فهرست مطالب
ویروس نیل غربی یا به اختصار “WNV” از خانواده آربوویروس‌ها (Arbovirus) است و از جمله میکروارگانیسم‌هایی به شمار می‌رود که باعث شیوع بیماری‌های مرگبار در اسب‌ها، پرندگان و انسان‌ها می‌شود. این ویروس عمدتاً پرندگان را آلوده می‌کند ولی برای آلوده‌سازی سایر پستانداران نیز شناخته شده‌است. اکثر افراد مبتلا به ویروس نیل غربی یا علائمی ندارند یا دچار علائم خفیفی می‌شوند که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.
تاریخچه شیوع این ویروس!
ویروس نیل غربی (WNV) برای اولین بار در یک خانم، در منطقه نیل غربی اوگاندا در سال 1937 گزارش شد؛ از این‌رو نام این ویروس از محل کشف و شناسایی آن گرفته شده‌است. سپس در سال 1953، این ویروس در پرندگان در همان منطقه نیل غربی مشاهده شد و دانشمندان متوجه شدند که این ویروس علاوه‌بر انسان پرندگان و حتی سایر پستانداران را نیز مبتلا می‌کند. بیشترین شیوع این بیماری در یونان، اسرائیل، رومانی، روسیه و ایالات متحده آمریکا رخ داده است. این ویروس در مکان‌های دیگری نیز همچون سراسر آفریقا، بخش‌هایی از اروپا، خاورمیانه، غرب آسیا و استرالیا نیز منتشر شد.
این ویروس چگونه گسترش پیدا می‌کند؟
در حقیقت این ویروس به دو روش گسترش پیدا می‌کند
- از فردی به فرد دیگر
این بیماری ممکن است طی عمل جراحی از طریق اهدای خون یا پیوند اعضای بدن از فرد اهداکننده شیوع پیدا کند.
- از عامل حیوانی به عامل انسانی
در واقع انسان‌ها از طریق نیش پشه ناقل ویروس نیل غربی به این بیماری مبتلا می‌شوند؛ زمانی که پشه‌ها از خون پرندگان مرده تغذیه می‌کنند طی فرایند گوارش مایع تغذیه‌شده توسط پشه، این ویروس در سراسر بدن پشه از جمله غدد بزاقی و دستگاه گردش خون گسترش یافته و بدن پشه را آلوده به این ویروس می‌کند و در نتیجه هنگام نیش زدن، این ویروس از طریق نیش به بدن فرد منتقل می‌شود.
- بارداری
مادر آلوده می‌تواند جنین خود را آلوده کند اما خطر بسیار کم است.
- شیردهی
احتمال انتقال ویروس از طریق شیر مادر بسیار کم است و مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) به مادران توصیه می‌کنند شیردهی خود را ادامه دهند.
علائم ویروس نیل غربی
با توجه به شناختی که از این ویروس پیدا کرده‌ایم سوالی پیش می‌آید که علائم ابتلا به این ویروس چیست؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها در ادامه همراه ما باشید.
به‌طور کلی WNV می‌تواند از دو طریق مختلف بر روی انسان تأثیر بگذارد که عبارتند از:
- عفونت یا تب نیل غربی
- بیماری تهاجمی عصبی
عفونت یا تب نیل غربی
در حدود 80 درصد موارد، افراد مبتلا به این ویروس هیچ علائم و نشانه‌ای از خود نشان نمی‌دهند اما درصدی از افراد نیز می‌توانند حدود 2 تا 8 روز بعد از ابتلا به این ویروس علائم و نشانه‌هایی را تجربه کنند که عبارتند از:
- کمردرد و درد عضلانی
- تب و تعریق زیاد
- اسهال، حالت تهوع، استفراغ و از دست دادن اشتها
- خواب آلودگی
- سردرد
- بثورات پوستی
- تورم غدد لنفاوی
این علائم طی 7 تا 10 روز برطرف می‌شوند اما اگر همچنان بعد از این مدت احساس خستگی داشتید جای نگرانی نیست چون ممکن است چندین هفته حالت خستگی و تورم غدد ادامه داشته باشد.
