هک مغز برای شادکامی؛ از شایعات زرد تا پایه­ های علمی

همانطور که می­دانید، سلامت مغز و روان در تمام ابعاد زندگی نقش مهمی را ایفا می­کند. یکی از روش‌هایی که در جهت بهبود سلامت مغز و توسعه شخصی به کار می­رود، هک مغز است. هک مغز به دنبال بهبود قابلیت­ های ذهنی است. در اینجا بررسی می­ک نیم که هک مغز چیست و به انواع روش­ های هک مغز می­ پردازیم.

هک مغز چیست؟

وقتی کلمه «هک» را می شنوید، احتمالاً به هک در حوزۀ علوم کامپیوتر فکر می­کنید. هک مغز نیز به روشی مشابه عمل می­کند. درست همانطور که یک هکر باید عملکرد درونی یک کامپیوتر را بیاموزد تا به سیستم آن دسترسی پیدا کند، یک هکر عصبی نیز باید مغز را درک کند تا شبکه عصبی خود را اصلاح کند.

در پاسخ به پرسش «هک مغز چیست؟» می­توان گفت که هک مغز استفاده از روش‌ها و/یا فناوری‌هاییست برای تأثیرگذاری بر مغز که با هدف بهبود وضعیت ذهنی، فرآیندهای شناختی و یا سطح عملکرد فرد استفاده می­شود.

شایعات زرد در حوزۀ هک مغز چیست؟

آنچه که تحت عنوان هک مغز در اینجا به آن پرداخته می­شود، با آنچه که نظریه­ پردازان مباحث شبه­ علم مطرح می­ کنند، متفاوت است.

برای مثال، برخی از درمانگران شبه ­علم معتقد به‌ بهبود وضعیت ذهنی و شناختی از طریق تأثیر بر روی چاکراها، هاله­ های انرژی بدن و… هستند که در حقیقت وجود هیچ­ یک از این موارد تاکنون ثابت نشده ­است.

از طرفی با افزایش پیشرفت در فناوری ­های مربوط به هک مغز، عده­ ای از نظریه ­پردازان تئوری توطئه، گزارش­ هایی مبنی بر کنترل ذهن توسط هک مغز ارائه داده ­اند که تاکنون در حد شایعه بوده و مدرکی برای اثبات اینگونه شایعات وجود ندارد.

روش­ های مختلف هک مغز چیست؟

از ساده­ ترین و کم­ خطرترین راه­ های در دسترس برای هک مغز در جهت افزایش شادکامی می­ توان به رژیم غذایی مغذی و متنوع، ورزش، خواب کافی، مشارکت­ های اجتماعی، یادگیری و صرف زمان در طبیعت اشاره کرد.

به طور کلی می ­توان روش‌های هک مغز را به سه دستۀ اصلی تقسیم کرد: مکمل ­های خوراکی و ترکیبات غذایی، تمرین‌های پرورشی و فناوری­ های نوین.

البته روش­ های مختلف هک مغز بسته به عوامل بیولوژیکی، روان‌شناختی یا اجتماعی هر فرد، ممکن است تأثیرات متفاوتی بر افراد مختلف بگذارد.

هک مغز از طریق مکمل­ های خوراکی و ترکیبات غذایی

انسان­ ها از دوران باستان، در پی افزایش حس شادکامی با استفاده از مکمل ­های گیاهی بوده­ اند. مطالعات نشان داده­ اند غذایی که می­ خوریم بر ترکیب شیمیایی مغز ما تأثیر می­ گذارد و خلق و خوی ما را تغییر می ­دهد.

بدون شک، بین تغذیه و عملکرد مغز و رفتار ارتباط مستقیم وجود دارد. دوپامین، سروتونین و گلوتامات از جمله انتقال­ دهنده­ های عصبی هستند که در ایجاد حس شادکامی نقش مهمی ایفا می­ کنند و مستقیماً از اجزای تغذیه­ ای رژیم غذایی ما تولید می­ شوند.

ترکیبات غذایی نقشی مستقیم بر روی تولید، ذخیره، انتقال و بازجذب انتقال­ دهنده­ های عصبی ایفا می­ کنند.

