با فوبیا، هر چیزی می¬تواند ترسناک باشد!

فوبیا (هراس) ترسی مداوم و غیرمنطقی است که اگر درمان نشود، می­تواند مشکلات و محدودیت­های فراوانی را برای فرد مبتلا ایجاد کند.

فوبیا چیست

فوبیا را می­توان به­ عنوان یک ترس مداوم، بیش از حد و غیرمنطقی از یک شی، شخص، حیوان، فعالیت یا موقعیت معرفی کرد. فرد مبتلا به فوبیا (هراس) معمولاً سعی می­کند از مواجهه با عاملی که باعث ترسش می­ شود اجتناب کند؛ اما اگر موفق به انجام این کار نشود، مجبور است که شرایط ایجاد شده را با اضطراب و پریشانی بسیار زیادی تحمل ­کند.

فوبیا در بیشتر مواقع صرفاً به­ عنوان عاملی آزاردهنده شناخته می­شود که تأثیر چندانی هم بر روند زندگی فرد ندارد؛ اما با بررسی موارد شدید این بیماری که اتفاقاً تعداد زیادی از موارد فوبیا را شامل می ­شوند، متوجه خواهیم شد که فوبیا می­ تواند مشکلات و محدودیت ­های زیادی را در فرد مبتلا ایجاد کند.

این محدودیت­ ها گاهی آن­قدر اثرگذار هستند که ممکن است فرد مبتلا به فوبیا، حتی برای انجام بسیاری از کارهای روزانه مثل خریدکردن و بیرون رفتن از خانه هم دچار مشکل شود.

آمارهای منتشر شده نشان می­ دهند که در حال حاضر بیش از 19 میلیون نفر از مردم آمریکا به فوبیا مبتلا هستند.

از ژنتیک تا محیط؛ همگی مقصرند!

عوامل ژنتیکی و محیطی می­ توانند در ایجاد فوبیا (هراس) اثرگذار باشند. بررسی­ ها نشان می­ دهد، کودکانی که یکی از بستگان نزدیک شان مبتلا به اختلال اضطراب است، بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به فوبیا قرار دارند. رویدادهای ناراحت­ کننده نیز می­ توانند زمینه­ ساز ابتلا به فوبیا باشند.

افسردگی و سوءمصرف مواد مخدر از دیگر عواملی است که احتمال ابتلا به فوبیا را افزایش می­ دهند. همچنین به­ نظر می­رسد سن، وضعیت اجتماعی و اقتصادی و حتی جنسیت، می­ توانند در ابتلا به فوبیا اثرگذار باشند. به­ عنوان­­ مثال، تحقیقات نشان می­ دهند که زنان بیشتر از مردان به انواع فوبیا مبتلا می­ شوند. همچنین افرادی که از وضعیت اجتماعی – اقتصادی پایینی برخوردار هستند، بیشتر در معرض ابتلا به فوبیای اجتماعی قرار دارند.

فوبیا، بیماری هزار رنگ!

تقسیم­ بندی­ های متعددی برای فوبیا (هراس) وجود دارد. در یک تقسی م­بندی رایج سه حالت کلی برای انواع فوبیا در نظر گرفته می­شود:

فوبیای خاص (Specific phobia)

در این نوع فوبیا که به­ عنوان رایج­ ترین شکل فوبیا در جهان شناخته می ­شود؛ فرد مبتلا ممکن است از حیوانات خاص (مانند سگ، گربه، عنکبوت، مار)، افراد خاص (مانند دلقک‌ها، دندان‌پزشکان، پزشکان)، محیط‌های خاص (مانند مکان‌های تاریک یا مکان‌های بلند) یا موقعیت‌های خاصی (مانند پرواز با هواپیما، سوارشدن به قطارها یا قرارگرفتن در یک فضای محصور) بترسد. این نوع فوبیا تا حد زیادی می ­تواند با ژنتیک فرد ارتباط داشته باشد؛ به­ طوری که معمولاً می­ توان موارد مشابه آن را در خانواده فرد مبتلا به این نوع فوبیا پیدا کرد. همچنین جالب است بدانید زن­ ها دوبرابر مردها به این نوع فوبیا مبتلا می­ شوند.

یک بررسی آماری از شیوع ابتلا به فوبیای خاص بر اساس سن و جنسیت در آمریکا

شدت بیماری فوبیای خاص در بین افراد بالغ مبتلا به این بیماری در آمریکا

اختلال اضطراب اجتماعی (Social anxiety disorder)

افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی (فوبیای اجتماعی) از قرارگرفتن در موقعیت­ های اجتماعی که ممکن است توسط دیگران تحقیر، خجالت ­زده یا مورد قضاوت قرار گیرند، می ­ترسند. علاوه بر این، افراد مبتلا به این نوع فوبیا از مواجهه با افراد ناآشنا دچار اضطراب می­ شوند. به همین دلیل معمولاً از حضور در بسیاری از موقعیت­ ها فرار می­ کنند.

