سندروم تریچر کالینز (Treacher Collins syndrome)

سندرم و تفاوت آن با بیماری

به مجموعه‌ای از علائم و نشانه‌هایی که باهم بروز پیدا می‌کنند و مشخصه یک بیماری یا اختلال خاصی هستند، سندروم (syndrome)گفته می‌شود. اغلب برای توصیف گروهی از علائم استفاده می‌شود که به طور مداوم با هم رخ می‌دهند و به علت یا بیماری زمینه‌ای خاص، مرتبط می‌شوند.
سندروم‌ها می‌توانند ژنتیکی، اکتسابی یا ایدیوپاتیک (با علت ناشناخته ) باشند که معمولا بر‌اساس وجود ترکیب خاص از علائم یا به کمک آزمایش ژنتیکی تشخیص داده می‌شوند. از شایع ترین سندروم‌ها، می‌توان به سندروم داون اشاره کرد که علائم آن در تمام افراد مبتلا به این سندروم یکسان است.
تعریف بیماری با سندروم یکسان نیست، همانطور که گفتیم سندروم آمیزه‌ای از علائم است که دلیل مشخصی ندارند اما بیماری برخلاف سندروم می‌تواند در افراد متفاوت علائم مختلفی داشته باشد، علاوه‌بر این بیماری برخلاف سندروم طول مدت مشخصی دارد و درمان آن نیز اکثرا مشخص می باشد.

نقش ژن‌ها در ایجاد سندروم

سندروم‌ها اکثرا به دلیل تغییرات و نقصان ژنی در ژن‌های وراثتی رخ می‌دهند که می‌تواند از نسلی به نسل دیگر منتقل شود یا به صورت تصادفی در طول زمان ایجاد شوند. برخی از سندروم‌ها، ناشی از تغییر در تعداد ژنوم کروموزوم‌ها می باشند؛ به عبارتی دیگر سندروم به علت کم یا اضافه شدن کروموزم‌های طبیعی بدن و گاهی حتی به‌دلیل اضافه شدن مجموعه کروموزمی رخ می‌دهند.
همچنین گاهی سندروم‌ها به دلیل وجود جهش در ژن‌های یک کرموزوم رخ می‌دهد. ژن‌ها معمولا تحت اثر شرایط محیطی و یا آسیب عوامل همانند سازی دچار جهش می‌شوند، جهش در ژن به محصول آن ژن آسیب می رساند؛ بسته به میزان آسیب وارد شده علائم مختلفی در فرد ظاهر می‌شود.
به طورمثال: در مورد سندروم تریچرکالینز، تغییرات در ژن‌های مربوط به توسعه و رشد ساختار‌های صورت و جمجمه منجر به ایجاد عیوب و نقص‌هایی می‌شود که باعث بروز TSCمی‌شود. این تغیرات میتواند از والدین به فرزند به ارث برسند.

Treacher Collins Syndrome

سندرم تریچر کالینز که به نام دیسوستوز فک پایین(Mandibulofacial Dystosis) نیز شناخته می‌شود، یک اختلال ژنتیکی نادر است که بر رشد صورت و جمجمه تأثیر می‌گذارد. این سندروم اولین بار توسط چشم پزشک بریتانیایی ادوارد تریچر کالینز در سال 1900 توصیف شد.
سندروم تریچر کالینز در سراسر جهان وجود دارد و در همه جمعیت‌ها قابل مشاهده است. اما برخی منابع نشان می‌دهند که این سندروم در برخی جمعیت‌ها و مناطق بیشتر شایع است. به عنوان مثال: گزارش‌ها نشان می‌دهند که این سندروم در بین افراد آفریقایی و آفریقایی-آمریکایی بیشتر شایع است. همچنین، در برخی مناطق جغرافیایی خاص مانند: جزایر فیلیپین، شیوع بالایی دارد.با این حال، برای تعیین دقیق شیوع سندروم تریچر کالینز در جوامع خاص، نیاز به مطالعات جامع تر و دقیق تر است.
همچنین درصد شیوع این بیماری در زنان و مردان یکسان است و احتمال انتقال آن نیز از هر دو والد مساوی می باشد.

سندروم تریچر کالینز که به اختصار TCS نامیده می‌شود، یک اختلال ژنتیکی در بازوی کوتاه کروموزم شماره 5 می‌باشد که باعث ناهنجاری‌های استخوانی در صورت فرد بیمار می‌شود. به صورت میانگین در میان هر پنجاه هزار زیگوت با این نقض ژنی، تنها یک نوزاد می‌تواند زنده متولد شود. علی رغم ناهنجاری بسیاری که در چهره این افراد وجود دارد، تقارن و قرینه بودن ناهنجاری‌ها در طرفین صورت فرد بیمار همچنان حفظ شده است.

علائم TSC

سندروم تریچر کالینز علائم آشکاری در چهره فرد بیمار دارد. معمولا این نواقص به صورت قرینه در طرفین صورت دیده می‌شود . همچنین برخی از این علائم در بخش‌های داخلی گوش و دهان ظاهر می‌شود.
از علائم بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• ناهنجاری های خارجی گوش ها؛
• آترزی مجاری شنوایی که باعث کم شنوایی یا ناشنوایی می‌شود؛
• گونه های کوچک؛
• کم بودن مژه ها ؛
• بینی بزرگ و نوک تیز ؛
• شکاف در کام؛
• جابه جایی دندان ها.

علت سندروم تریچر کالیز

سندروم تریچرکالینز به‌دلیل جهش در ژن TCOF1، POLR1C یا POLR1D ایجاد می‌شود؛ جهش در ژن TCOF1عامل65 الی 98 درصد این سندروم شناخته شده‌است، درحالی که دو ژن دیگر نقش 2 الی 3 درصدی دارند. این ژن‌ها دستورالعمل ساخت پروتئین‌هایی را ارائه می‌دهند که در رشد اولیه استخوان‌ها و بافت‌های صورت نقش دارند. همچنین مشاهده شده پروتئین‌های حاصل از این ژن برعملکرد RNAهای ریبوزمی سلول نیز تاثیر می‌گذارند. کاهش مقدارRNA های ریبوزمی در سلول‌های خاص مسئول رشد، باعث آپوپتوز می‌شود.
هنگامی که این ژن‌ها جهش پیدا می‌کنند، در رشد طبیعی صورت اخلال ایجاد شده و منجر‌‌ به ویژگی‌های مشخصه سندروم تریچرکالینز می‌شود. در بیشتر موارد، جهش‌ها به صورت خود به خود رخ می‌دهند و از والدین به ارث نمی‌رسند. با این حال، در برخی از موارد، این سندروم می‌تواند به روش اتوزومال غالب به ارث برسد، به این معنی که یک نسخه از ژن جهش یافته برای ایجاد این بیماری کافی است در ادامه به الگوی وراثت بیماری بیشتر می‌پردازیم.

اثرات جهش در ژن‌های TCOF1، POLR1C و POLR1D

TCOF1 مسئول تولید پروتئینی به نام تراکل است. تراکل نقش مهمی در رشد اولیه ساختارهای صورت، از جمله تشکیل استخوان‌ها و بافت‌ها در فک، استخوان‌های گونه و گوش دارد. جهش در ژن TCOF1 می‌تواند منجر به کمبود یا اختلال در عملکرد پروتئین تراکل شود. این اختلال بر رشد طبیعی ساختارهای صورت تأثیر می‌گذارد و در نتیجه، ویژگی‌های مشخصه‌ی مرتبط با سندروم تریچر کالینز مانند: استخوان‌های گونه توسعه نیافته، فک کوچک، چشم‌های مایل به پایین و ناهنجاری‌های گوش ایجاد می‌شود.
ژن¬های POLR1C و POLR1D در تولید اجزای خاصی از کمپلکس آنزیمی RNA پلیمراز I که برای سنتز RNA ریبوزومی (rRNA) ضروری است، نقش دارند. جهش در POLR1C یا POLR1D می‌تواند عملکرد کمپلکس آنزیم RNA پلیمراز I را مختل کند و منجر به اختلال در تولید rRNA شود. این اختلال بر روی مونتاژ ریبوزوم و سنتز پروتئین تأثیر می‌گذارد به صورتی‌که می‌تواند تأثیر مضری بر رشد ساختارهای صورت در طول رشد جنینی داشته باشد.

