واکسن وبا

شیوع وبا قرن نوزدهم تا به امروز ادامه دارد گرچه از شدت آن کاسته شده اما هنوز یک بیماری مهم و جدی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه به شمار می رود استفاده از آنتی بیوتیک ها یکی از راهکارهای درمانی برای این بیماری است که جان بسیاری از بیماران را تاکنون نجات داده است.

وبا چیست؟

وبا یک بیماری عفونی که برای اولین بار در سال ۱۸۱۷ الی ۱۸۲۱ ظاهر شد .
به معنای بیماری صفراوی است و از واژه یونانی کول گرفته می شود. این واژه یک کلمه‌ی غیر اختصاصی برای تمام بیماری‌هایی می‌باشد که دستگاه گوارش را عفونی می‌کند.
پدر علم پزشکی نوین، بقراط، حدود ۴۰۰ سال قبل از میلاد بیماری‌ای را توصیف می‌کند که بسیار شبیه به وبا است.در قرن هفدهم این بیماری با عنوان اسهال شدید تابستانی شناخته می‌شد و تا قرن نوزدهم عامل ایجاد کننده‌ی بیماری مشخص نبود و پزشکان علت ایجاد کننده‌ی این بیماری را مربوط به آلودگی های آب و هوایی می‌دانستند.

ویبریوکلرا ؛ عامل بیماری وبا

با شروع دومین پاندمی در سال ۱۸۲۹ در هند و سپس چین، اروپا و آمریکا تحقیقات بر روی عامل ایجاد کننده‌ی این بیماری آغاز شد. “جان اسنو” پزشک بریتانیایی در سال ۱۸۴۹ متوجه شد ارتباطی میان آلودگی منابع آب آشامیدنی با فضولات انسانی و شیوع این بیماری وجود دارد.

در سال ۱۸۸۳ “رابرت کوخ” باکتری شناس آلمانی «ویبریو کلرا» را عامل میکروبی بیماری وبا دانسته و یافته‌های جان اسنو مبنی بر ارتباط آلودگی آب آشامیدنی با این باکتری را مورد تایید قرار داد.
ویبریو کلرا، یک باکتری گرم منفی با دو زیرگونه O1 و Non O1 دارای تاژک است که معمولاً در آب شیرین و مواد غذایی یافت می شود .

زیرگونه‌های وبا و شیوع آن

زیرگونه O1 به عنوان عامل وبای کلاسیک آسیایی شناخته می‌شود و سویه التور مشابه با زیر گونه‌ی O1 بوده و می تواند گلبول های قرمز خون را منهدم کند و توانایی اندمی شدن دارد.
وبا معمولاً به طور مستقیم از یک فرد به فرد دیگر سرایت نمی‌کند اما می تواند از طریق تماس با مدفوع فرد آلوده یا آشامیدن آب آلوده منتقل شود. همچنین این بیماری در میان افرادی که غذاهای دریایی خام یا نیم‌پز مصرف می‌کنند به خصوص سواحل خلیج فارس شیوع بیشتری دارد.
بیماران مبتلا به این باکتری دچار اسهال آبکی فراوان، فروپاشی گردش خون و شوک می‌شوند و در صورت عدم درمان ۲۵ تا ۵۰ درصد آن‌ها به دلیل از دست دادن بیش از اندازه‌ی آب، جان خود را از دست می‌دهند.

پاندمی‌های وبا

بیماری وبا هفت بار در سطح جهان به صورت پاندمی درآمد که برای اولین بار از هند آغاز و سپس در شرق دور از جمله مسقط تهران و بغداد گسترش پیدا کرد و به همین دلیل “وبای آسیایی” نام گرفت. ادبیات پزشکی باستانی ایران وبا برای تمام بیماری‌های همه‌گیر به کار می‌رفت اما به دلیل میزان بالای مرگ و میر این بیماری در ایران، با اصطلاح «مرض موت» شناخته می‌شد .
علی‌رغم اینکه ریشه کن کردن کامل این بیماری از جهان کار بسیار سخت و دشواری است و راه بسیار طولانی در پیش دارد با این حال در بسیاری از کشورهای در حال توسعه از جمله ایالات متحده آمریکا و اروپا با همه‌گیری وبا برای کنترل اپیدمی اقدامات بسیار زیادی از جمله تامین آب سالم و بهداشت کافی صورت گرفته است.
استفاده از آنتی بیوتیک‌ها به جهت درمان به کار گرفته می‌شوند با این حال تلاش برای ساخت واکسن موثر جهت ریشه کن شدن کامل این بیماری همچنان ادامه دارد و اقدامات موثری در این زمینه صورت گرفته است.