این ترس ممکن است صرفاً محدود به بعضی فعالیت ­ها باشد؛ مانند ارائه یک سخنرانی. گاهی هم ممکن است در سطح وسیع­ تری شکل بگیرد؛ به­ طوری­که فرد فوبیک از بسیاری از موقعیت ­های اجتماعی مانند غذاخوردن در جمع یا حتی استفاده از سرویس بهداشتی عمومی هم اجتناب کند.

بررسی­ ها نشان می ­دهند، افرادی که در کودکی خجالتی یا منزوی بوده ­اند و یا سابقه تجربه­ های اجتماعی ناخوشایند یا منفی در دوران کودکی داشته ­اند، بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال هستند.

یک بررسی آماری از شیوع ابتلا به فوبیای اجتماعی بر اساس سن و جنسیت در آمریکا

شدت بیماری فوبیای اجتماعی در بین افراد بالغ مبتلا به این بیماری در آمریکا

آگورافوبیا (Agoraphobia)

آگورافوبیا به ترس از قرارگرفتن در مکان­ های عمومی که امکان فرار و یا خروج از آن موقعیت وجود ندارد، گفته می­ شود. فرد مبتلا به آگورافوبیا ممکن است از رفتن به مکان ­هایی مثل سینما و کنسرت، یا سفر با اتوبوس و قطار اجتناب کند.

بسیاری از افراد مبتلا به آگورافوبیا علائم هراس یا اختلال هراس (که شامل ترس شدید به­ علاوه علائم جسمی ناراحت­ کننده مانند لرزش، تپش قلب و تعریق است) را دارند. در بعضی موارد این نوع فوبیا به­ عنوان یک عارضه حملات پانیک (Panic Attack) شناخته می­ شود.

یک بررسی آماری از شیوع ابتلا به آگورافوبیا بر اساس سن و جنسیت در آمریکا

شدت بیماری آگورافوبیا در بین افراد بالغ مبتلا به این بیماری در آمریکا

انواع دیگری از فوبیا

غیر از مواردی که گفتیم، دسته­ بندی­ های فرعی دیگری هم برای انواع فوبیا در نظر گرفته شده است که در زیر فقط به برخی از آنها اشاره می­کنیم:

آکروفوبیا (Acrophobia): افراد مبتلا به این نوع فوبیا از مکان­ های مرتفع مثل کوه ­ها، پل­ ها یا طبقات بالای ساختمان ­ها هراس دارند و از رفتن به این مکان ­ها خودداری می­ کنند. قرارگرفتن این افراد در چنین موقعیت­ هایی می­ تواند باعث بروز علائمی مثل تعریق، سرگیجه و حتی از دست­ دادن هوشیاری بشود.

کلاستروفوبیا (Claustrophobia) : یکی از انواع فوبیا است که در آن، فرد از قرارگرفتن در فضاهای بسته یا تنگ مثل آسانسور هراس دارد. این نوع فوبیا اگر شدید باشد، می­تواند محدودیت­ های بسیاری را برای فرد ایجاد کند.

تریپوفوبیا (Trypophobia) : به ترس از حفره­ های بسته گفته می ­شود. افراد مبتلا به این نوع فوبیا، با نگاه­ کردن به سطوحی که حفرات ریز متعدد دارند، دچار احساس ترس و دلهره می­ شوند. توت­ فرنگی (به دلیل سطح دانه­دار)، لانه زنبور عسل، میوه انار و… از جمله مواردی هستند که به دلیل حالت حفره­ مانندی که دارند؛ باعث ایجاد حس ترس در مبتلایان به این بیماری می­ شوند.

آیروفوبیا (Aerophobia) : این نوع فوبیا به­ عنوان ترس از پرواز شناخته می­شود.

دنتوفوبیا (Dentophobia) : دنتوفوبیا ترس از دندانپزشک یا اقدامات دندانپزشکی است. این ترس معمولاً پس از تجربه ناخوشایند در مطب دندانپزشکی ایجاد می­ شود. این نوع فوبیا اگر مانع از مراقبت ­های لازم دندانپزشکی شود، می­ تواند مضر باشد.

هموفوبیا (Hemophobia) : این نوع فوبیا، هراس از خون یا آسیب­ دیدگی است. فرد مبتلا به هموفوبیا ممکن است در اثر تماس با خون خود یا خون فرد دیگری غش کند.

آراکنوفوبیا (Arachnophobia) : این نوع فوبیا، ترس از عنکبوت است.

سینوفوبیا (Cynophobia) : این نوع فوبیا، ترس از سگ است.