نوع جهش در ژن های TCOF1،POLR1C و POLR1D

نوع و محل خاص جهش، برشدت و تنوع علائم سندروم تریچرکالینز تأثیر می‌گذارد. در برخی موارد، افراد بسته به جهش خاصی که دارند، ممکن است ویژگی‌های خفیف‌تر یا شدیدتری داشته باشند. در ژن TCOF1، جهش از نوع حذف (Deletion) یا درج مواد ژنتیکی (Insertion)، شایع ترین نوع جهش مرتبط با سندروم تریچرکالینز است این جهش‌ها می‌توانند منجر به تغییر چارچوب شوند، که در آن چارچوب خواندن ژن تغییر می‌کند ودر نهایت، پروتئین غیرعملکردی یا کوتاه شده تولید می‌شود. در ژن‌های POLR1C و POLR1D، جهش‌ها همچنین می‌توانند منجر به تغییر چارچوب (Frame shift) یا تبدیل به کدون پایان (Nonsense) شوند. این نوع جهش‌ها تولید طبیعی اجزای کمپلکس آنزیم RNA پلیمراز I را مختل می‌کنند که منجر به اختلال در سنتز RNA ریبوزومی و متعاقب آن ناهنجاری‌های صورت می‌شود.
انواع دیگر جهش‌هایی که می‌توانند در این ژن‌ها رخ دهند عبارت‌اند از: جهش‌های نادرست (Missense)، که در آن تغییر یک نوکلئوتید باعث جایگزینی آمینو اسید دیگری می‌شود و جهش‌های محل اتصال (spice site)، که در آن پیرایش طبیعی RNA ژن مختل می‌شود.

الگوی توارث در سندروم تریچر کالینز

اگر علت بیماری جهش در ژن های TCOF1 یا POLR1D باشد؛ در این شرایط وجود یک نسخه از ژن در گامت‌ها برای انتقال بیماری کافی است. حدود 60 درصد این موارد ناشی از جهش درگامت والدینی است که سابقه این بیماری را ندارند . در زاده‌هایی که والدین به سندروم تریچرکالینز مبتلا هستند این ژن ها، با الگوی اتوزومال غالب منتقل می‌شود. در این شرایط، فرد تنها با داشتن یک نسخه از این ژن معیوب، به این بیماری مبتلا شده و زاده¬های آن نیز می‌توانند بیمار باشند.
با این‌وجود، وراثت تریچر کالینز از طریق ژن POLR1Cدارای الگوی توارث اتوزومال مغلوب است. در این حالت، تنها هنگامی فرد به این بیماری مبتلا می‌شود که هر دو نسخه از این ژن معیوب را از والدین خود دریافت کرده باشد. اگر تنها یک ژن را داشته باشد ناقل این بیماری محسوب می‌شود اما علائمی از بیماری در چهره فرد دیده نمی‌شود. همچنین والدین افراد مبتلا به اتوزومال مغلوب خودشان می‌توانند سالم باشند و تنها آلل معیوب این ژن را داشته باشند .

شناسایی سندروم تریچر کالنیز

یکی از چالش‌های سندروم تریچرکالینز تشخیص آن در مرحله جنینی است چون ویژگی‌های ظاهری این سندروم در دوران جنینی به خصوص در ماه‌های اولیه قابل تشخیص نمی‌باشد. با این حال برخی روش‌های تشخیصی برای سندروم تریچرکالینز درنظر گرفته می‌شود.
• سونوگرافی: با پیشرفت تکنولوژی در حوزه سونوگرافی، تشخیص بصری از داخل رحم، توسط سونوگرافی‌های اولترا 4 بعدی افزایش‌یافته است .عکس‌های سه بعدی از جنین می‌تواند تا حدودی ناهنجاری‌های فیزیکی ناشی ازسندروم را نشان‌دهد.
• آزمایش ژنتیکی: درصورتی که سونوگرافی احتمال ابتلا به سندورم را نشان‌دهد و یا درسابقه خانوادگی این سندروم دیده‌شود، می‌توان آزمایش ژنتیکی را بر روی نمونه‌ای از مایع آمنیوتیک یا پرزهای کوریونی انجام داد و جهش در ژن.های TCOF1،POLR1Cو POLR1D را بررسی کرد .

