سرطان تخمدان نوعی سرطان است که از تخمدان‌ها شروع می‌شود. تخمدان‌ها هر کدام به اندازه‌ی یک بادام هستند که تخمک و هورمون‌های استروژن و پروژسترون تولید می‌کنند. سرطان تخمدان به‌معنای رشد سلول‌هایی است که در تخمدان‌ها تشکیل می‌شود. سلول‌ها به‌سرعت تکثیر می‌شوند و می‌توانند به بافت‌های سالم بدن حمله کرده و آن‌ها را از بین ببرند. تخمدان‌ها غدد تولید مثلی زنان هستند که وظیفه‌ی آن‌ها تولید تخمک می‌باشد. همچنین تخمدان‌ها، هورمون‌های زنانه‌ی استروژن و پروژسترون را تولید می‌کنند. وقتی سلول‌های غیرطبیعی در تخمدان، به‌صورت کنترل‌نشده شروع به تکثیر ‌کنند، تومور تشکیل می‌شود. اگر این تومور به‌‌موقع درمان نشود، می‌تواند به سایر قسمت‌های بدن گسترش یافته و باعث متاستاز شود.

شناخت سرطان تخمدان

سرطان تخمدان یک بیماری منفرد نیست و می‌تواند به حداقل پنج زیرگروه بافت‌شناسی مختلف تقسیم شود که دارای عوامل خطر، سلول‌های منشأ، ترکیبات مولکولی، ویژگی‌های بالینی و درمان‌های مختلف هستند. سرطان تخمدان یک مشکل جهانی است، که به‌طور معمول در مراحل پایانی تشخیص داده می‌شود و هیچ استراتژی غربالگری موثری ندارد. درمان‌های استاندارد برای سرطان تازه تشخیص داده‌شده شامل جراحی کاهش سلولی و شیمی‌درمانی مبتنی‌بر پلاتین است.

در سرطان عودکننده، شیمی‌درمانی، عوامل ضد رگ‌زایی و مهارکننده‌های پلی (ADP-ribose) پلیمراز استفاده می‌شود و درمان‌های ایمونولوژیک در حال حاضر در حال آزمایش هستند. کارسینوم سروزی با درجه بالا (HGSC) شایع‌ترین شکل تشخیص داده‌شده این سرطان است و در هنگام تشخیص به‌طور معمول به شیمی‌درمانی مبتنی‌بر پلاتین بسیار پاسخ می‌دهد. با این حال، علاوه‌بر بافت‌شناسی‌های دیگر، HGSCs اغلب عود می‌کنند و به‌طور فزاینده‌ای نسبت به شیمی‌درمانی مقاوم می‌شوند. در نتیجه، درک مکانیسم‌های نهفته در مقاومت پلاتین و یافتن راه‌هایی برای غلبه بر آنها، زمینه‌های فعال مطالعه در سرطان تخمدان است.

پیشرفت قابل‌توجهی در شناسایی ژن‌های مرتبط با خطر بالای سرطان‌های تخمدان (مانند BRCA1 و BRCA2) و همچنین یک ضایعه پیش‌ساز HGSC به‌نام کارسینوم داخل اپیتلیال لوله‌های سروزی حاصل شده‌است که نویدبخش شناسایی افراد در معرض خطر بالای ابتلا به سرطان است.

