نوروفیدبک چیست ؟

هر انسانی در دوران کودکی‌اش مجموعه‌ای از مهارت‌ها و فعالیت‌‌های زیادی را برای اولین بار به کمک آموزش و تمرین یادگرفته است. انسان برای اینکه بتواند عملکرد بهتری در زمینه‌های رفتاری و روانی داشته باشد، باید مجموعه‌ای از مهارت‌های مربوط به کنترل مغز خود را آموزش ببیند که خوشبختانه با پیشرفت علم روشی به نام نوروفیدبک به خوبی این امکان فراهم شده‌است.

در ادامه به این که نوروفیدبک چیست، روش کار، فواید نوروفیدبک و عوارض نوروفیدبک خواهیم پرداخت.

نوروفیدبک چیست؟

نوروفیدبک (بازخورد عصبی) نوعی بیوفیدبک (پسخوراند عصبی) است که از روش غیر تهاجمی و غیر دارویی استفاده می‌کند البته که مشابه سایر روش‌های درمانی، نوروفیدبک نیز دارای فواید و عوارض خاص خود است.

نوروفیدبک در اصل نوعی درمان مکمل برای بهبود اختلالات روانپزشکی است که با اندازه گیری امواج مغزی و ارائه بازخورد، کمک می‌کند تا افراد اگاهانه امواج مغزی خود را کنترل کنند.

بازخورد، به طور معمول از راه صدا یا تصویر به فرد ارائه می‌شود و از این طریق، فرد متوجه می‌شود که آیا تغییر مناسبی را در فعالیت امواج مغزی خود ایجاد کرده است یا خیر. این روش نوعی آموزش مبتنی بر شرطی سازی است که با دادن پاداش، فرد را برای کاهش یا افزایش فرکانس‌های امواج مغزی خاص راهنمایی می‌کند.

روش کار نوروفیدبک چیست؟

برای انجام این کار ابتدا گزارشی از شرکت کننده تهیه می‌شود سپس شرکت کننده در فضایی مناسب روی صندلی راحتی می‌نشیند و حسگرهایی که الکترود نام دارند روی پوست سر او نصب می‌شود. این حسگر‌ها فعالیت الکتریکی مغز را در قالب امواج مغزی (EEG) به کامپیوتر منتقل می‌کنند سپس برای شرکت‌کننده تصویر گرافیکی یا موسیقی پخش می‌شود که کنترل وضوح تصویر یا صدا توسط امواج مغزی او صورت می‌گیرد.

سپس برنامه کامپیوتری از طریق نشانه‌های دیداری یا شنیداری، فعالیت امواج مغزی شرکت‌کننده را به سمت الگوهای مطلوب‌تر و کنترل شده هدایت می‌کند. زمانی که الگوهای امواج مغزی شرکت‌کننده برای تقویتِ آن تغییرات بهبود یابد، به سرعت از برنامه بازخورد دریافت خواهند کرد. بازخورد مثبت یا منفی به ترتیب برای فعالیت‌های مغزی مطلوب یا نامطلوب تولید می‌شود.

تا به امروز، مطالعات زیادی در مورد درمان بازخورد عصبی و فواید نوروفیدبک در درمان بسیاری از بیماری‌ها انجام شده‌است. با این حال، برخی محدودیت‌های روش شناختی و ابهامات بالینی وجود دارد.

به طور معمول تعداد جلسات نوروفیدبک بین ۳۰ تا ۴۰ جلسه و هر جلسه ۳۰ تا ۴۵ دقیقه طول می‌کشد.

سیستم چینش الکترود‌ها

انتخاب محل الکترودها بر اساس نقاط ویژه استخوان جمجمه انجام می‌شود که به سیستم بین المللی ۱۰-۲۰ معروف است. الکترودها در نواحی مربوط به استخوان جمجمه قرار می‌گیرند و سایر الکترودهای میانی بر اساس ۱۰ یا ۲۰ درصد کل فاصله چیده خواهند شد. از ۲۱ الکترود، ۱۹ الکترود برای ثبت نواحی قشر مغز و ۲ الکترود دیگر به عنوان الکترود مرجع استفاده می‌شود.

نوروتراپیست‌ها برای الکترودگذاری از روش ۱۰-۲۰ که شامل حروف و اعداد است و برای مشخص کردن نقاط ۱۹ گانه جمجمه به کار می‌رود، استفاده می‌کنند. نواحی جمجمه با حروف و اعداد نامگذاری می شوند. حروف با مناطق مغز و اعداد مربوط به نیمکره مغز یا مکان های این نیمکره مطابقت دارند.

حروف F، P، T، O و C به ترتیب مربوط به ناحیه فرونتال، آهیانه، تمپورال، پس سری و مرکزی هستند. اعداد زوج و فرد با سمت چپ / راست ناحیه مغز مرتبط هستند. “F P1” و “F P2” به ترتیب مربوط به قطب چپ و راست پیشانی هستند. همچنین “A 1″ و ” A 2″ نواحی سمت راست سمت چپ ناحیه دهلیزی (گوش) هستند که دو محل مشترک برای قرار دادن الکترودهای مرجع هستند.

انواع امواج مغز

امواج مغزی بر اساس فرکانس به ۵ دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از:

۱-دلتا (از ۱ تا ۴ هرتز)

۲-تتا (از ۴ تا ۸ هرتز)

۳-آلفا (از ۸ تا ۱۲ هرتز)

۴-بتا (از ۱۳ تا ۳۰ هرتز)

۵-گاما (از ۳۰ به بالا)

۱-موج دلتا: امواج دلتا کندترین امواج مغزی به حساب می‌آیند. آنها نشان‌دهنده افزایش راحتی و خواب هستند و برای کاهش سردرد، آسیب مغزی، اختلالات یادگیری، درمان انقباض شدید ماهیچه‌ها استفاده می‌شوند.

۲-موج تتا: امواج مغزی تتا با تعدادی از فعالیت‌های مغز مانند حافظه، احساسات، خلاقیت و خواب مرتبط هستند.

۳-موج آلفا: امواج آلفا معمولا با آرامش و هوشیاری همراه هستند. حالت آلفا به عنوان یک موقعیت آرام و خوشایند توصیف می‌شود.

۴-موج بتا: امواج بتا نشان دهنده هوشیاری و تمرکز فعال هستند. فعالیت این موج شاخص خوبی برای عملکرد ذهنی است و فعالیت نامناسب نشان دهنده اختلالات ذهنی و جسمی مانند افسردگی و بی‌خوابی است.

۵-موج گاما: امواج گاما بالاترین فرکانس را دارند و با پردازش شناختی و حافظه مرتبط هستند. بنابراین، هنگامی که این امواج سریع‌تر هستند، سرعت یادآوری حافظه سریع‌تر است.

فواید نوروفیدبک

رفتار ضداجتماعی افراد، تأثیرات نامطلوبی بر جامعه می‌گذارد. در سال‌های اخیر، با پیشرفت‌های علم، علت عملکرد غیرطبیعی مغز و بیماری‌های روانی به فعالیت کم لوب قدامی مغز نسبت‌ داده‌ شده‌است که خود را در انواع آسیب‌های روانی نشان می‌دهد. آموزش بازخورد عصبی به طور گسترده در درمان بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات استفاده شده‌است. در ادامه به برخی از فواید نوروفیدبک اشاره شده است:

• “ADHD” (بیش فعالی)
• “ADD” (کمبود توجه)
• افسردگی
• میگرن
• اختلال در خواب
• ناتوانی‌های یادگیری
• اضطراب
• سوءمصرف مواد مخدر
• صرع

اختلال نقص توجه/بیش فعالی

شواهد حاکی از آن است که عملکرد نادرست لوب پیشانی راست، علت اختلال نقص‌توجه/بیش فعالی  “ADHD” است. علائم حاصله عبارتند از بی‌توجهی، حواس‌پرتی و بیش‌فعالی شدید. یکی از فواید نوروفیدبک رویکرد توانبخشی برای درمان آن است. هدف آن عادی‌سازی رفتار بدون وابستگی به داروها یا رفتار درمانی است.

برای مدت طولانی داروهایی مانند «ریتالین»، «کنسرتا» و «دکسدرین» برای درمان” ADHD” مورد استفاده قرار می‌گرفتند. اما تحقیقات اخیر نشان‌داده است که این داروها هیچ تاثیری در درمان بالینی “ADHD” در برخی از کودکان ندارند. همچنین این داروها دارای عوارضی مانند اضطراب، تحریک پذیری، درد شکم، کاهش اشتها، بی‌خوابی و سردرد هستند. با این حال، استفاده از نوروفیدبک با بهبود طولانی مدت آنها همراه است. مطالعات نشان داد که افراد مبتلا به اختلال ” ADHD” در مقایسه با افراد عادی، فعالیت امواج مغزی بیش‌تر (تتا) و فعالیت کمتر امواج (بتا) را دارند.

در “ADHD”، هدف کاهش فعالیت مغز در باند «تتا» و افزایش فعالیت آن در باند «بتا» (یا کاهش نسبت تتا/بتا) در راس (الکترود) است. این درمان در کاهش بیش‌فعالی، افزایش تمرکز، نمرات و رضایت والدین از رفتار کودکان و بهبود شاخص‌های توجه پایدار موثر است و عوارضی برای فرد نخواهد داشت.

عوارض نوروفیدبک

همیشه وقتی ما درمانی را می‌خواهیم شروع کنیم، نگران عوارض جانبی آن هستیم. عملاً برخی از درمان‌ها دارای عوارض جانبی جبران ناپذیر یا غیرقابل تحمل هستند و این نگرانی را برای ما تشدید می‌کند. درمان‌هایی که دارای عوارض جانبی خطرناک هستند عملاً تهاجمی هستند. یعنی بخشی از بدن در طی عمل جراحی تحت تأثیر قرار می‌گیرد یا فرد، دارویی شیمیایی با خطرات بالقوه، مصرف می‌کند.

در نوروفیدبک با هیچ‌یک از این موارد مواجه نیستم. دستگاهی که به بدن وصل می‌شود هیچ اشعه یا سیگنالی را وارد بدن نمی‌کند. این دستگاه صرفاً سیگنال‌های زیستی را ثبت می‌کند و برای اینکه ما بتوانیم آن‌ها را با اراده خود تحت تأثیر قرار دهیم در صفحه نمایش به ما نشان می‌دهد. حسگرهایی که به بدن یا سر فرد در نوروفیدبک نصب می‌شوند، هیچ مشکلی برای فرد به‌وجود نمی‌آوررند.

در ارتباط با نوروفیدبک عوارضی را نمی‌توان ذکر کرد و در بدترین حالت می‌توان به بی‌اثر بودن این روش اشاره کرد که به همین خاطر متخصصان توصیه می‌کنند که از نوروفیدبک به عنوان یک درمان مکمل استفاده شود تا در صورت بی‌اثر بودن این روش بیماری تحت کنترل روش درمانی دیگری قرار گرفته باشد.

نتیجه‌گیری

اگرچه نوروفیدبک یک روش غیر تهاجمی است، اما گران و زمان بر است و همچنین، ممکن است ماه ها طول بکشد تا بهبودی مورد حاصل شود. با این اوصاف، نوروفیدبک به عنوان یک درمان مکمل و جایگزین بسیاری از اختلالات مغزی شناخته شده است. تحقیقات فعلی از نتایج قطعی در مورد اثربخشی آن پشتیبانی نمی‌کند و باید از این روش به عنوان درمان مکمکل در کنار سایر روش‌های درمانی استفاده شود.

نویسنده: فاطمه مهری‌زاده

ویراستار: فاطمه دهقان، آرین یزدانی

منبع:

 https://scholar.google.com/scholar?hl=en&as_sdt=0,5&q=neurofeedback&oq=#d=gs_qabs&t=1674950196776&u=#p=dBCXH-v_jbAJ

https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0191886912006241

https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0079612306590272