مقدمه

استرس تأثیر بسیار عمیقی بر روی سلامت جسمی و روانی ما می‌گذارد. دامنه این اثرگذاری به‌قدری گسترده است که تقریباً تمام اندام‌ها و دستگاه‌های بدن ما را شامل می‌شود.

علاوه­ بر این­، استرس می‌­تواند نقش مهم و مؤثری در فرایندهای فکری و رفتاری ما نیز داشته باشد؛ تا جایی که حتی در تصمیم­ گیری­ های ساده و روزمره هم دچار مشکل شویم! در این مقاله به بررسی تاثیر استرس بر تصمیم گیری­ و مشکلات ناشی از آن خواهیم پرداخت.

آشنایی با استرس

استرس یک واکنش طبیعی به مشکلات و چالش‌­های روزمره بوده و می‌­توان آن را ناشی از اختلاف بیش از حد بین خواسته‌­ها و توانایی­‌ها دانست. استرس باعث ایجاد تغییرات گسترده در بدن ما می‌­شود. این تغییرات به‌اندازه‌ای زیاد است که تقریباً بر همه دستگاه‌­های بدن ما اثر گذاشته و منجر به تغییر در احساسات و رفتارهای ما می­گردد.

علاوه بر این، استرس را می­‌توان روشی دانست که بدن ما از آن برای پاسخ‌دادن به تهدیدات مختلف استفاده می‌کند. وقتی ما خطری را احساس می‌کنیم، بدن ما هورمون‌های مرتبط با استرس را تولید می‌کند.

در نتیجه افزایش این عوامل، سیستم دفاعی بدن، در یک فرایند سریع و خودکار که به‌عنوان واکنش «جنگ یا گریز» یا «واکنش استرس» شناخته می‌شود، به‌سرعت فعال می‌شود و به ما کمک می‌­کند تا در سریع­‌ترین زمان، به اتفاق رخ‌داده واکنش نشان دهیم.

واکنش بدن ما به قرار گرفتن در یک موقعیت پراسترس

از توضیحات بالا می‌توانیم نتیجه بگیریم که استرس روشی است که بدن ما برای محافظت از خود پیش می­گیرد. همچنین این احساس به ما کمک می‌کند تا بتوانیم با تمرکز، پرانرژی و هوشیارانه به انجام بسیاری از کارها بپردازیم. اغراق نکرده‌ایم اگر بگوییم که ما برای انجام‌دادن بسیاری از کارها به مقداری استرس نیازمندیم!

با وجود همه این‌ها، ما معمولاً از استرس به‌عنوان یک عامل منفی یاد می­‌کنیم و معمولاً تلاش می­‌کنیم تاحدامکان از آن دوری کنیم. درحقیقت استرس اگرچه مزیت­‌های مثبتی هم دارد، اما در بسیاری از موارد باعث ایجاد اختلال در عملکردهای روزانه ما می‌­شود که در این صورت، می­تواند برای ما بسیار آسیب­‌زا و ناسالم باشد.

درواقع آنچه مرز بین استرس سالم و ناسالم را تعیین می­‌کند، شدت این احساس در فرد است. به عبارتی دیگر، اگر استرسی که تجربه می­‌کنیم از حد معینی بیشتر شود؛ می‌­تواند با ایجاد تغییراتی در بدن ما، مستقیماً باعث ایجاد بیماری‌­های جسمی و روانی بشود و با تأثیرات منفی که بر سلامت جسمی و روانی ما می‌­گذارد، در نهایت کاهش کیفیت زندگی ما را به همراه داشته باشد.

همچنین لازم به ذکر است که تجربیات گذشته، میزان حمایت اطرافیان و تفکرات ما، از جمله مهم­ترین عوامل مؤثر بر میزان استرسی هستند که ما در یک موقعیت تجربه می­‌کنیم.

سطوح مختلف استرس

همان­طور که تا اینجا گفتیم، استرس می­تواند آثار بسیار گوناگون و متنوعی بر روی بدن ما بگذارد. همچنین متوجه شدید که این آثار می‌­توانند بر اساس فاکتورهای مختلف تغییر کرده و به حالت مثبت یا منفی در بیایند.

در ادامه به بررسی تاثیر استرس بر تصمیم گیری خواهیم پرداخت. اثری که معمولاً نتیجه وجود استرس در سطح بالا است و می‌­تواند به‌تنهایی آینده ما را زیرورو کند.

