آشنایی با مولرهای پنهان

دندان‌ها (به سانسکریت: Denta) ساختار‌هایی سفیدرنگ در درون دهان بر روی آرواره‌ی بسیاری از مهره‌داران هستند که برای خوردن، جویدن و تکه‌تکه‌کردن خوراک به کار ‌می‌روند. انسان در دوران کودکی، دارای دندان شیری است و پس از افتادن دندان‌های شیری، صاحب دندان دائمی در طول زندگی خود می‌شود. در انسان‌ها، دندان نقش بسیار برجسته‌ای در سخن‌گفتن و تلفظ کلمات دارد. آخرین دندانْ آسیاب بزرگ، دندان عقل یا آسیاب سوم نامیده می‌شود.

وقتی فرد به سن ۱۸ سالگی می‌رسد، ۴ دندان آسیابی بزرگ وی در انتهای دهان شروع به رشد می‌کنند که با نام دندان عقل شناخته می‌شوند. این دندان‌ها در جویدن غذا تأثیر چندانی ندارند؛ اما بعضی از انسان‌شناسان معتقدند که این دندان‌ها به انسان‌های اولیه کمک بسیاری برای جویدن و خُرد کردن غذا کرده است.

شناخت دندان عقل

در سن ۱۸ سالگی، یک فرد بالغ به‌طور متوسط ۳۲ دندان دارد (۱۶ دندان در بالا و ۱۶ دندان در پایین). هر دندان در دهان نام و عملکرد خاصی دارد. دندان‌های جلوی دهان (Incisors, Canine, Biscuspid) برای گاز‌گرفتن و خرد‌کردن غذا به قطعات کوچک‌تر، ‌ایده‌آل هستند. دندان‌های عقب (دندان‌های مولر) برای آسیاب‌کردن غذا به‌صورت قوام مناسب برای بلع استفاده می‌شوند. دندان عقل اصطلاحی است که برای توصیف دندان آسیاب سوم که در اواخر سال‌های نوجوانی تا اوایل دهه بیست شروع به رویش می‌کنند، استفاده می‌شود. دندان عقل یا مولر سوم، آخرین دندانی است که بیرون می‌آید.

بیشتر بزرگسالان دارای چهار دندان عقل هستند (سومین دندان آسیاب در هر ربع فک)؛ اما ممکن است دندان کمتر یا بیشتری داشته باشند که در این صورت زائده‌ها را دندان‌های اضافی می‌نامند. اگر فضای کافی برای بیرون‌آمدن طبیعی دندان‌های عقل وجود نداشته باشد، باعث برهم ریختگی دندان‌های دیگر می‌شود؛ با وجود این، رویش دندان عقل باعث حرکت دندان‌های دیگر نمی‌شود؛ اما این برهم ریختگی ممکن است باعث ایجاد مشکل در بهداشت دندان شود که منجر به پوسیدگی دندان می‌شود.

در گذشته این باور وجود داشت که دندان عقل می‌تواند دندان‌های دیگر را جلو ببرد و باعث تراکم آن‌ها شود؛ اما مطالعات تجربی اخیر این ادعا را رد می‌کند. رویش جزئی دندان‌های عقل از طریق لثه ممکن است باعث التهاب بافت اطراف لثه شود. این دندان اغلب در زمان بروز این مشکلات یا حتی قبل از بروز آن‌ها کشیده می‌شود؛ با این حال، متخصصان توصیه می‌کنند که نیازی به کشیدن پیشگیرانه‌ی دندان‌های عقل عاری از بیماری نیست.

ضرورت وجود دندان عقل

نظریه غالب این است که دندان‌های آسیاب اضافی انسان‌های اولیه، برای کمک به جویدن تمام مواد ‌غذایی نپخته‌ مانند ریشه‌ها و گوشت‌های خام، به‌وجود آمد.

در آن زمان، فک‌ها برجسته‌تر بودند؛ بنابراین دندان‌های اضافی روی هم قرار می‌گرفتند و توانایی آن‌ها را برای جویدن غذا افزایش می‌دادند. هنگامی که انسان‌ها پختن غذای خود را آموختند، غذا نرم‌تر و بنابراین هضم آن آسان‌تر شد. به مرور زمان اندازه مغز انسان رشد و توسعه یافت و اندازه فک کوچک شد در نتیجه دندان‌های عقل به دندان‌های اضافی و غیر‌ضروری تبدیل شدند.