ساخت واکسن وبا

در اواخر دهه‌ی ۱۸۰۰ واکسن خوراکی-تزریقی وبا ساخته شد و پس از گذشت یک سده در اواسط دهه‌ی ۱۹۰۰ نیاز به واکسن‌هایی با اثر محافظتی بیشتر برای سفرهای بین المللی موجب شد تا واکسنی با پلتفرم سلولی کشته شده‌ی وبا ساخته شود. این واکسن اثر محافظتی کوتاه مدت متوسطی داشت و به عنوان سری اولیه‌ی واکسن‌های وبا هر ۶ ماه یکبار نیاز به تجدید و تزریق مجدد داشت.

این واکسن، یک سوسپانسیون ترکیبی با باکتری حرارت دیده بود که به صورت زیر جلدی یا عضلانی یا برای دوز‌های تقویت کننده‌ی داخل پوستی استفاده می‌شد که در حدود 1درصد از افراد ایجاد ضایعات پوستی موضعی خفیف، تورم، درد، سفتی و زخم‌هایی را طی ۵ تا ۷ روز پس از تزریق برای افراد ایجاد می‌کرد. این اختلالات به دلیل اشتباه محاسباتی در طراحی واکسن بود و باعث تغییر فرمولاسیون و ارتقاء آن‌ها شد.

تمایز میان وبای بومی و اپیدمی در طراحی واکسن

پس از استفاده از واکسن‌های زنده‌ی خوراکی ، واکسن هایی با پلتفرم آنتی توکسین سرم باکتری طراحی و تزریق شد که اثر محافظتی حدود ۸۲ تا ۱۰۰ درصدی را در میان داوطلبان بالغ بدون هیچ عوارض نشان می‌داد. به طور کلی واکسن‌های طراحی شده برای بیماری وبا باید بتوانند کودکان پیش دبستانی و مدرسه‌ای را به جای بزرگسالان مورد هدف قرار دهند و مصونیتی را در میان افراد ایجاد کند.

بنابراین واکسن کشته شده هیچ شانسی برای جلوگیری از انتقال بیماری از طریق آب و مواد غذایی نخواهد داشت و گاهی ابتلا بر اثر تزریق واکسن اتفاق می‌افتد.
علاوه بر این موارد در آزمایشی نشان داده‌شد که افراد واکسینه نشده به طور قابل توجهی خطر ابتلا به وبا را نسبت به افرادی که واکسینه شده‌اند کمتر نشان می‌دادند و این موضوع نشان می‌دهد واکسن اثر کاهشی در مقابل عامل بیماری زا دارد.

نتیجه‌گیری

آزمایش های انجام شده نشان می‌دهد که واکسن های خوراکی می‌تواند مصونیت بیشتری را در مقابل این باکتری از خود نشان دهند و جوامع را به مصونیت نزدیک‌تر کنند.
به طور کلی در حال حاضر از نظر سازمان جهانی بهداشت هیچ یک از واکسن‌های طراحی شده برای بیماری وبا کارآمد نیست و به صورت الزامی برای ورود به هیچ کشوری مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. اخیرً توصیه شده که واکسن‌های خوراکی وبا باید در مناطقی که به صورت بومی آن را طراحی می‌کنند و در معرض خطر بالای شیوع وبا قرار دارند مورد استفاده قرار گیرند.
در حال حاضر تنها ویتنام از واکسن وبا که به صورت محلی تولید می‌شود به عنوان وسیله‌ای برای کنترل این بیماری استفاده می‌کند و تلاش‌ها برای مقابله با این بیماری مهلک در سطح جهانی و کشورهای در حال توسعه همچنان ادامه دارد.

مهدیه باغبانها
ویراستار: فاطمه رحیمی

منابع

Cholera vaccine
J.K. Aronson MA, DPhil, MBChB, FRCP, HonFBPhS, HonFFPM, in Meyler’s Side Effects of Drugs, 2016
Carol O. Tacket, David A. Sack, in Vaccines (Fifth Edition), 2008
Cholera through history
John D. Clemens, … David A. Sack, in Vaccines (Sixth Edition), 2013
John D. Clemens, … Jan Holmgren, in Plotkin’s Vaccines (Seventh Edition), 2018
John E. Bennett MD, in Mandell, Douglas, and Bennett’s Principles and Practice of Infectious Diseases, 2020
John E. Bennett MD, in Mandell, Douglas, and Bennett’s Principles and Practice of Infectious Diseases, 2020

کپشن عکس: تصویر سه بعدی از پاتوژن های وبا در آب آلوده.