آزمایش HLA چیست؟

آزمایش آنتی‌ژن لکوسیت انسانی که آزمایش (human leukocyte antigen) HLA نیز نامیده می‌شود، آزمایشی است برای تعیین اینکه آیا فرد می‌تواند سلول‌های بنیادی را به فردی که برای درمان به آن‌ها نیاز دارد، اهدا کند یا خیر. HLA ترکیب ژنتیکی است که از والدین خود به ارث برده‌اید. اوّلین قدم برای یافتن اینکه آیا می‌توانید سلول‌های بنیادی را به فردی اهدا کنید، این است که تعیین کنید آیا با آن فرد HLA مناسبی دارید یا خیر.

برای تعیین نوع HLA، باید نمونۀ خون آزمایش شود. سپس نتایج آزمایش را با نوع HLA فردی که به سلول‌ها نیاز دارد، مقایسه می‌کنند تا ببینند آیا مطابقت دارد یا خیر. اگر اهداکننده بالقوّه خواهر یا برادر فردی باشد که به سلول‌ها نیاز دارد، 25% احتمال دارد که دو خواهر و برادر باهم مطابقت داشته باشند. آزمایشگاه HLA تست‌های سازگاری بافتی را برای بیمارانی که تحت پیوند عضو، پیوند مغز استخوان، پشتیبانی از انتقال خون پلاکتی و آزمایش انجمن مطالعۀ بیماری قرار می‌گیرند، ارائه می‌دهد.

کاربـرد آزمایش HLA

آزمایش HLA  ثابت کرده است که یک ابزار بالینی با ارزش و کاربردی است که امکان پیوند کلیّه، انتقال پلاکت و آزمایش پدری موفّق‌تر را فراهم می‌کند و حتّی به‌عنوان یک آزمایش تشخیصی برای اسپوندیلیت آنکیلوزان عمل می‌کند. HLA یک خانواده می‌تواند نشان دهد که کدام یک از بستگان در معرض خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند هموکروماتوز و دیابت جوانی هستند.

انواع آزمایش‌های موجود

• آزمایش HLA Class I (ABC) Typing: توسط پروب‌های الیگونوکلئوتیدی خاصّ توالی معکوس با وضوح پایین (RSSO) انجام می‌شود. این آزمایش را می‌توان با استفاده از خون محیطی ضدّ انعقاد، غدد لنفاوی یا طحال انجام داد.
• آزمایش HLA Class II (DR/DQ/345) Typing: توسط پروب‌های الیگونوکلئوتیدی خاصّ توالی معکوس با وضوح کم (RSSO) انجام می‌شود. این آزمایش را می‌توان با استفاده از خون محیطی ضدّ انعقاد، غدد لنفاوی یا طحال انجام داد.
• آزمایشHigh Resolution HLA Class I (ABC) & HLA Class II (DRB1/DQB1/BRD345) Typing: توسط توالی‌یابی نسل بعدی (NGS) انجام می‌شود. این تست برای لیست کردن بیماران مغز استخوان در لیست NMDP یا allo-transplantation و برای HLA‌تایپ بیماران پیوند کلیّه و قلب استفاده می‌شود.
• آزمایش HLA B27 Typing: توسط پروب‌های الیگونوکلئوتیدی خاصّ توالی معکوس با وضوح پایین (RSSO)برای تعیین وجود یا عدم‌وجود آنتی‌ژن  انجام می‌شود. HLA B27 برای فنوتیپ ارتباط بیماری برای تشخیص اسپوندیلوآرتروپاتی استفاده می‌شود.
• آزمایش HLA B*57:01 Typing: توسط پروب‌های الیگونوکلئوتیدی خاصّ توالی معکوس با وضوح پایین (RSSO) برای تعیین وجود یا عدم‌وجود این آلل انجام می‌شود. HLA B*57:01 با افزایش خطر حساسیّت به آباکاویر مرتبط است.
• آزمایش Single Antigen Testing (PRA) — Antibody Identification: سرم بیمار در برابر مجموعه‌‎ای از میکروبیدهای پوشیده‌شده با آنتی‌ژن‌های HLA خالص غربالگری می‌شود. آنتی‌بادی‌هایی که به میکروبیدها متّصل می‌شوند با استفاده از آنتی‌بادی ثانویه anti-hum IgG با PE کونژوگه برچسب‌گذاری و شناسایی می‌شوند. سنجش LABS برای تعیین ویژگی آنتی‌بادی HLA کلاس I و کلاس II استفاده می‌شود. این آزمایش همچنین برای تعیین مقادیر MFI آنتی‌بادی‌های اختصاصی‌دهنده (DSA) استفاده می‌شود.

چه زمانی نیاز به گرفتن آزمایش HLA است؟

پزشک معالج ممکن است قبل از انجام پیوند مغز استخوان یا پیوند عضو، از این آزمایش برای تأیید سازگاری بافت اهداکننده استفاده کند. عموم مردم نباید به‌طور منظّم مورد آزمایش قرار گیرند. فقط کسانی که دارای علائم اختلالات خونی خاص هستند، معمولاً بررسی می‌شوند.

چرا به تست HLA نیاز است؟

• در طول پیوند مغز استخوان، سیستم ایمنی گیرنده ممکن است مغز استخوان اهداکننده را با جسم خارجی اشتباه گرفته و آن را رد کند.
• هرچه عدم تطابق بیشتر باشد، احتمال رد شدن فرد بیشتر می‌شود.
• تولید پروتئین‌هایی که می‌توانند باعث رد شوند، توسط توالی ژن HLA تعیین می‌شود.
• در نتیجه، تطبیق اثرات ایمونولوژیکی اهداکنندگان و گیرندگان بالقوّه بسیار مهم است.

همچنین بخوانید:سومین کنگره سلول های بنیادی

چگونه آزمایش HLA انجام می‌شود؟

تایپ بافتی برای لوسمی لنفوبلاستیک حاد مجموعه ای از آزمایشات است که با خون و بزاق انجام می‌شود. این تست با نام‌های دیگه مانند؛ تایپ بافت HLA، تست سازگاری بافتی و… شناخته می‌شود. معمولا یک آزمایش خون، سواب باکال و یه نمونه بزاق گرفته‌ می‌شود.

• نکاتی قبل از آزمایش؛

آزمایش سواب دهان و خون: ناشتایی ضروری نیست.
نمونه بزاق: قبل از نمونه به مدت 30 دقیقه نباید غذایی مصرف شود و سیگار کشیده‌ شود.

• نحوه انجام؛

نمونه خون از دست و برای تست دهان، سواب در داخل دهان از قسمت داخلی گونه گرفته می‌شود. همانطور برای تست بزاق، مقداری از نمونه بزاق در ظرف نمونه جمع‌آوری می‌شود.

تفسیر جواب آزمایش HLA

مقدار نشانگرهای HLA که هر دو نفر به اشتراک می‌گذارند، HLA match  نامیده می‌شود. تطبیق HLA اغلب با استفاده از 8 یا 10 نشانگر HLA انجام می‌شود. هرچه تطابق بهتر باشد، نشانگرهای بیشتری به اشتراک می‌گذارند. گفته شده است که دو نفر اگر نشانگرهای HLA یکسانی داشته باشند، باهم هماهنگ هستند.

محتمل‌ترین منطقه برای یافتن یک HLA برای دو نفر در میان خواهر و برادرهایی است که مادر و پدر مشترکی دارند. تطابق مشابه HLA زمانی اتّفاق می‌افتد که دو خواهر و برادر دقیقاً همان نشانگرهای HLA را از هر دو والدین به ارث ببرند. همچنین این امکان وجود دارد که دو فرد غیرمرتبط با HLA همخوانی عالی داشته باشند. اگرچه بعید است، امّا امکان دارد برخی از نشانگرهای HLA را با فردی که نمی‌شناسید به اشتراک بگذارید.

برای درک جزئیّات، ما گزارش‌های آزمایشی HLA واقعی را از بیمارانی که نتایج کاملاً مطابق و عدم‌تطابق دارند را در ادامه به اشتراک گذاشته‌ایم:

برای تفسیر تستHLA B-27: آزمایش منفی به این معنی است که HLA-B27 در خون خود ندارید. با‌این‌حال، نتیجۀ آزمایش منفی، احتمال ابتلا به یک بیماری خودایمنی را رد نمی‌کند. پزشک تمام نتایج آزمایش و همچنین علائم شما را قبل از رسیدن به تشخیص نهایی ارزیابی می‌کند. HLA-B27 همیشه روی گلبول‌های سفید در افراد مبتلا به بیماری‌های خودایمنی وجود ندارد. اگر نتایج آزمایش مثبت باشد، HLA-B27 در خون شما وجود دارد. اگرچه یک نتیجۀ مثبت نگران‌کننده است، امّا وجود آنتی‌ژن همیشه به معنای ایجاد یک بیماری خودایمنی نیست. برای تشخیص بیماری خودایمنی باید از علائم شما و همچنین نتایج تمام آزمایشات خون و معاینات تشخیصی استفاده گردد.

بیماری‌هایی که با آزمایش HLA تشخیص داده می‌شوند:

• آرتریت واکنشی
• ساکروایلیت یا التهاب مفصل ساکروایلیاک
• آرتریت پسوریاتیک
• آرتریت مربوط به بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو
• اسپوندیلیت آنکیلوزان
• بیماری روماتیسم یا آرتریت روماتوئید

دلایل آزمایش یک آلل خاصّ ژن HLA چیست؟

برخی از آلل‌های ژن HLA با برخی بیماری‌ها و اختلالات خود‌ایمنی مرتبط هستند. آن‌ها تشخیصی اختلالات نیستند، امّا می‌توانند در کمک به تأیید یا رد تشخیص مفید باشند. همچنین روابط بین آلل‌های خاص و حساسیّت به داروهای خاص ثبت شده است. عوامل ژنتیکی می‌توانند نحوۀ رفتار دوز درمانیِ دارو را در یک فرد در مقایسه با دیگران تغییر دهند. درحال حاضر، گاهی اوقات می‌توان از نوع آنتی‌ژن HLA برای انتخاب داروی بهینه استفاده کرد، در‌حالی‌که واکنش‌های دارویی را کاهش و اثربخشی درمان را افزایش داد.

خطرات احتمالی

این آزمایشات ایمن هستند و ممکن است خطرات احتمالی به همراه داشته ‌باشد؛

• خونریزی و کبودی: موقع نمونه‌گیری خون، فشار دادن شدید هنگام برداشتن سوزن می‌تواند از آن جلوگیری کند؛
• درد: معمولا خفیف است و می‌تواند چند دقیقه طول بکشد؛
• تورم؛
• احساس درد ضعف یا غش؛
• عفونت: بسیار نادر است.

جمـع‌بنـدی

HLA (human leukocyte antigen) typing    برای تشخیص اینکه چه کسی برای فردی که نیاز به پیوند دارد مناسب است، استفاده می‌شود. افرادی که برای پیوند به سلول‌های بنیادی نیاز دارند، وقتی به روش‌های خاصّی با اهداکنندگان «تطابق» پیدا می‌کنند، بهتر عمل می‌کنند. یکی از این راه‌ها HLA type آن‌ها می‌باشد که به ژن‌ها و پروتئین‌های موجود در سیستم ایمنی نگاه می‌کند. HLA type همچنین می‌تواند پس از انجام پیوند برای بررّسی اینکه آیا بدن فرد عضو را پس می‌زند یا خیر، استفاده شود که این مهم، می‌تواند نشانه‌ای از شکست پیوند باشد.

نویسنده: یاسمن اسمی، مهرشید موسویون

ویراستار: الهه علی‌حیدری

منابـع

LINK1 LINK2 LINK3 LINK4 LINK5 LINK6 LINK7 LINK8 LINK9 LINK10 LINK11