نکتوفوبیا (Nyctophobia) :  این نوع فوبیا، ترس از شب و تاریکی است. این نوع فوبیا معمولاً به­ عنوان یک ترس معمولی در دوران کودکی شروع می­ شود؛ اما ادامه­ یافتن آن بعد از دوره نوجوانی، به­ عنوان یک فوبیا در نظر گرفته می­ شود.

بر اساس داده­ های آماری منتشر شده در کشور انگلستان، از بین انواع فوبیای موجود در جهان، بیشترین سرچ انجام شده در بین مردم انگلستان به این 10 نوع فوبیا مربوط می­شود.

وقتی سر تا پای ما تحت تأثیر فوبیا قرار می­ گیرد!

فوبیا (هراس) می­ تواند باعث بروز علائم بسیار متنوعی در فرد شود. شدت این علائم می ­تواند از یک احساس دلهره و اضطراب تا یک حمله پانیک تمام­ عیار متغیر باشد. شایع­ ترین و ناتوان­ کننده­ ترین علامت فوبیا حمله پانیک است که با مشکلات جسمانی متعددی همراه است. در برخی از انواع فوبیا این حملات بیشتر مشاهده می­ شوند.

ویژگی­ های حمله پانیک عبارتند از:

• تپش قلب
• تنگی نفس
• تکلم سریع یا ناتوانی در صحبت­ کردن
• خشکی دهان
• ناراحتی معده
• حالت تهوع
• فشار خون بالا
• لرزیدن
• درد یا سفتی قفسه سینه
• احساس خفگی
• سرگیجه یا سبکی سر
• عرق­کردن زیاد

برخی علائم ابتلا به فوبیا (هراس)

درمان، تنها راه گریز

هیچ راهی برای پیشگیری از ابتلا به فوبیا (هراس) وجود ندارد؛ اما روش­ های درمانی متعددی وجود دارد که می ­توانند تا حد زیادی از تأثیرات منفی این بیماری بکاهند.

معمولاً برای درمان انواع فوبیا از روان­ درمانی، تجویز دارو و یا ترکیبی از این دو استفاده می­ شود. برای تشخیص اینکه دقیقاً کدام روش می ­تواند تأثیر بهتر و مطمئن ­تری داشته باشد لازم است ابتدا نوع فوبیایی که فرد به آن مبتلا شده را پیدا کنیم. در ادامه به روش درمانی مناسب برای سه نوع عمده فوبیا خواهیم پرداخت.

درمان فوبیای خاص

برای فرد مبتلا به فوبیای خاص، استفاده از درمان­ های­ شناختی – رفتاری می­ تواند تأثیر بهتری داشته باشد. مواجهه­ درمانی یکی از مهم­ترین روش­ های درمانی برای این نوع فوبیا است.

این تکنیک شامل مواجهه تدریجی فرد با عاملی است که از آن می ­ترسد. این مواجهه تحت شرایطی کنترل­ شده­ ایجاد می­ شود تا خطری فرد را تهدید نکند.

در این روش، وقتی فرد در معرض عامل فوبیا قرار می­ گیرد، تلاش می ­کند تا با کنترل تنفس و سایر روش­ های کاهنده اضطراب که از قبل به او آموزش داده می ­شود؛ بر ترس خود مسلط شود. همچنین پزشک ممکن است از داروهای ضد اضطراب برای درمان کوتاه­ مدت این بیماری استفاده کند.

مواجهه­ درمانی به روایت تصویر

درمان فوبیای اجتماعی

اگر فوبیای اجتماعی شما بر روی یک اجرای خاص متمرکز باشد (مثلاً سخنرانی یا نواختن در کنسرت)، پزشک ممکن است داروهای بتابلوکر مانند پروپرانولول را تجویز کند.

این دارو را می ­توان درست قبل از اجرا مصرف کرد. مصرف این داروها تأثیرات فیزیکی اضطراب (تپش قلب یا لرزش دست) را کاهش می­ دهد؛ اما معمولاً بر وضوح ذهنی مورد نیاز برای صحبت­ کردن یا مهارت بدنی مورد نیاز برای نواختن ساز تأثیری نمی­ گذارد.

همچنین برای اشکال عمومی ­تر و طولانی ­مدت فوبیای اجتماعی، معمولاً از یک SSRI (مهارکننده­ انتخابی بازجذب سرتونین) مثل سرترالین (زولوفت)، پاروکستین (پاکسیل) یا فلوئوکستین (پروزاک) که در دسته داروهای ضدافسردگی قرار دارند، استفاده می  ­شود. علاوه بر این، درمان­ شناختی – رفتاری نیز می­ تواند تأثیرات بسیار خوبی بر روند درمانی افراد مبتلا به فوبیای اجتماعی داشته باشد.