روش‌های درمان سندروم تریچر کالنیز

درمان سندروم تریچر کالینز به طور چند رشته‌ای است و نیازمند متخصصان حوزه‌های مختلفی از جمله جراحان پلاستیک و جمجمه می‌باشد.
برنامه درمانی برای هر فرد، به شدت بیماری وابسته است که به‌صورت کلی شامل :
• عمل جراحی: روش‌های جراحی مختلفی برای رفع ناهنجاری‌های جمجمه انجام می‌شود که شامل جراحی‌های ترمیمی برای ترمیم و بهبود عملکرد گوش، گونه و فک می‌باشد.
• مدیریت راه هوایی: افراد مبتلا به این سندروم ممکن است راه‌های هوایی باریک و مشکلات تنفسی داشته باشند که برای حل این مشکل از دستگاه¬های ارتودنسی استفاده می‌کنند.
• گفتار درمانی: برخی بیماران به‌دلیل ناهنجاری در ساختار دهان، قادر به تکلم درست نیستند که این مشکل با تمرین قابل جبران می‌باشد.

• شنوایی : یکی دیگر از مشکلاتی که بیماران سندروم تریچر کالینز با آن روبه‌رو هستند، اخلال در گوش میانی و آسیب به مجاری شنوایی است.در بعضی حالات به کمک سمعک وپروتز های شنوایی می‌توان این نقص را جبران کرد.

همچنین، سلول‌های بنیادی پرتوان القایی (iPSCs) را می‌توان از سلول های خود بیمار تولید کرد تا برای بافت‌های آسیب دیده تمایز داد و در روند درمان استفاده شود. در کنار تمام موارد ذکر شده اما همچنان چشم‌ها در انتظار روش‌های نوین درمانی‌است؛ محققان در حال بررسی برای ژن درمانی و انتقال نسخه ویرایش‌شده ژن‌های جهش‌یافته برای هدف قرار دادن بافت‌های آسیب‌دیده درافراد بیمارهستند اما متاسفانه تحقیقات صورت گرفته در مرحل اولیه بوده و هنوز درمانی برای این بیماری پیدا نشده است.

چند نکته طلایی برای کاهش ابتلا نوزادان به TCS

توجه به اینکه تا به امروز درمان مشخصی برای این اختلال مشخص نشده است،یکی از راهکارهایی که می‌توان ابتلا به این سندروم را کاهش داد، اقداماتی است که در دوران بارداری باید رعایت شود .رعایت موارد زیر می‌تواند احتمال متولد شدن نوزادان مبتلابه سندروم تریچر کالینز را کاهش‌دهد.
• مراقبت‌های پزشکی: در صورت بارداری، مراجعه به پزشک و انجام آزمون‌های بارداری منظم می‌تواند به شناسایی مشکلات جنین و اقدامات پیشگیرانه کمک کند.

• مصرف اسید فولیک: استفاده از مکمل‌های حاوی اسید فولیک قبل از بارداری و در طول آن، می‌تواند خطر ابتلا به سندروم تریچر کالینز را کاهش دهد.
• جلوگیری از مصرف الکل و سیگار: مصرف الکل و سیگار در دوران بارداری می‌تواند خطر ابتلا به سندروم تریچر کالینز را افزایش دهد. بنابراین، بهتر است از مصرف آنها خودداری شود.
• تغذیه سالم: تغذیه مناسب و سالم در دوران بارداری می‌تواند به سلامت جنین کمک کند. مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین‌ها و مواد مغذی از جمله میوه‌ها، سبزیجات، غلات و پروتئین‌ها می‌تواند خطر ابتلا به سندروم تریچر کالینز را کاهش دهد.
• مشاوره ژنتیکی: در صورت داشتن تاریخچه خانوادگی از سندروم تریچر کالینز، مشاوره ژنتیکی با پزشک متخصص می‌تواند کمک کند تا خطر ابتلا به این سندروم
در بارداری.های آینده را بررسی و مدیریت کنید.

سخن پیانی

تریچر کالینز می¬تواند سایر قسمت¬های بدن را نیز تحت¬تاثیر قرار دهد. برخی از افراد ممکن است ناهنجاری¬های اندام، مانند انگشتان دست یا پا از دست¬رفته یا رشدنیافته، داشته باشند. تأثیر سندرم تریچر کالینز بر زندگی فرد می¬تواند بسته به شدت علائم متفاوت باشد. حمایت روانشناختی برای افراد و خانواده¬های مبتلا به سندرم تریچرکالینز نیز مهم است. مقابله با ظاهر فیزیکی و چالش¬های ¬زیبایی مرتبط با این سندرم نیز برای بیماران می¬تواند درد ناشی از بیماری را چندین برابرکند.

نویسنده: معصومه ایوبی

آکادمی_ژنتیک

منابع

منبع۱، منبع۲