کیست‌های تخمدانی و سرطان

کیست‌های تخمدانی، مجموعه‌ای متشکل از مایع یا هوا هستند که معمولا در داخل یا اطراف تخمدان‌ها ایجاد می‌شوند. در فرایند تخمک‌گذاری و تشکیل تخمک، ممکن است کیست‌هایی تشکیل شوند و علائم خفیفی مانند نفخ شکم را ایجاد کنند. این علائم بیشتر اوقات بدون درمان از بین می‌روند. بیشتر کیست‌های تخمدانی، سرطانی نیستند و خوش‌خیم می‌باشند؛ هرچند ممکن است تعداد بسیار کمی از آن‌ها سرطانی باشند. اگر فرایند تخمک‌گذاری صورت نگیرد، وجود کیست می‌تواند نگران‌کننده باشد. تخمک‌گذاری زنان در یائسگی متوقف می‌شود، بنابراین اگر پس از یائسگی کیست‌های تخمدان تشکیل شوند، باید بررسی‌های دقیق‌تر و آزمایشات لازم توسط پزشک متخصص صورت بگیرد. معمولا کیست‌های سرطانی را با جراحی خارج می‌کنند.

بارداری و سرطان تخمدان

درمان‌های سرطان تخمدان از جمله شیمی‌درمانی و پرتودرمانی می‌توانند به اندام‌های تناسلی آسیب وارد کنند و فرایند بارداری را دشوار سازند. بدین منظور چند گزینه‌ی احتمالی برای حفظ باروری وجود دارد: انجماد جنین که شامل منجمد کردن تخمک‌های بارور است. روش دیگر، انجماد تخمک است که این روش برخلاف روش قبلی، شامل منجمد کردن تخمک‌های بارورنشده است. گاهی اوقات، تخمدان سرطانی‌شده را طی عمل جراحی خارج کرده و تنها تخمدان سالم را باقی می‌گذارند و حفظ می‌کنند. از دیگر روش‌های پیشنهادی می‌توان به انجماد بافت تخمدان اشاره کرد که بدین شیوه از بافت تخمدان محافظت می‌کنند.

نشانگرهای زیستی در تشخیص سرطان تخمدان

میکروRNAها (microRNAs یا miRNAs)، از توالی‌های کوتاه و غیرکدکننده RNA تشکیل شده و هیچ پروتئینی را کد نمی‌کنند. محققان در آزمایشات اخیر، از آن‌ها به‌عنوان نشانگرهای زیستی برای تشخیص بالینی و درمان این سرطان استفاده می‌کنند. میکروRNAها با بازهای آلی خاصی که در RNA پیام‌رسان (mRNA) وجود دارند، جفت می‌شوند و باعث تخریب یا مهار ترجمه‌‌ی mRNA می‌شوند. در نتیجه فرایندهای سلولی مثل تکثیر سلولی را بدین شیوه تنظیم می‌کنند. نتایج مطالعات نشان می‌دهند که ناهنجاری در بیان miRNAs، نقش مهمی در ایجاد سرطان‌های تخمدان دارد. دانشمندان معتقدند که از microRNAs می‌توان برای تشخیص زودهنگام این سرطان استفاده کرد. باتوجه به اینکه این بیماری، پنجمین عامل مرگ‌ومیر بر اثر سرطان در زنان می‌باشد؛ دانشمندان در تلاش‌اند تا با کشف دقیق‌تر چگونگی شکل‌گیری سرطان‌های تخمدان، روش‌های کارآمدتری را ارائه دهند. امید است تا شاهد نتایج درخشان‌تری در آینده‌ی نزدیک باشیم.

علائم سرطان تخمدان

سرطان تخمدان مدت‌هاست «قاتل خاموش» نامیده می‌شود، زیرا علائم آن اغلب با سایر بیماری‌های خوش‌خیم اشتباه گرفته می‌شود. علائم سرطان تخمدان عبارتند از:

1. نفخ؛
2. درد در ناحیه شکم وکمر؛
3. درد در ناحیه لگن؛
4. خونریزی نامنظم؛
5. تغییر عملکرد روده ( یبوست)؛
6. احساس سیری سریع یا بی اشتهایی؛
7. تکرر ادرار؛
8. پریودهای کمتر؛
9. خونریزی شدیدتر؛
10. خونریزی پس از یائسگی؛
11. افزایش یا کاهش وزن؛
12. درد هنگام آمیزش جنسی.