اولویت­­­های درمانی برای افراد مبتلا به فوبیای اجتماعی

درمان آگورافوبیا

درمان این اختلال مشابه درمان اختلال پانیک است. درمان دارویی شامل داروهای ضدافسردگی SSRI و انواع دیگری از داروهای ضد افسردگی مانند میرتازاپین (رمرون)، ونلافاکسین (افکسور)، کلومیپرامین (آنافرانیل) و ایمی­پرامین (توفرانیل) است. روان­ درمانی نیز نقش ویژه­ای در درمان این نوع فوبیا دارد.

همان­طور که مشاهده کردید، درمان ­های شناختی – رفتاری رایج­ ترین روش درمانی برای انواع فوبیا است. با این حال در بعضی موارد که شدت بیماری بیشتر است، از داروهای ضدافسردگی و داروهای ضد اضطراب هم در فرایند درمان استفاده می­ شود.

هر ترسی فوبیا نیست

احساس ترس در موقعیت ­های خطرناک کاملاً طبیعی و حتی مفید است. ترس یک هدف محافظتی دارد و پاسخ «جنگ یا گریز» را در بدن ما فعال می‌کند و به ما کمک می­ کند تا بتوانیم از وضعیت خطرناکی که برای ما ایجاد شده نجات پیدا کنیم. تفاوت فوبیا با یک ترس عادی در این است که در فوبیا ما از چیزی می­ترسیم که خطر چندانی برای ما ندارد.

در حقیقت می­ توان گفت که ما در فوبیا (هراس) درگیر یک ترس اغراق ­آمیز هستیم. ترسی که گاهی می­ تواند بر روند عادی زندگی ما تأثیرگذار باشد؛ به­ طوری که حتی قادر به فعالیت ­های عادی و روزمره هم نباشیم. به­ عنوان مثال، اگر شما هنگام دریافت واکسن کمی احساس بی­ قراری کنید، کاملاً طبیعی است؛ اما اگر ترس شما از سوزن به حدی باشد که از دریافت درمان­ های پزشکی خودداری کنید، می­ توان گفت که شما مبتلا به فوبیا (هراس) هستید.

(شما می­ توانید چگونگی احساس ترس و فرایندهای زیستی مرتبط با آن را در مقاله برای خندیدن به­ وقت ترسیدن که در همین سایت منتشر شده است مطالعه کنید)

تفاوت بین فوبیا (هراس) و یک ترس معمولی

همچنین باید توجه داشت که بسیاری از ترس­ های دوران کودکی کاملاً طبیعی هستند و در سنین خاصی ایجاد می­ شوند. به­ عنوان مثال معمولاً کودکان خردسال از تاریکی می­ ترسند؛ اما این ترس نشانه ابتلای آن­ها به بیماری فوبیا نیست.

با این ­وجود باید توجه داشته باشید که گاهی ممکن است همین ترس ­های معمولی به ­گونه­ای در کودکان بروز کنند که زمینه اختلال در فعالیت ­های اجتماعی یا عملکردی آن­ها را در مدرسه را ایجاد کنند که در این صورت نیاز است تا در اولین فرصت با یک روان شناسی کودک و نوجوان مشورت کنید چرا که می­ تواند نشانه ابتلای آن­ها به بیماری فوبیا باشد.

سخن پایانی

فوبیاهای دوران کودکی که معمولاً در سنین 5 تا 9 سالگی ایجاد می­‌شوند، در بیشتر مواقع پس از مدت کوتاهی برطرف شده و نیاز به مداخلات درمانی خاصی هم ندارند. همچنین بیشتر فوبیاهای طولانی ­مدت، در سنین بالاتر (به­ طور معمول 20 سالگی به بعد) ایجاد می­ شوند و در بیشتر مواقع برای سال‌های طولانی باقی می‌مانند و احتمال کمی وجود دارد که خودبه­­ خود از بین بروند؛ مگر اینکه مورد درمان واقع شوند.

همچنین باید توجه داشت که درمان به­ موقع فوبیا می­تواند تأثیر زیادی در پیشگیری از سایر بیماری ­ها داشته باشد؛ چرا که فوبیا می­تواند خطر ابتلا به انواع دیگری از بیماری­ های روانپزشکی، به­ ویژه سایر اختلالات اضطرابی را در بزرگسالان به­ طور چشمگیری افزایش دهد.

نویسنده: سید عرفان طاهری

ویراستار: زهرا پرویزی

منابع

1. https://www.health.harvard.edu/a_to_z/phobia-a-to-z
2. https://www.healthline.com/health/phobia-simple-specific
3. https://www.helpguide.org/articles/anxiety/phobias-and-irrational-fears.htm
4. https://www.nimh.nih.gov/health/statistics/social-anxiety-disorder
5. https://www.nimh.nih.gov/health/statistics/agoraphobia
6. https://www.nimh.nih.gov/health/statistics/specific-phobia
7. https://www.verywellmind.com/list-of-phobias-2795453