شوند، باید تحت بررسی نظارتی قرار گیرند. آژانس‌های نظارتی ایمنی گیاهان ترانس ژن، تأثیر بالقوه‌ی زیست‌محیطی آن و ملاحظات سلامت انسان و حیوان را ارزیابی می‌کنند. فرآیند‌های تایید ممکن است بسته به کشور یا منطقه متفاوت باشد.

۱۰. تجاری‌سازی و پذیرش

با دریافت تاییدیه نظارتی می‌توان گیاهان ترانس ژنیک را برای کشت تجاری معرفی کرد. تولید، توزیع و پذیرش بذر توسط کشاورزان، بسته به محصول و بازار مورد نظر، انجام می‌شود.

توجه به این نکته مهم است که مراحل تولید گیاهان تراریخته ممکن است بسته به گونه‌ی گیاهی خاص، صفت هدف و تکنیک‌های مهندسی ژنتیک مورد استفاده، متفاوت باشد. این فرآیند مستلزم آزمایش‌های دقیق و رعایت دستورالعمل‌های ایمنی است تا اطمینان حاصل شود که گیاهان ترانس ژنیک بدون ایجاد خطر برای محیط زیست یا سلامت انسان، صفات مورد نظر را ارائه می‌دهند.

روش‌های مستقیم انتقال ژن

روش‌های مستقیم انتقال ژن عبارتند از:

۱. انتقال ژن با واسطه‌ی  Agrobacterium

Agrobacterium tumefaciens  یک باکتری طبیعی خاک است که توانایی انتقال قطعه خاصی از DNA به نام  “T-DNA” را به ژنوم گیاه دارد. دانشمندان می‌توانند این مکانیسم را برای معرفی ژن‌های مورد نظر به گیاهان دستکاری کنند. انتقال ژن با واسطه‌ی اگروباکتریوم به‌طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد و تولید بسیاری از گیاهان ترانس ژنیک موفق بوده‌است.

۲. بمباران ذرات (Biolistic)

این روش شامل پوشاندن ذرات طلا یا تنگستن میکروسکوپی با DNA مورد نظر و سپس شلیک فیزیکی آن‌ها به سلول‌های گیاهی با استفاده از دستگاهی به نام تفنگ ژنی است. ذرات با سرعت بالا به دیواره‌های سلولی نفوذ می‌کنند و DNA را به هسته می‌رسانند.

۳. الکتروپوراسیون (Electroporation)

در الکتروپوراسیون، سلول‌های گیاهی در معرض پالس‌های الکتریکی مختصری قرار می‌گیرند که باعث ایجاد منافذ موقت در غشای سلول می‌شود. این منافذ به DNA اجازه می‌دهد تا وارد سلول شده و در ژنوم گیاه گنجانده شود.

روش‌های غیرمستقیم انتقال ژن

روش‌های غیرمستقیم انتقال ژن عبارتند از:

۱. همجوشی پروتوپلاست‌ها

پروتوپلاست‌ها، سلول‌های گیاهی هستند که دیواره‌های سلولی با کمک آنزیم، از آن‌ها جدا شده و تنها غشای پلاسمایی باقی مانده‌است. همجوشی پروتوپلاست منجر به تشکیل سلول‌های هیبریدی حاوی مواد ژنتیکی از هر دو سلول مادر می‌شود. این روش برای هیبریداسیون و انتقال ژن بین گونه‌های گیاهی که از نظر جنسی سازگار نیستند، استفاده می‌شود.

۲. میکرواینجکشن (Microinjection)

این تکنیک شامل تزریق مستقیم DNA مورد نظر به هسته‌ی سلول گیاهی با استفاده از سوزن میکروسکوپی است. میکرواینجکشن یک روش کار فشرده و از نظر فنی چالش برانگیز است که برای اهداف تحقیقاتی یا هنگام کار با تعداد کمی سلول استفاده می‌شود.

۳. تحویل ژن از طریق ناقلان ویروسی

ویروس‌ها می‌توانند به‌طور طبیعی مواد ژنتیکی خود را به سلول‌های گیاه میزبان منتقل کنند. در انتقال ژن مبتنی بر ناقل ویروسی، ژنوم ویروسی برای حمل ژن‌های مورد نظر اصلاح می‌شود. هنگامی که ویروس اصلاح‌شده، گیاه را آلوده و ژن‌های مورد نظر را وارد ژنوم گیاه می‌کند. این روش در موارد خاصی که ناقل‌های ویروسی برای تبدیل گیاهان، مهندسی شده‌اند، استفاده می‌شود.

در تولید گیاهان ترانس ژنیک، هر روش مزایا و محدودیت‌های خود را دارد و انتخاب تکنیک به عواملی مانند گونه‌ی گیاهی هدف، ژن‌های مورد نظر، کارایی تبدیل و ملاحظات نظارتی بستگی دارد. محققان همچنان در جست‌وجو، کشف و توسعه‌ی روش‌های جدید برای انتقال ژن و افزایش کارایی و ایمنی هستند.

مضرات گیاهان ترانس ژنیک

در حالی که گیاهان ترانس ژن فواید مختلفی را ارائه می‌دهند، با برخی مضرات بالقوه نیز همراه هستند که عبارتند از:

۱. نگرانی‌های زیست‌محیطی

یکی از نگرانی‌های اصلی پیرامون گیاهان تراریخته، تاثیر بالقوه‌ی آن‌ها بر محیط زیست است. احتمال جریان ژن از محصولات ترانس ژنیک به سایر گیاهان غیر‌هدف وجود دارد که ممکن است منجر به پیامد‌های اکولوژیکی ناخواسته شود. این می‌تواند تنوع زیستی را تحت تاثیر قرار داده، اکوسیستم‌ها را تغییر دهد یا علف‌های هرز جدیدی ایجاد کند که کنترل آن‌ها دشوار است.

۲. اثرات ناخواسته

فرآیند مهندسی ژنتیک می‌تواند تغییرات ژنتیکی ناخواسته‌ای را ایجاد کند و یا حتی بیان ژن‌های دیگر را در گیاه تغییر دهد. این اثرات ناخواسته می‌تواند به‌طور بالقوه بر متابولیسم، رشد، ترکیب غذایی یا تولید سم گیاه تاثیر بگذارد که ممکن است بر ایمنی یا زنده‌ماندن گیاه اثرگذار باشد.

۳. توسعه‌ی مقاومت

گیاهان ترانس ژنیک مهندسی‌شده برای مقاومت به آفات یا تحمل علف‌کش ممکن است منجر به ایجاد مقاومت در ارگانیسم‌های هدف شوند. با گذشت زمان، آفات یا علف‌های هرز ممکن است با صفات معرفی‌شده، سازگار و مقاوم شوند و اثربخشی محصولات اصلاح شده ژنتیکی را کاهش داده و به استراتژی‌های مدیریت آفات جایگزین نیاز داشته باشند.

۴. نگرانی‌های اخلاقی

برخی از افراد نگرانی‌های اخلاقی مربوط به گیاهان تراریخته را مطرح می‌کنند. این نگرانی‌ها ممکن است شامل ثبت اختراع محصولات اصلاح‌شده‌ی ژنتیکی، کنترل عرضه‌ی مواد غذایی توسط چند شرکت، بهره‌برداری بالقوه از کشاورزان و یا نقض باور‌ها و شیوه‌های فرهنگی مرتبط با روش‌های کشاورزی طبیعی و سنتی باشد.

۵. پذیرش و برچسب‌گذاری مصرف‌کننده

پذیرش عمومی گیاهان ترانس ژن می‌تواند به دلیل نگرانی در مورد ایمنی مواد غذایی و انتخاب مصرف‌کننده متفاوت باشد. برخی از مصرف‌کنندگان ممکن است گزینه‌های غیراصلاح‌شده‌ی ژنتیکی را ترجیح دهند یا برای انتخاب آگاهانه، برچسب‌گذاری واضح را بخواهند که اهمیت مقررات برچسب‌گذاری مناسب و ارتباطات شفاف را برجسته می‌کند.

۶. اثرات بلندمدت ناشناخته

با توجه به معرفی اخیر محصولات اصلاح شده ژنتیکی، اثرات بلندمدت آن بر سلامت انسان و محیط زیست هنوز به‌طور کامل شناخته نشده‌است. برخی از تحقیقات بیشتر و نظارت طولانی‌مدت برای ارزیابی هر گونه پیامد بالقوه‌ای که ممکن است در طول زمان ظاهر شود، استدلال می‌کنند.

توجه به این نکته مهم است که مضرات بالقوه گیاهان ترانس ژنیک اغلب مورد بحث است و بسته به زمینه‌های خاص، فناوری‌های مورد استفاده و چهارچوب‌های نظارتی می‌تواند متفاوت باشد. تحقیقات علمی مستمر، ارزیابی ریسک و نظارت برای رفع این نگرانی‌ها و اطمینان از استفاده‌ی ایمن و مسئولانه از گیاهان ترانس ژن ضروری است.

نویسنده و ویراستار: حدیث پرهیزگاری

منابع:

1. Grunewald, W., Bury, J. & Inzé, D. Thirty years of transgenic plants. Nature 497, 40 (2013).
2. Zhang, B. (2019). Agrobacterium-mediated genetic transformation of cotton. Transgenic Cotton: Methods an Protocols, 19-33.
3. Sanagala, R., Moola, A. K., & Diana, R. K. B. (2017). A review on advanced methods in plant gene targeting. Journal of Genetic Engineering and Biotechnology, 15(2), 317-321.
4. Horsch, R. B., Rogers, S. G., & Fraley, R. T. (1985, January). Transgenic plants. In Cold Spring Harbor symposia on quantitative biology (Vol. 50, pp. 433-437). Cold Spring Harbor Laboratory Press.
5. Liang, Y., Liu, F., Li, J., Cheng, Z., Chen, H., Wang, X., … & Liu, Y. (2018). Coexistence of Bacillus thuringiensis (Bt)‐transgenic and conventional rice affects insect abundance and plant fitness in fields. Pest management science, 74(7), 1646-1653.
6. He, Y., & Zhao, Y. (2020). Technological breakthroughs in generating transgene-free and genetically stable CRISPR-edited plants. aBIOTECH 1: 88–96.
7. He, Y., Mudgett, M., & Zhao, Y. (2022). Advances in gene editing without residual transgenes in plants. Plant Physiology, 188(4), 1757-1768.
8. Kumar, K., Gambhir, G., Dass, A., Tripathi, A. K., Singh, A., Jha, A. K., … & Rakshit, S. (2020). Genetically modified crops: current status and future prospects. Planta, 251, 1-27.