بیماری تهاجمی عصبی
حدود 1 درصد از بیماران مبتلا به این ویروس، دچار اختلال در سیستم عصبی مرکزی (CNS) شده که در نتیجه‌ی این اختلال، مغز و ستون فقرات تحت تأثیرقرار می‌گیرد. برای مثال می‌خواهیم چند مورد از نتیجه این اختلال‌ها را نام ببریم:
- انسفالیت: موجب التهاب مغز
- مننژیت: موجب التهاب بافت‌های اطراف مغز و نخاع
- میلیت “Myelitis” یا فلج اطفال نیل غربی: موجب التهاب نخاع
- فلج حاد: ضعف ناگهانی در بازوها، پاها و عضلات تنفسی
اما اگر بخواهیم این اطلاعات را طبقه‌بندی کنیم، باید گفت که علائم و نشانه‌های این بیماری می‌تواند خفیف یا شدید باشد. در واقع شرایط سنی، سلامت جسم و عدم ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای نیز می‌تواند در بروز نشانه‌های این بیماری تاثیرگذار باشد. به گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده آمریکا، افراد بالای ۶۰ سال که به این بیماری مبتلا می‌شوند در معرض خطر عوارض جدی آن هستند و در کنار این گروه، سایر گروه‌های حساس مانند افراد مبتلا به سرطان، دیابت، فشار خون بالا یا بیماری کلیوی نیز جزو افرادی هستند که ممکن است بیماری ویروس نیل غربی برایشان خطرناک باشد. حال می‌خواهیم در یک طبقه‌بندی علائم ضعیف و شدید ابتلا به این ویروس را بررسی کنیم.
علائم شدید ویروس نیل غربی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- تب
- گیجی
- تشنج
- ضعف عضلانی
- از دست دادن بینایی
- بی‌حسی
- فلج
- کما
علائم خفیف ویروس نیل غربی شامل موارد زیر است:
- تب
- سردرد
- بدن درد
- حالت تهوع
- استفراغ
- غدد لنفاوی متورم‌شده
- بثورات روی سینه، معده یا پشت
خب تا اینجا متوجه شدیم که ابتلا به این ویروس می‌تواند منجربه ابتلا به سایر بیماری‌هایی همچون موارد ذکرشده در بالا شود. حال می‌خواهیم راه‌های جلوگیری از ابتلا به این ویروس را بررسی کنیم.
راه‌های جلوگیری از ابتلا به این ویروس
بهترین راه برای پیشگیری از ابتلا به بیماری ویروس نیل غربی این است که پشه‌ها را از محیط زندگی و کار خود دور کنیم و از مواد دفع‌کننده حشرات استفاده نماییم. علاوه‌بر این‌ها محصولات حاوی DEET، پیکاریدین یا روغن اکالیپتوس لیمو نیز در دفع این حشرات کمک می‌کنند. در اینجا قصد داریم شما را با راه‌های جلوگیری از ابتلا به این ویروس آشنا کنیم:
- می‌توان پوست خود را با پیراهن‌های آستین بلند، شلوار و جوراب بلند کاملا پوشیده نگه داشت.
- می‌توان آب‌های راکد اطراف خانه را از بین برد زیرا پشه‌ها آب راکد را جذب می‌کنند.
- برای پنجره‌ها و درهای خانه می‌توان از صفحه توری محافظ استفاده کرد تا مانع ورود پشه‌ها شود.
- به منظور محافظت از خود و فرزندان‌تان در برابر گزش پشه‌ها از تور پشه مخصوصاً در اطراف پارک بازی یا کالسکه کودک خود استفاده نمایید.
- از صابون‌ها و عطرهای بسیار معطر پرهیز کنید زیرا این مواد باعث جذب پشه‌ها می‌شوند.
- لباس، کفش و وسایل کمپ را از قبل به پرمترین (permethrin) آغشته کنید. لباس‌های مخصوص کمپ در برخی فروشگاه‌ها موجود است.