رژیم غذایی اولیه اجداد ما شامل بسیاری از گیاهان خام، آجیل‌ها و گوشت‌های سفت بود؛ دندان‌های عقل برای آسیاب‌کردن این غذا‌ها و هضم مناسب آن‌ها ضروری بود. امروزه نوع غذا و ظروف مخصوص تهیه آن، انسان را از این دندان بی‌نیاز کرده است. همان‌طور که ما به این تغییرات رژیم غذایی عادت کردیم، بدن ما نیز تغییرات تکاملی را تجربه کرد و آرواره‌هایمان کوچک‌تر شد؛ به همین دلیل است که بسیاری از افراد در دهان خود فضای کافی برای رشد دندان عقل را ندارند.

علائم رویش دندان عقل

۱. قرمزی یا تورم لثه در انتهای فک؛

۲. درد و حساسیت فک؛

۳. درد صورت، به دلیل فشار‌آوردن دندان‌ عقل به اعصاب؛

۴. لکه‌های سفید پشت آخرین دندان‌های آسیابی (این لکه‌ها بالای دندان‌های جدید هستند که از لثه‌ها بیرون می‌آیند.)؛

۵. گازگرفتن مکرر زبان و گونه؛

۶. درد در برخی از نواحی سر؛

۷. دشواری در باز‌کردن دهان؛

۸. بوی بد دهان؛

۹. دشواری در عمل بلع؛

نهفتگی دندان عقل

هنگامی که یکی از دندان‌های عقل، لثه را کنار زده و نمایان می‌شود، به این حالت رویش می‌گویند. نهفتگی، زمانی است که دندان‌ عقل (دندان آسیاب سوم) به‌درستی رویش نمی‌کند.

انواع نهفتگی دندان عقل

۱. نهفتگی مزیال (Mesial Impaction)

در این نوع نهفتگی، دندان‌های عقل به سمت جلوی دهان زاویه دارد (این رایج‌ترین نوع نهفتگی است).

این نهفتگی به زمانی اطلاق می‌شود که این دندان با زاویه‌ای به سمت جلوی دهان رشد می‌کند. این دندان به سمت دندان آسیاب دوم که در کنار آن قرار دارد، فشار می‌آورد. زاویه نهفتگی مزیال دندان، تعیین می‌کند که آیا مشکلی وجود دارد یا خیر.

اکثر موارد نهفتگی مزیال، منجر به رویش جزئی دندان می‌شود که در آن فقط تاج دندان از طریق لثه بیرون می‌زند. در تعدادی از موارد، نیازی به برداشتن دندان نیست و با گذشت زمان، ممکن است دندان به درستی رویش پیدا کند. اگر واضح شود که دندان هرگز رشد نمی‌کند، دندان‌پزشک ممکن است برای جلوگیری از بروز مشکلات بیشتر در آینده، پیشنهاد کند آن دندان را خارج کنید.

۲. نهفتگی عمودی (Vertical Impaction)

در این نوع نهفتگی، دندان‌ها به‌طور معمول جهت‌گیری طبیعی دارند و نیازی به برداشتن دندان نیست. اگر دندان عقل نهفته‌ی عمودی نیاز به کشیدن داشته باشد، به این دلیل است که به سمت پایین دندان آسیاب دوم یا به استخوان‌های پشت دهان فشار می‌آورد. دندان‌های نهفته عمودی گاهی اوقات به‌سختی برداشته می‌شوند و می‌توانند به نواحی استخوانی و دندان‌های اطراف آسیب برسانند؛ با این حال، این نوع عوارض نادر هستند.

۳. نهفتگی دیستال (Distal Impaction)

در این نوع نهفتگی، زاویه‌ دندان به سمت عقب دهان است.

این نوع نهفتگی دندان عقل نادر است و برعکس نهفتگی مزیال است؛ زیرا دندان عقل به سمت پشت دهان زاویه دارد. حذف این نوع نهفتگی‌ها، به درجه زاویه و هر گونه مسائلی که ممکن است ایجاد کند بستگی دارد. در بیشتر موارد، دندان‌پزشکان یک یا دو سال صبر می‌کنند تا تصمیم بگیرند که آیا دندان باید کشیده شود یا خیر.

۴. نهفتگی افقی (Horizontal Impaction)

در این نوع نهفتگی، دندان عقل به صورت افقی به پهلو خوابیده است.

این نوع نهفتگی اغلب به‌عنوان بدترین نوع برای فرد دیده می‌شود. دندان عقل به سمت خود (به صورت افقی) زاویه‌دار خواهد بود و به سمت دندان آسیاب دوم قرار می‌گیرد. همچنین به موازات استخوان فک حرکت می‌کند. این نوع نهفتگی باعث آسیب به دندان‌های اطراف می‌شود و نیاز به برداشتن دارد.

مسائلی که توسط این نوع نهفتگی ارائه می‌شود، ممکن است در جراحی چالشی ایجاد کند و برای برداشتن دندان‌های نهفته به این روش، نیاز به مهارت زیادی دارد. بیمار به‌طور معمول تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد؛ زیرا این نوع کشیدن دندان عقل، به برداشتن استخوان نیاز دارد.

۵. نهفتگی استخوانی (Bony Impaction)

نهفتگی بافت سخت یا استخوانی به زمانی گفته می‌شود که دندان عقل در داخل استخوان فک قرار گرفته باشد. زمانی که دندان عقل به‌طور کامل توسط استخوان پوشانده شود به این نوع نهفتگی، استخوانی کامل گفته می‌شود. نهفتگی جزئی استخوانی، زمانی است که دندان کمی بیرون‌زده باشد.

۶. نهفتگی بافت نرم (Soft tissue Impaction)

نهفتگی بافت نرم به زمانی گفته می‌شود که قسمت بالایی دندان عقل (تاج دندان) درگیر شود و از استخوان فک بالا آمده اما به‌طور کامل از لثه (بافت لثه) بیرون نمی‌زند.

ظهور دندان عقل

دندان عقل به‌عنوان دندان مولر سوم شناخته می‌شود. آن‌ها در پشت فک بالا و پایین قرار دارند و آخرین دندان‌هایی هستند که در حفره دهان بیرون می‌آیند. آن‌ها به‌طور معمول بین ۱۷ تا ۲۵ سالگی ظهور می‌کنند. با این حال در برخی افراد، دندان عقل حتی در دهه ۴۰ یا ۵۰ رشد می‌کند. به همین دلیل است که این دندان‌ها را دندان عقل می‌نامند؛ زیرا در مرحله‌ای از زندگی به نام «عصر خرد» ظاهر می‌شوند.

مورفولوژی دندان عقل

ساختار دندان عقل می‌تواند متغیر باشد. دندان‌های عقل فک بالا، دارای یک تاج مثلثی با یک حفره مرکزی عمیق هستند که چندین شقاق نامنظم از آن خارج می‌شود. ریشه‌های آن‌ها به هم جوش می‌خورند و می‌توانند شکل نامنظم داشته باشند. دندان‌های عقل فک پایین، کوچک‌ترین دندان‌های مولر در دندان‌های دائمی هستند. تاج دندان‌ها به‌طور معمول یک شکل مستطیل گرد به خود می‌گیرد که دارای چهار یا پنج کاسپ (cusp) با الگوی شکاف نامنظم است. ریشه‌ها به‌شدت کاهش می‌یابند و می‌توانند با هم ترکیب شوند.

مشکلات دندان عقل که منجر به کشیدن آن می‌شود

زمان کشیدن دندان عقل در هر بیمار منحصر‌به‌فرد است؛ اما به‌طور کلی، زمانی که شواهدی از تغییرات در دهان وجود داشته باشد، ممکن است نیاز به برداشتن دندان‌های عقل باشد. این شواهد عبارت‌اند از:

۱. بروز احساس درد؛

۲. بروز عفونت مکرر بافت نرم پشت دندان عقل؛

۳. ایجاد کیست‌ها و تومور‌ها؛

۴. آسیب به دندان‌های مجاور؛

۵. بروز بیماری لثه؛

۶. پوسیدگی دندان‌ها (در صورت عدم امکان ترمیم دندان)؛

۷. وجود ضایعات پاتولوژیک در دندان عقل؛

۸. آسیب به استخوان اطراف ریشه؛

۹. عدم وجود فضای کافی برای مسواک‌زدن و استفاده از نخ دندان؛

۱۰. شکستگی دندان عقل از ریشه؛

۱۱. خونریزی لثه؛

۱۲. نیاز به ارتودنسی سایر دندان‌ها؛

۱۳. قرار‌دادن پروتز دندانی؛

۱۴. ضرورت به درمان‌های رادیوتراپی؛

۱۵. بوی بد دهان؛

۱۶. بر‌هم ریختگی دندان‌ها؛

۱۷. تورم در ناحیه لثه؛

۱۸. دندان‌های عقل نیمه‌رویش ممکن است به باکتری‌ها اجازه عبور از لثه‌ها را بدهد که احتمال درد، عفونت و تورم لثه‌ها را افزایش می‌دهد. افراد مبتلا ممکن است با مشکلاتی مانند سفتی در فک‌ها و محدودیت باز‌شدن دهان مواجه شوند.

