اکسولوتل (Axolotl)؛ شکارچی خندان

اکسولوتل (Axolotl)

اکسولوتل­ ها دوزیستان گوشت­خواری هستند که به علت ترسو بودن در لابه ­لای سنگ­ ها و گیاهان پنهان می­ شوند.

آکسولوتل چیست؟

طبق افسانه‌ها، آکسولوتل خدای آتش و رعدوبرق آزتک (Aztec) است که برای جلوگیری از قربانی‌شدن، خود را به‌صورت سمندر درآورده است؛ اما این دوزیستان مکزیکی به اندازه‌ی کافی چشمگیر هستند و می‌توانند اندام‌های ازدست‌رفته را بازسازی کنند و در طول زندگی خود جوان بمانند.

اکسولوتل­ها اولین بار در دریاچه‌های نزدیک به مکزیک یافت شدند. درسال 1984 وقتی برای اولین بار به اروپا فرستاده شدند به‌علت ظاهر جذابی که داشتند، مورد استقبال انسان­ها به‌عنوان حیوان خانگی قرار گرفتند. اکسولوتل­ها با نام علمی “Ambystoma mexicanum” از خویشاوندان نزدیک سمندر مکزیکی هستند و به آن­ها «ماهی راه‌رونده‌ی مکزیکی» نیز گفته می‌شود. یکی از تفاوت‌های اصلی آن­ها با سمندر این است که اکسولوتل در تمام طول زندگی‌اش به آب وابسته است؛ اما سمندر در جزیره زندگی می­کند. آن­ها مانند قورباغه و وزغ دوزیست هستند؛ اما برخلاف دیگر دوزیستان که ابتدا تخم هستند و سپس به لارو و در نهایت به موجود بالغ تبدیل می‌شوند، اکسولوتل ها نئوتنیک (Neoteny) هستند؛ یعنی برای همیشه حتی در دوران بلوغشان نیز که در 12 ماهگیشان اتفاق ­می‌افتد، به‌صورت لارو باقی ­می ­مانند. از ویژگی‌های لارو نابالغ اکسولوتل می‌توان به آبشش‌های پر مانندی که از سرشان جوانه زده، انگشتان به­‌هم‌چسبیده­ی پاهای آن‌ها و باله­ی پشتی که تا انتهای بدنشان کشیده شد­ه‌­است، اشاره کرد. در دوران بلوغ علاوه­‌بر آبشش‌هایشان، شش‌های عملکردی نیز دارند و در نتیجه می‌توانند از طریق پوستشان هم تنفس کنند.

اکسولوتل بین ۲۰ الی۴۰ سانتی‌متر رشد و ۱۰ الی ۱۵ سال عمر می­کند. در دوران تولیدمثل‌شان که از ۱سالگی شروع می­شود، با استفاده از فرومون‌­ها که مواد مترشحه‌ی شیمیایی هستند و همین‌طور تکان­دادن دم‌شان باعث جذب جنس مخالف می‌شوند.

اکسولوتل‌ها در کجا زندگی می‌کنند؟

اکسولوتل‌ها بومی دریاچه‌ها و تالاب‌های جنوب مکزیک به‌ویژه دریاچه‌ی “Xochimilco” و دریاچه‌ی “Chalco” هستند؛ اما هر دو دریاچه برای کاهش سیل تخلیه شده‌اند و دریاچه‌ی Chalco به‌طور کامل ناپدید شده‌است. اکسولوتل‌ها به کانال‌های این دریاچه‌ها و سومین دریاچه “Chapultepec” محدود می‌شود.

تعداد زیادی اسکولوتل وجود دارد که اغلب در آزمایشگاه‌ها، باغ‌وحش و به‌عنوان حیوان خانگی نگه‌داری می‌شوند.

چگونه اسکولوتل‌ها قسمت‌هایی از بدن خود را بازسازی می‌کنند؟

این سوالی است که دانشمندان دوست دارند پاسخ آن را بدانند.

مانند بسیاری از گونه‌های اسکولوتل‌های سمندر، توانایی قابل‌توجهی در بازسازی بخش‌هایی از بدن خود دارند. این شامل اندام‌ها، چشم‌ها و حتی قسمت‌هایی از مغز آن‌ها می‌شود. آزمایشگاه‌های تحقیقاتی در سرتاسر جهان در تلاش برای درک این ویژگی باورنکردنی هستند.

در اکثر حیوانات از جمله انسان، ژن‌هایی وجود دارند که فقط در زمان رشد ما فعال هستند و رشد اندام‌ها را هدیت می‌کنند. وقتی به بزرگسالی رسیدیم این ژن‌ها خاموش می‌شوند؛ اما برای اسکولوتل‌ به نظر می‌رسد که این ژن‌ها ممکن است دوباره در زمان آسیب فعال شوند.

این که به‌طور دقیق کدام ژن و چگونه فعال‌شدن آن‌ها باعث رشد مجدد می‌شود، موضوع تحقیقات در حال انجام است. دانشمندان برخی از ژن‌های کاندید را بررسی کرده‌اند و در حال بررسی پروتئین‌هایی هستند که در هر مرحله از رشد مجدد اندام، بیان می‌شوند. اگرچه ما با «بازسازی اندام‌ها» فاصله‌ی زیادی داریم؛ اما این موضوع نشان‌دهنده‌ی این است که اسکولوتل‌ها برای تحقیقات ارزشمند هستند.

رنگ

در طبیعت به‌طور معمول به رنگ طوسی و قهوه­ای دیده ­می‌شوند و در مواردی هم به رنگ‌­های روشن مانند سفید و صورتی دیده­ شده‌اند که معمولا اکسولوتل­‌های با رنگ روشن به‌عنوان حیوان خانگی انتخاب می‌شوند.

تغذیه

این لبخندهای کوچک شیرین اکسولوتل‌ها زمان غذاخوردن به‌سرعت می‌توانند تغییر کنند و به جاروبرقی تبدیل شوند.

اکسولوتل­ها هر دو‌سه روز یک‌بار به غذا نیاز پیدا می­کنند. غذای آن­ها لارو قورباغه، تخم حشرات، ماهی‌های کوچک و نرم­تنان هستند. آن­ ها غذاها را می­مکند که ماسه‌ها و شن­‌هایی که همراه غذا مکیده­اند همانند دندان عمل کرده و غذاها را برای آن ها خرد می­کنند از‌این‌رو نیازی به دندان ندارند. اگر فردی اکسولوتل را به‌عنوان حیوان خانگی انتخاب کرده، بهتر است آن را تنها و به دور از سایر ماهی‌­ها نگهداری کند؛ زیرا این موجود خندان به‌علت شکارچی‌بودن و همچنین داشتن ساعت خواب متفاوت (اکسولوتل شب­ها بیدار و روزها می خوابد) از ساعت خواب دیگر ماهی‌ها استفاده کرده و می­‌تواند به آن­‌ها حمله کند و آن‌ها را بخورد.

تولید مثل

اکسولوتل‌ها موجودات منفردی هستند. در یک سالگی به بلوغ جنسی می‌رسند و فصل تخم‌ریزی آن‌ها در طبیعت در فوریه است. نرها به احتمال زیاد به دنبال ماده‌ها می‌گردند و یک «رقص خواستگاری» انجام می‌دهند که دم و پایین تنه‌ی خود را تکان می‌دهند. ماده با تکان‌دادن پوزه‌اش به او پاسخ می‌دهد. سپس نر، اسپرماتوفورها  (spermatophores) یا بسته‌های اسپرم را در کف دریاچه می‌گذارد که ماده با کلواکا (cloaca) خود (یک حفره در بدن) آن‌ها را می‌گیرد؛ بعد از آن تخم‌هایش را بارور می‌کند.

ماده‌ها می‌توانند تا هزار تخم (اگرچه میانگین آن 300 است) روی مواد گیاهی و سنگ‌ها بگذارند و از آن‌ها در برابر شکارچیان محافظت کنند.

لاروها پس از دو هفته از تخم بیرون می‌آیند و بدون مراقبت والدین و به‌تنهایی شنا می‌کنند.

یک نظریه وجود دارد که چرا اکسوتل‌ها در بزرگسالی ظاهر خود را تغییر نمی‌دهند؛ زیرا دریاچه‌های بومی آن‌ها هرگز مانند بسیاری از آب‌های دیگر خشک نمی‌شوند. اکسولوتل‌ها مجبور نبودند صفات آبی خود (مانند دم قورباغه‌مانند) را با صفات زمینی (مانند پاها) عوض کنند.

تشخیص نر و ماده‌ی اسکولوتل‌ها

برای آن که بتوانیم جنسیت اسکولوتل‌ها را تشخیص دهیم، باید کلواکا آن‌ها را بررسی کنیم. کلواکا دریچه‌ای در پشت اسکولوتل است. نرها دارای کلواکای بسیار بزرگ و متورم هستند؛ اما ماده‌ها کلواکای بسیار کوچک‌تر یا حتی به‌طور کامل صاف دارند.

آیا سکولوتل می‌تواند جنسیت خود را تغییر ‌دهد؟

اسکولوتل‌ها نمی‌توانند جنسیت خود را تغییر دهند. اگرچه برخی از حیوانات ممکن است قادر به انجام این کار در طول زندگی خود باشند؛ اما به‌طور قطع این امر برای اسکولوتل معمولی نیست. اسکولوتل‌ها دو جنس دارند و بسیار شبیه به هم هستند. با وجود این واقعیت که برخی از دوزیستان ممکن است بتوانند جنسیت خود را تغییر دهند، هیچ تغییری در جنسیت اسکولوتل‌ها رخ نخواهد داد.

شرایط نگه‌داری اسکولوتل‌ها در آکواریم

اسکولوتل یک دوزیست است که باید در آب بماند. در دسته‌بندی گوشت‌خوار قرار می‌گیرد. دمای آب باید بین 10 تا 23 درجه‌ی سانتیگراد و اسیدیته‌ی آب (PH) بین 6 تا 7 باشد. اسکولوتل‌ها در پایین آب شنا می‌کنند. خلق‌و‌خو آن‌ها به صورت آرام و بی‌آزار ولی شکارچی است و قلمروطلب نیستند.

بستر برای اسکولوتل‌ها بسیار مهم است. آن‌ها «ساکنین پایین» هستند و بیشتر روز خود را در ته مخزن می‌گذرانند. شن و ماسه بهترین بستر برای آن‌ها است؛ از آنجا که اکسولوتل غذا را نمی‌جود، آن‌ها به چیزی نیاز دارند که بتواند طعمه‌ی آن‌ها را خرد کند. اسکولوتل غذا را می‌مکد و شن و ماسه مانند دندان‌ها، مواد غذایی را خرد می‌کند.

ویژگی ها

اکسولوتل‌ها دارای ویژگی­های خارق‌العاده‌ای هستند. یکی از این ویژگی‌ها توانایی شگفت‌انگیز آن‌ها در ترمیم بافت‌هایشان است. به‌طوری که می‌توانند اعضای آسیب‌دیده یا قطع‌شده­ی بدنشان را احیاء و یا ترمیم کنند؛ تقریبا همه‌ی اندام­های آن­ها مانند قلب، جگر و کلیه‌هایشان قابلیت ترمیم و رشد مجدد را دارند. یکی دیگر از این ویژگی­ها، داشتن بلندترین ژنوم در بین گونه­های مختلف است و ژنوم آن ­ها از ۳۲میلیون جفت­باز تشکیل شده‌است که حدود ۱۰ برابر بلندتر از ژنوم انسان است.

متاسفانه اکسولوتل­ها گونه­ی در خطر انقراض هستند و در کشورهای بسیار زیادی خرید و فروش آن‌ها غیرقانونی اعلام شده است و مردم نمی‌توانند از آن­ها به‌عنوان حیوان خانگی نگهداری­ کنند؛ همچنین در گذشته در منوی رستوران­ها نام اکسولوتل به چشم می‌خورد؛ اما امروزه به‌علت درخطربودن گونه‌ی آن­ها، از منوی رستوران­ها حذف شده­اند.

نویسنده: صبا ریاحی

ویراستار: حدیث پرهیزگاری

منابع:

1. https://www.nationalgeographic.com/animals/amphibians/facts/axolotl
2. https://www.fisch.wiki/%D9%85%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D9%88%D9%84%D9%88%D8%AA%D9%84/
3. https://www.onlypet.ir/post-1074/%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D9%88%D9%84%D9%88%D8%AA%D9%84-%D8%AC%D8%A7%D9%84%D8%A8-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%DB%8C%D8%A7-%D8%B9%D8%AC%DB%8C%D8%A8-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%A7%D9%87%DB%8C/
4. https://www.nhm.ac.uk/discover/axolotls-amphibians-that-never-grow-up.html
5. https://axolotlnerd.com/axolotls-change-gender/