- پشه‌ها در سحر و غروب بیشتر هستند، پس از بیرون رفتن در این زمان‌ها خودداری کنید.
حالا می‌خواهیم ببینیم که آیا برای تشخیص این ویروس راهی وجود دارد یا خیر؟
راه‌های تشخیص این ویروس چیست؟
قطعی‌ترین آزمایش برای تشخیص بیماری نیل غربی استفاده از آزمایش مایع مغزی- نخاعی است. در جریان این آزمایش نمونه‌ای از مایعات اطراف نخاع بررسی می‌شود تا مشخص شود آیا ویروس و یا نشانه‌های وجود ویروس نیل غربی در فرد مشوک وجود دارد یا خیر. اما اگر امکان آزمایش مایع مغزی- نخاعی برای فرد مشکوک به بیماری وجود نداشت، باید به سراغ روش‌های دیگری برای تشخیص بیماری رفت. خوشبختانه در کنار آزمایش مایع مغزی- نخاعی می‌توان به کمک آزمایش خون به تشخیص بیماری پرداخت.
در آزمایش خونی که برای تشخیص بیماری ویروس نیل غربی گرفته می‌شود اگر در خون سطح بالایی از آنتی‌بادی یا پادتن ترشح شده باشد می‌توان اینطور نتیجه گرفت که در بدن فرد یک نوع از بیماری وجود دارد و لذا برای محافظت از خود، بدن شروع به ترشح کردن پادتن و آزاد کردن آن در خون کرده است. در این گونه موارد پروتئین‌های تولیدشده توسط سیستم ایمنی هنگام مبارزه با ویروس در آزمایش خون تشخیص داده می‌شود و می‌توان وجود بیماری ویروس نیل غربی را در فرد مشکوک به بیماری تشخیص داد. حال سوالی که پیش می‌آید این است که آیا این بیماری درمانی دارد؟ در ادامه به این پرسش پاسخ خواهیم داد.
درمان نیل غربی
امروزه با وجود پیشرفت‌های بسیار در علم پزشکی و درمان بسیاری از بیماری‌های خطرناک متاسفانه هنوز درمان مشخص و قاطعی برای بیماری ویروس نیل غربی وجود ندارد و نمی‌توان روش یا داروی خاصی را به‌عنوان درمان‌کننده قطعی آن معرفی کرد. بنابرین پزشکان به افرادی که به این ویروس مبتلا می‌شوند بیشتر درمان‌های تسکین‌دهنده را تجویز می‌کنند؛ برای مثال این گونه بیماران را در بخش‌های مراقب ویژه نگهداری می‌کنند تا اگر فرد دچار مشکلات حاد تنفسی شد بتوان با سرعت بیشتر و امکانات بهتر به آن رسیدگی کرد. همانطورکه متوجه شدیم درمان قطعی یا واکسنی برای ویروس نیل غربی وجود ندارد؛ در کمال تعجب باید بگوییم این واکسن برای اسب‌ها ساخته شده‌است!
نیل غربی در کشور ایران
براساس مطالعه‌ای که اخیرا در چند استان از جمله خراسان شمالی انجام شده‌است، حضور این ویروس در پرندگان اثبات شده‌است و به نظر می‌رسد استان خراسان شمالی یکی از مناطقی است که امکان انتقال محلی تب نیل غربی را داشته باشد. با توجه به اینکه علائم این بیماری مانند بسیاری دیگر از بیماری‌های ویروسی از جمله کووید- 19، غیر اختصاصی می‌باشد و مطالعات محدودی در مورد ناقلین و مخازن این بیماری در استان انجام شده‌است، ضرورت دارد مطالعات جامعی در این زمینه طراحی و اجرا شود.
لازم به ذکر است مرکز تحقیقات بیماری‌های منتقله به وسیله ناقلین دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی آمادگی خود را جهت همکاری با پژوهشگران علاقمند به فعالیت در این زمینه اعم از پژوهشگران داخل دانشگاه یا خارج از دانشگاه اعلام کرده است.
نویسنده: هلیا مشهدی‌باقر‌کرباسی
منابع:
