فهرست مطالب
GMO چیست؟
GMO یا genetically modified organisms به‌طور ساده به‌معنای ارگانیسم‌هایی است که از نظر ژنتیکی دست‌خوش تغییراتی شده‌اند. همین تغییرات ژنتیکی نگرانی‌هایی را برانگیخت و این نگرانی‌ها پیرامون ایمنی این تغییرات بود. بنابراین از روزی که این محصولات طراحی شدند، محصولات غذایی به دو گروه تقسیم شدند: محصولات تراریخته و محصولات ارگانیک.
سوالی که پیش می‌آید این است که کشورهای پیشرفته از کدام نوع کشاورزی و دامداری حمایت می‌کنند؟ دپارتمان کشاورزی آمریکا حق کاشتن محصولات گیاهی GMO را ازکشاورزان ارگانیک و حق استفاده از محصولات GMO را برای تغذیه دام را برای دامداران ارگانیک گرفته‌است و بر اجرای این قانون، سرسختانه نظارت می‌کند. با این وجود، این دپارتمان از هر سه روش کشاورزی و دامداری؛ یعنی ارگانیک، سنتی و بیوتک حمایت می‌کند.
چرا از GMO استفاده می‌کنیم؟
با پیشرفت روزافزون علم ژنتیک، به جایی رسیدیم که واردکردن هر ژنی داخل هر موجود زنده‌ای ممکن شد و این مسئله راه‌حلی فوق‌العاده ساده برای مشکلاتی بود که کشاورزان و دامداران شدیدا با آن درگیر بودند. خود را جای کشاورزی بگذارید که هزینه‌ی ماه‌ها و یا یک سال زندگی‌اش وابسته‌به محصولی است که می‌کارد. حال اگر آفتی به محصولات شما حمله کند یا آب و هوا نامناسب باشد؛ نه‌تنها زحمت یک‌ساله‌ی شما از بین می‌رود، بلکه هزینه‌ی کاشت و نگهداری از محصولاتتان هم هدر می‌شود. همچنین درآمدی هم نخواهید داشت! این مسئله برای دولت هم بسیار مهم است چراکه اینجا صرفا کشاورزان متضرر نمی‌شوند، بلکه غذای یک منطقه تامین نمی‌شود که این مسئله یک معضل بزرگ است. در مقابل به کمک تکنولوژی مهندسی ژنتیک می‌توان به‌راحتی محصولی ساخت که نه‌تنها به تغییرات آب، هوا و آفت‌ها مقاوم است بلکه نسبت‌به محصولات قبل پربارتر است.
فرایند GMOچگونه است؟
GMO یک فناوری مهندسی ژنتیکی است که شامل وارد کردن DNA در ژنوم یک موجود زنده است. بسیاری از ویروس‌ها و باکتری‌ها وجود دارند که DNA خود را به‌عنوان بخشی طبیعی از چرخه زندگی خود به سلول میزبان منتقل می‌کنند. برای تولید یک گیاه تراریخته، از باکتری Agrobacterium tumefaciens استفاده می‌شود. DNA جدید به باکتری منتقل می‌شود و سپس باکتری ژن‌های جدید را سلول‌های گیاهی منتقل می‌کند. گیاهان کشت داده‌شده و حاوی دانه‌هایی هستند که DNA جدید را به ارث برده‌اند. به‌عنوان مثال سیب‌زمینی شیرین حاوی توالی‌های DNA است که هزاران سال پیش از باکتری آگروباکتریوم به ژنوم سیب‌زمینی شیرین منتقل شدهاست.
مزایای محصولات GMO
- تولید محصول بیشتر
- نیاز به زمین کشاورزی کوچک‌تر
- فرسایش کمتر خاک
- صرفه‌جویی در مصرف آب
- بهبود کیفیت محصول
- تامین امنیت غذایی
- کاهش هزینه‌ی تولید محصولات کشاورزی، دامداری و دارویی (بسیاری از داروها به محصولات غذایی یا دامی برای تولید نیاز دارند.)
- کاهش نیاز به سموم و آفت‌کش‌ها ( سموم و آفت‌کش‌های کمتر هم برای سلامتی دام و انسان مفید است و هم از هزینه‌ها می‌کاهد.)
- بهبود ترکیب موادمغذی موجود در محصول (می‌توان میزان پروتئین، چربی، کربوهیدرات و حتی ویتامین‌ها و مینرال‌های گیاه را افزایش داد.)
- حل مشکل مقاوم‌شدن آفت‌ها به سموم و آفت‌کش‌ها (با افزایش استفاده از آفت‌کش‌ها و سموم مقاومت آفت‌ها به این مواد بیشتر شدهاست که نیاز به استفاده‌ی سموم بیشتری بود و همین مسئله مشکلی بزرگ برای سلامت دام و انسان بود.)
- از نظر پزشکی هم با افزایش دسترسی به غذای سالم، از بیماری‌های بسیاری می‌توان پیشگیری کرد و هزینه‌ی درمان نیز کاهش چشم‌گیری پیدا می‌کند.
- تامین غذا برای جمعیت بسیار زیاد امروزه که با روش‌های قدیمی قابل تامین نیست.
- این محصولات می‌توانند نسبت‌به آلومنیوم، برم، نمک، سرما‌زدگی، خشکی هوا و دیگر استرس‌های محیطی مقاوم باشند.
فرق GMO و CRISPR چیست؟
همانطور که اشاره کردیم؛ GMO به هر ارگانیسمی که که دارای ترکیبی جدیدی از موارد ژنتیکی است که با فناوری‌های مدرن بیوتکنولوژی به‌دست‌آمده‌است. کریسپر ابزار ویرایش ژن برای ایجاد تغییرات در ماده ژنتیکی بومی استفاده می‌شود. برخلاف GMOها که پیکره جدیدی از مواد ژنتیکی که معمولا از مواد دیگر مشتق شده‌اند، است، ابزارهای ویرایش ژن کریسپر، مواد ژنتیکی را به گونه‌ای تغییر می‌دهند که می‌تواند نتایج مفید به همراه داشته باشد. تا به امروز، ویرایش ژن برای انواع زیادی از گیاهان و حیوانات، از جمله میوه‌ها، سبزیجات، ماهی، برنج و… اعمال شدهاست.
قابل ذکر است که می‌توان از ابزارهای ویرایش ژن برای تولید GMO استفاده کرد. در این مورد، پیکربندی‌های جدید مواد ژنتیکی را می‌توان با استفاده از ماشین‌های ویرایش ژن کریسپر دقیقا به ژنوم ارگانیسم‌ها وارد کرد. این محصولات اصلاح‌شده ژنتیکی معمولاً به‌عنوان یک GMO تنظیم می‌شوند.
GMO در حیوانات
برخی حیوانات را نیز می‌توان با مهندسی ژنتیک نسبت‌به برخی بیماری‌های شایع مقاوم کرد و یا باعث رشد بیشتر و سریع‌تر آنها شد. به‌عنوان مثال ماهی سالمون مهندسی ژنتیکی‌شده بسیار بیشتر از سالمون معمولی رشد می‌کند و سریع‌تر بالغ می‌شود. مثال دیگر در مورد گاوهایی است که با مهندسی ژنتیکی نسبت به جنون گاوی مقاوم شدند.
همچنین بخوانید: حیوانات ترانس ژنیک
غذاهای اصلاح‌شده و سلامت آنان در انسان
بسیاری از مواد غذایی که ما روزانه مصرف می‌کنیم محصولات GMO یا تراریخته هستند. ذرت شیرین نیز یکی از محصولات GMO است که در برابر کرم ریشه ذرت و کرم ذرت آسیایی مقاوم شدهاست. در ادامه می‌توان به سویا، پنبه، کلزا، یونجه، چغندر قند، موز، پاپایا و… اشاره کرد.
حال مصرف‌کردن این محصولات برای انسان مضر است؟ یکی از اصلی‌ترین سوالاتی که جامعه انسانی را درگیر کرده‌است؛ مفید یا مضربودن این محصولات است. هیچ داده‌‌ای وجود ندارد که نشان دهد مصرف این محصولات برای سلامت انسان مضر است. تقریبا در تمامی مواردها، آنها با گیاهان معمولی با افزدون یک یا دو ژن که منجربه تولید یک یا دو پروتئین می‌شود، متفاوت بوده همچنین منشا و عملکرد این پروتئین‌ها به‌خوبی شناخته شدهاست. این پروتئین‌ها مورد مطالعه قرارمی‌گیرند تا از نظر ایجاد واکنش‌های آلرژیک مطمئن شوند. علاوه‌براین، در طول دودهه‌ای که GMOها در بازار وجود داشته، هیچ مشکلی برای سلامتی به‌دلیل ارگانیسم‌های اصلاح‌شده ژنتیکی مشاهده نشده‌است.
برخی از کاربردهای GMO
- مقاوم ساختن به علف‌هرزکش‌ها در سویا: با واردکردن شکل مقاوم ژن سازنده‌ی آنزیم 5″-“enolpyruvylshikimate-3-phosphate synthase (EPSPS) این کار انجام شدهاست.
- مقاومت به حشرات در ذرت: با واردکردن ژن تولید کننده‌ی آنزیم Cry1Ab””
- تغییر ترکیب اسیدچرب روِغن کانولا: دست‌یابی به سطح بالاتر لوریک اسید با واردکردن ژن تولید‌کننده‌ی « ACP تیواستراز»
- مقاومت به ویروس در پالم: مقاومت به ویروس آبله‌ی پالم با واردکردن ژن پروتئین پوششی ویروس
- غنی‌سازی برنج با ویتامین A: 3ژن موثر برای جلوگیری از دست‌دادن بتاکاروتن هنگام آسیاب‌کردن برنج مورد مطالعه هستند. این محصول به برنج طلایی معروف است.
- ساخت واکسن از تنباکو: تنباکوی مهندسی‌ژنتیک‌شده می‌تواند آنتی‌ژن ویروس هرپس کند که این آنتی‌ژن سیستم ایمنی انسان را برای مبارزه با این ویروس تحریک می‌کند.
- واکسن داخل غذا: همانند تنباکو این‌بار از ذرت مورد استفاده برای تغذیه‌ی طیور واکسنی ساختند که آنها را به ویروس “NVD” مقاوم کند.
- بلوغ سریع‌تر سالمون: با واردکردن ژن هورمون رشد نوع یک به ماهی سالمون.
محیط زیست و سلامت انسان
با وجود این که ورود ژن جدید به ارگانیسم‌ها به‌صورت طبیعی انجام می‌شود اما تبعات این کار به‌صورت مصنوعی مشخص نیست و برخی بر این گمان هستند که ممکن است این کار مشکلات بیشتری را به‌وجودبیاورد چراکه این دست‌ورزی‌ها متابولیسم، سرعت رشد و پاسخ ارگانیسم را به فاکتورهای محیطی تغییر می‌دهد. صرفا ارگانیسم‌ها نیستند که دست‌خوش تغییر می‌شوند بلکه محیط اطراف از جمله انسان نیز ممکن است دچار تغییرات ناخواسته‌ای شود.
از جمله این تغییرات می‌توان به ایجاد آلرژی‌های جدید به آنتی‌ژن‌های جدید این محصولات و تغییر میکروبیوم روده که ارتباط مستقیمی با گوارش و چندین اندام حیاتی بدن دارد، اشاره کرد. جدا از انسان، دست‌ورزی ژنی موجب برهم‌زدن تعادل اکولوژیک نیز می‌شود. به این صورت که ممکن است شرایط رشد بی‌رویه‌ی گیاهانی را فراهم کند که قبلا این امکان را نداشتند و این مسئله می‌تواند بیماری‌های مختلفی را میان گیاهان و حیوانات پخش کند. باید این نکته را هم در نظر گرفت که خطر چنین پیش‌آمدی بسیار کم است.
جمع‌بندی
با وجود این نگرانی‌های بسیار زیاد از مضرات GMOها، شواهد محکمی مبنی بر مخرب‌بودن این محصولات وجود ندارد. از طرفی مزایای GMOها بسیار زیاد است و برای دولت‌ها و مردم از نظر مالی می‌تواند بسیار سودآور باشد. همچنین افزایش جمعیت کره زمین و محدودیت منابع غذایی راهی جز استفاده از این محصولات باقی نگذاشته‌است. به همین دلیل مطالعات بسیار زیادی لازم است تا بتوان ایمن‌بودن این محصولات را تایید کرد. زیرا با استفاده از محصولات GMO می‌توان کنترل کاملی روی غذا داشت؛ یعنی غذای شما صرفا منبع برخی مواد مغذی شما نخواهد بود بلکه غذا می‌تواند یک واکسن هم باشد!
نویسنده: آرین یزدانی
ویراستار: مهرشید موسویون
منابع :
تهیـه‌شـده در آکـــادمـی ژنـــتیـــک ایــران
یک نظر