چگونگی مراقبت از دندان عقل

۱. دندان‌های خود را دو تا سه بار در روز مسواک بزنید. رسیدن به سطوح پشتی دندان عقل ممکن است دشوار باشد. وقت بگذارید و مطمئن شوید که در حال تمیز‌کردن همه مناطقی هستید که دسترسی به آن سخت است.

۲. روزی یک بار نخ دندان بکشید. برای تمیز‌کردن بین دندان‌ها از نخ دندان استفاده کنید. همچنین می‌توانید از برس‌های دندان‌پزشکی یا برس‌های “Interproximal” (مسواک‌های کوچکی که بین دندان‌های شما قرار می‌گیرند) برای مناطقی که دسترسی به آن‌ها سخت است، استفاده کنید.

۳. از دهان‌شویه‌ی آنتی باکتریال استفاده کنید. مطمئن شوید که بدون الکل است. این به کاهش خطر خشکی دهان کمک می‌کند.

۴. ماهیانه جهت اطمینان از سلامت دندان‌های خود به دندان‌پزشکی مراجعه کنید.

۵. از مصرف بیش از حد نوشیدنی‌های گاز دار و مواد قندی خودداری کنید.

۶. از خرد‌کردن و شکستن اجسام سخت به‌وسیله دندان‌ها اجتناب کنید.

۷. از نوشیدن مایعات بسیار سرد و بسیار گرم خودداری کنید.

فواید دندان عقل

اگرچه دندان‌پزشکان اغلب کشیدن دندان عقل را توصیه می‌کنند، اما همیشه لازم نیست. در واقع، در جایی که آن‌ها تأثیر منفی بر سلامت دهان ندارند، بهتر است دندان عقل دست‌نخورده نگه داشته شود. دندان‌های عقل که به درستی رویش یافته‌اند، عقب دهان را پشتیبانی می‌کنند و به حفظ استخوان در فک کمک می‌کنند. این حمایت برای سلامت مفصل تمپورو فک پایین (TMJ) مفید است. کشیدن دندان عقل اغلب به عنوان یک اقدام پیشگیرانه انجام می‌شود تا از عوارض احتمالی بعدی جلوگیری شود.

در زمان‌های اولیه و قبل از کشف آتش و توانایی پخت غذا که انسان‌ها از گوشت خام به عنوان غذا استفاده می‌کردند، وجود دندان عقل بسیار مفید واقع می‌شد و برای جویدن و گاز زدن غذا به انسان‌ها کمک می‌کرد؛ زیرا عدم وجود دندان عقل و استفاده از دندان‌های آسیاب برای جویدن غذا به تنهایی کافی نبود؛ البته در این خصوص لازم به ذکر است که نه تنها در زمان‌های گذشته، بلکه امروزه نیز در بسیاری از کشور‌ها خوردن بعضی از غذا‌ها به صورت خام همچنان رواج دارد و هنوز می‌توان از دندان عقل در این خصوص استفاده کرد.

یکی دیگر از فواید دندان عقل، این است که در طول مدتی که دندان عقل هنوز رشد نکرده ممکن است یکی از دندان‌های شما خراب شود و نیاز به کشیدن داشته باشد، در این صورت دندان عقل جایگزین آن دندان شده و می‌توانید از آن استفاده کنید؛ همچنین در صورتی که دندان‌های خلفی به هر دلیلی از دست بروند، می‌توان از دندان عقل برای جویدن غذا استفاده کرد.

نویسنده: حدیث پرهیزگاری

ویراستار: سارا تاجداری

منابع:

1. https://www.mouthhealthy.org/all-topics-a-z/wisdom-teeth
2. https://www.news-medical.net/health/What-are-Wisdom-Teeth.aspx
3. https://www.etymonline.com/word/tooth
4. https://www.nice.org.uk/guidance/ta1/chapter/1-Guidance