درمان سرطان تخمدان

گزینه‌های درمانی شامل موارد زیر هستند:

1. جراحی

انتخاب این روش به نوع سرطان و میزان گسترش آن بستگی دارد. گزینه جراحی شامل هیسترکتومی، برداشتن یک یا هر دو تخمدان، برداشتن غدد لنفاوی آسیب دیده

2. شیمی درمانی

هدف این داروها از بین بردن سلول های سرطانی است. اگر فردی داروهای شیمی‌درمانی را به صورت خوراکی یا تزریقی مصرف کند، کل بدنش تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد.

3. درمان هدفمند

در درمان هدفمند سرطان، سلول‌های خاصی را هدف قرار می‌دهند که به رشد سرطان کمک می‌کنند. به عنوان مثال می‌توان به درمان با آنتی‌بادی مونوکلونال (monoclonal antibody) و مهارکننده‌های رگ‌زایی (angiogenesis inhibitors) اشاره کرد.

4. پرتودرمانی

در پرتودرمانی از اشعه ایکس برای از بین‌بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. یکی از راه‌های انجام این کار، وارد کردن مایع رادیواکتیو به صفاق (شکم) است. این روش درمان سرطان تخمدان پیشرفته است.

5. ایمونوتراپی (بیوتراپی)

هدف این روش تقویت توانایی سیستم ایمنی برای دفاع از بدن در برابر سرطان است. این روش شامل تزریق موادی است که تومور را پیدا می‌کنند و می‌کشند. روش ایمونوتراپی می‌تواند درمان سرطان متاستاتیک تخمدان باشد.

سن تشخیص سرطان تخمدان

بیماری بیشتر زنانی که به سرطان تخمدان مبتلا می‌شوند، پس از یائسگی و در سن 55 سالگی یا بالاتر تشخیص داده می‌شود، اگرچه بیماران 40 و 50 ساله نیز وجود دارند. البته سرطان تخمدان در زنان کمتر از 40 سال نادر است.

راه های تشخیص سرطان تخمدان

آزمایش‌های تشخیصی سرطان تخمدان شامل:

1. معاینه لگنی رکتوواژینال؛
2. سونوگرافی ترانس واژینال؛
3. آزمایش خونCA-125  (این آزمایش سطح پروتئینی به‌ نام آنتی‌ژن سرطانی 125 (CA125) را در خون اندازه‌گیری می‌کند. علاوه‌بر شناسایی سرطان تخمدان، با این آزمایش می‌توان سرطان‌های دیگری از جمله سرطان‌های پانکراس و ریه را نیز شناسایی کرد).

سیر پیشرفت سرطان تخمدان

پس از رسیدن سرطان به تخمدان‌ها، تومورها تمایل دارند سریع‌تر به سایر نواحی مجاور گسترش یابند و در صورت عدم درمان موفقیت‌آمیز به نقاط دورتر بدن مانند طحال، روده، مغز، پوست و غدد لنفاوی برسد.

مدت‌ها تصور می‌شد که سرطان تخمدان تا زمانی که شیوع پیدا نکند، «بی‌صدا» می‌ماند.  با این حال، مطالعات اخیر تأیید کرده‌اند که سرطان تخمدان در مراحل اولیه می‌تواند علائم ایجاد کند که برخی از آنها ممکن است ناگهانی ظاهر شوند.

روش های پیشگیری از سرطان تخمدان

1. استفاده از قرص‌های ضدبارداری به مدت پنج سال یا بیشتر؛
2. بستن لوله‌ها، برداشتن هر دو تخمدان یا هیسترکتومی (عملی که در آن رحم و گاهی اوقات دهانه رحم برداشته می‌شود)؛
3. بارداری و شیردهی؛
4. مشاوره‌ی ژنتیک؛
5. تغییرات رژیم غذایی و ورزش؛
6. برداشتن تخمدان‌ها.