ارتباط تنگانگ استرس و تصمیم‌گیری

اگر به زندگی روزمره خود دقت کنید، متوجه می­‌شوید که بسیاری از تصمیماتی که می‌گیریم، در شرایطی اتفاق می­افتند که از استرس و اضطراب زیادی رنج می­بریم.

به‌عنوان‌مثال وقتی قرار است در یک امتحان چهار گزینه­‌ای، صحیح‌ترین گزینه را انتخاب کنیم یا زمانی که در یک شرایط اضطراری به دنبال بهترین و درست‌ترین راه می­‌گردیم، قطعاً استرس بسیار زیادی را تحمل می­‌کنیم. از طرفی انتخاب­‌ها و تصمیم­‌گیری­‌های ما، خود در ایجاد این احساس استرس مؤثر هستند.

درواقع در بسیاری از مواقع استرس ما، خود نتیجه یک تصمیم مهم در زندگی روزمره ما است؛ بنابراین می­‌توان نتیجه گرفت که ارتباط تنگاتنگ و دوطرفه‌ای بین احساس استرس و تصمیماتی که می­‌گیریم، وجود دارد.

آشنایی با تأثیر استرس بر تصمیم‌گیری

حال که به ارتباط بین استرس و تصمیم‌گیری پی بردید، می‌خواهیم شمارا با تاثیر استرس بر تصمیم گیری بیشتر آشنا کنیم.

وقتی هیچ ایده­ای ندارید!

یکی از راه‌هایی که استرس می‌تواند بر تصمیم‌گیری ما تأثیر بگذارد، محدودکردن توانایی ما در گرفتن تصمیمات جدید و سازگاری با تغییراتی است که در محیط ما ایجاد شده است.

به‌عنوان‌مثال، در یک مطالعه که در سال ۲۰۱۲ بر روی تاثیر استرس بر تصمیم گیری انجام شد، مشخص شد که شرکت‌کنندگانی که در زمان آماده‌شدن برای شرکت در یک آزمون، استرس زیادی را تجربه می‌­کنند، تمایل بیشتری دارند تا بر اساس یک عادت ثابت و همیشگی عمل کنند؛ حتی اگر این رفتار همیشگی برای آن­‌ها ثمری نداشته باشد!

اما در مقابل این گروه، شرکت‌کنندگانی که تحت استرس مشابه قرار نداشتند، می‌توانستند تصمیمات جدیدی بگیرند که به آنها کمک می­‌کرد تا با شرایط جدیدی که ایجاد شده خود را وفق دهند و درنتیجه، بهترین نتایج را در آزمون‌­ها بگیرند.

این مطالعه به طور خلاصه نشان می­‌دهد که در زمان استرس، مغز به تصمیم‌گیری بر اساس یک عادت همیشگی و ثابت متوسل می‌شود؛ زیرا تقاضای کمتری بر منابع شناختی ما دارد. درواقع می­توان گفت، استرس نوآوری و خلاقیت را از ما می­‌گیرد.

وقتی تنظیمات مغز به­‌هم می‌­ریزد!

استرس، همان‌طور که بر توانایی ما در تصمیم‌گیری‌های جدید و خلاقانه تأثیر می‌گذارد، باعث تغییراتی در مواد شیمیایی مؤثر در فرایندهای عصبی مغز (شیمی مغز) نیز می‌­شود که در نتیجه آن، تغییراتی در فرایندهای مغزی ما اتفاق می­افتد که امکان ارزیابی درست از مزایا و معایب یک پدیده را برای ما دشوار می‌­کند.

در آزمایشی که در سال ۲۰۱۵ توسط گریل، فریدمن و همکارانش انجام شد، برای اولین‌بار مدار مغزی مرتبط با تصمیم‌گیری که شامل تعارض هزینه و منافع می­شود، شناسایی شد. ‌این مدار از بخشی از قشر پیش پیشانی که مسئول کنترل خلق‌وخو است شروع شده و به خوشه­‌هایی از نورون که در جسم مخطط قرار دارند و در شکل­‌گیری عادت‌­ها، انگیزه‌­ها و پاداش­‌های ما نقش دارند، مرتبط می­‌شود.

در این آزمایش مشخص شد که با کنترل این مدار مغزی، می‌­توان ترجیح جوندگان را در انتخاب­‌ها و تصمیم‌­گیری‌­ها تغییر داد. آن‌­ها توانستند با مهار این مدار ارتباطی در جوندگان، ترجیح آن­ها را از گزینه‌­ای با سود و خطر کمتر، به گزینه‌­ای با سود و خطر بیشتر تبدیل کنند. در ادامه این آزمایش مشخص شد که استرس با مهار همین مدار مهم تصمیم ­گیری در مغز، تصمیمات و انتخاب­‌های ما را دچار تغییرات عظیمی می‌­کند.