 انواع سرطان تخمدان

اپیتلیال

چهار نوع از شایع‌ترین سرطان‌های تخمدان اپیتلیال عبارتند از:

1. تومور سروز
2. اندومتریوئید
3. سلول شفاف
4. تومور موسینوس

تومورهای تخمدان سلول زایا

تومورهای تخمدان سلول زاینده نادر هستند و به‌طورمعمول دختران و زنان جوان را تا اوایل ۳۰ سالگی تحت تأثیر قرار می دهند.

تومورهای استرومایی طناب جنسی

سرطان سلول‌های استرومایی از سلول‌های بافت تخمدان ایجاد می‌شوند. برخی از این سلول‌ها هورمون‌های استروژن، پروژسترون و تستوسترون تولید می‌کنند.

تومورهای مرزی تخمدان

گاهی اوقات یک تومور تخمدان به عنوان یک تومور مرزی یا بوردرلاین (توموری با پتانسیل کمی برای بدخیم شدن) تشخیص داده می‌شود. این، تومور سرطانی در نظر گرفته نمی‌شود اما همچنان می‌تواند در داخل شکم گسترش یابد.

علل افزایش سرطان تخمدان

1. افزایش سن
2. اضافه وزن و چاقی
3. بارداری در سنین بالا
4. هورمون درمانی بعد از یائسگی
5. داشتن سابقه‌ی خانوادگی سرطان تخمدان
6. استفاده از درمان باروری
7. داشتن سرطان پستان
8. استعمال دخانیات
9. رژیم غذایی نامناسب
10. ژن‌های معیوب ارثی

 نقش ویتامین D در مهار سرطان تخمدان

سرطان تخمدان همواره یکی از بالاترین آمار مرگ‌و‌میر را میان انواع سرطان‌ها در اختیار دارد. یکی از دلایل چنین موضوعی این است که سرطان سیستم دفاعی بدن را علیه سلول به سلول خود فرد به‌کار می‌اندازد. در همین راستا تحقیقات جدید دانشگاه ناگویا ژاپن نشان می‌دهند که ویتامین D می‌تواند به‌طور موثر این نوع سرطان را مهار کند.

امید به زندگی

مطالعات اخیر توسط موسسه ملی بهداشت جهانی (NIH) موفقیت در درمان سرطان تخمدان را نشان می‌دهد.

موسسه ملی بهداشت جهانی (NIH) گزارشی را منتشر کرد که سرطان تخمدان قابل درمان است و معمولا افرادی به این بیماری مبتلا می‌شوند که ضعف ژنتیکی در سلول های سرطانی دارند. محققان توانستند در تحقیقات گسترده 108 ژن مرتبط با سرطان تخمدان را شناسایی کنند همچنین 85 ژن مرتبط با بهبودی این بیماری را نیز یافتند. یافته های دانشمندان در بهبودی سرطان تخمدان تاثیرگذار بوده و توانستند داروهای ضدسرطانی به این منظور ساخته و تولید کنند و در مهار سلول‌های سرطانی در تخمدان اثرات فوق العاده ای دارد.

نویسنده: فاطمه عباس‌نژاد

ویراستار: حدیث پرهیزگاری

منابع

1. https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/ovarian-cancer#:~:text=Ovarian%20cancer%20is%20when%20abnormal,different%20types%20of%20ovarian%20cancer.
2. https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/ovarian-cancer#:~:text=Ovarian%20cancer%20is%20when%20abnormal,different%20types%20of%20ovarian%20cancer.
3. https://www.cancer.org/cancer/types/ovarian-cancer/detection-diagnosis-staging/signs-and-symptoms.html
4. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/ovarian-cancer/symptoms-causes/syc-20375941#:~:text=Doctors%20know%20that%20ovarian%20cancer,(tumor)%20of%20cancer%20cells.
5. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/ovarian-cancer/symptoms-causes/syc-20375941#:~:text=Doctors%20know%20that%20ovarian%20cancer,(tumor)%20of%20cancer%20cells.