این آزمایش نشان داد که بالارفتن سطح استرس در موش­‌‌‌‌ها باعث می­‌شود آن­ها همواره به سمت گزینه­‌ای با ریسک بالا گرایش داشته باشند. جالب است بدانید که در این آزمایش، حتی زمانی که منافع موجود در هر دو گزینه یکسان می­‌شود، باز هم موش‌­ها پرریسک‌­ترین شرایط را انتخاب می‌­کنند!

مشابه همین اتفاق در مغز ما نیز رخ می‌­دهد. وقتی در شرایط پر استرسی هستیم و می‌خواهیم بین دو یا چند گزینه یکی را انتخاب کنیم، امکان شناسایی درست و دقیق فواید و معایب آن­ها برای ما وجود نخواهد داشت. درنتیجه نمی­‌توانیم تصمیمات درستی بگیریم. بنابراین، همان­طور که در آزمایش بالا هم ملاحظه کردید، تصمیم‌­گیری با استرس و اضطراب، ما را از توجه به جنبه­‌های منفی یک انتخاب باز می‌­دارد و احتمالاً ما را به سمت انتخاب خطرناک­ترین گزینه‌های موجود هدایت می­‌کند.

استرس مساوی با اضطراب نیست

به­‌طور معمول بسیاری از ما استرس و اضطراب را در یک مفهوم به­‌کار می­‌بریم و آن­ها را کاملاً معادل هم می­دانیم؛ اما جالب است بدانید که اگرچه استرس و اضطراب در بعضی از موارد باعث ایجاد واکنش‌های فیزیولوژیکی مشابهی می­‌شوند؛ اما این دو، اثر روانی کاملاً متفاوتی و متضادی بر روی تصمیم­‌گیری‌های ما دارند.

درواقع تاثیر استرس بر تصمیم گیری به­ گونه‌­ای است که معمولاً ما را به سمت انتخاب پرریسک‌ترین گزینه‌ها می‌کشاند و در ما افکار مسابقه‌­ای ایجاد می­کند؛ درحالی‌که اضطراب باعث می‌شود که ما کاملاً محتاطانه تصمیم بگیریم و تاحدامکان از ریسک‌کردن خودداری کنیم!

حال سؤال مهم اینجا است که آیا استرس می‌­تواند این رفتار را در افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی تعدیل کند؟

در یک بررسی پیرامون تفاوت تأثیر استرس بر روی افرادی با اضطراب اجتماعی بالا و افرادی با اضطراب اجتماعی پایین آزمایشی انجام و نتایج آن منتشر شد. در این آزمایش، برای ایجاد حالت‌های استرس، به افراد تحت آزمایش گفته شده بود که باید در یک اجتماع سخنرانی کنند.

نتایج این آزمایش نشان داد، در افراد با اضطراب اجتماعی پایین، استرس باعث افزایش قدرت ریسک‌پذیری می‌شود، درحالی‌که در افراد با اضطراب اجتماعی بالا، استرس ایجاد شده تغییری در رفتار و قدرت ریسک‌پذیری آن‌ها ایجاد نکرده و همچنان فرد تمایل دارد که رفتارهای محتاطانه را انجام دهد.

سخن پایانی

همان­طور که مشاهده کردید، تاثیر استرس بر تصمیم گیری از جنبه­‌های مختلفی قابل‌بررسی است. درحقیقت، اگرچه وجود اندکی استرس در ما می­تواند نتایج بسیار خوبی بر روی عملکردهای ما داشته باشد؛ اما سطوح بالای استرس می­تواند برای ما به‌شدت خطرساز و مشکل­آفرین باشد؛ بنابراین بهتر است در تصمیم­ گیری­‌ها مراقبت بیشتری داشته باشیم تا در دام استرس گرفتار نشویم.

نویسنده: سید عرفان طاهری

ویراستار: صنم انصاری

منابع:

1. https://news.mit.edu/2017/stress-can-lead-risky-decisions-1116
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5201132/
3. https://www.waldenu.edu/online-masters-programs/ms-in-clinical-mental-health-counseling/resource/how-stress-impacts-decision-making
4. https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyg.2021.578293/full
5. https://www.nature.com/articles/tp201259
6. https://www.researchgate.net/figure/Stress-causes-neural-atrophy-and-synapse-loss-a-The-influence-of-repeated-restraint_fig1_319481032
7. https://www.mentalhealth.org.uk/explore-mental-health/a-z-topics/stress