به هر ترکیب شیمیایی که باعث بهبود عملکرد مغز می ­شود، نوتروپیک می­ گوییم.

نوتروپیک ­ها معمولاً به­ طور طبیعی در بدن تولید می ­شوند ولی می­توان مقدار آن را از طریق دریافت مکمل­ های غذایی و مواد مغذی افزایش داد.

برای مثال، شکلات یکی از مشهورترین مواد غذاییست که برای ایجاد حس شادکامی مصرف می­ شود. با مصرف شکلات، فنیل اتیل آمین در بدن انسان آزاد می ­شود که منجر به افزایش دوپامین و احساس سرخوشی می ­شود.

همچنین شکلات حاوی آناندامید است؛ آنانداماید یک کانابینوئید درون­زا است و به طور طبیعی در مغز وجود دارد و احساسات مثبت را تحریک می کند. از طرفی، ترشح اندورفین با شکلات تحریک می شود که باعث ایجاد احساس لذت و تقویت حس خوب می شود.

آلکالوئیدهای موجود در شکلات نیز باعث بهبود خلق و خو می ­شوند.

هک مغز از طریق تمرین­های پرورشی

مغز انسان داینامیک بوده و دارای خاصیت نوروپلاستیسیتی است. نوروپلاستیسیتی عمدتاً در واکنش به سبک زندگی، شبکه­ های عصبی مغز را مجدداً سازماندهی می­ کند. تمرین­ های پرورشی معمولاً از طریق خاصیت نوروپلاستیسیتی بر مغز و رفتار تأثیر می­ گذارند.

برای مثال، یادگیری یک زبان جدید یا مطالعه یک رشتۀ جدید، توانایی مغز را برای عملکرد بهبود می­ بخشد. هرچقدر تجارب یادگیری دشوارتر باشد و نیازمند تلاش بیشتری باشد، تأثیر بیشتری روی بهبود عملکرد مغز خواهند داشت. از طرفی، سامانۀ پاداش مغز به تجارب یادگیری چالش­ برانگیزتر، ارزش‌های پاداش بیشتری اختصاص می­ دهد.

هک مغز از طریق فناوری ­های نوین

می­توان با تحریک الکتریکی، تحریک مغناطیسی ترانس­کرانیال(Transcranial)، تحریک جریان مستقیم ترانس کرانیال، تحریک نوری با لیزر و انواع تحریکات صوتی فعالیت­ های شناختی مغز را تحت تأثیر قرار داد.

دانشمندان علوم اعصاب از دستگاه ­هایی برای ارسال جریان­ های الکترومغناطیسی از طریق پوست سر به مناطق خاصی از مغز برای تحریک فعالیت استفاده می­ کنند.

چندین جلسه از این نوع درمان به سازماندهی مجدد مغز با نتایج امیدوارکننده، کمک می­ کند. تحریک طناب نخاعی نیز یک تکنیک تعدیل کنندۀ عصبی است که برای تسکین درد مزمن استفاده می شود.

تحریک جریان مستقیم ترانس کرانیال، یک روش غیرتهاجمی تحریک مغز است که تحری ک­پذیری قشر مغز را تعدیل می ­کند.

تحریک جریان مستقیم ترانس کرانیال عاری از عوارض جانبی جدی است و اثرات متغیری بر شناخت دارد؛ چندین یافته تحقیقاتی نشان می‌دهد که می‌تواند حافظه، مهارت‌های کلامی و ریاضی را بهبود بخشد و ممکن است درد نوروپاتیک، افسردگی، اسکیزوفرنی و سایر اختلالات عصبی را کاهش دهد.

از آنجایی که دستگاه‌های تحریک جریان مستقیم ترانس کرانیال کم‌هزینه، قابل حمل و با جمع‌آوری نسبتاً آسان هستند، در خارج از محیط پزشکی نیز در دسترس هستند و این روش به یک تکنیک محبوب تبدیل شده است.

اخیراً محبوبیت استفاده از دستگاه­ های هک مغز در خانه در بین عده­ ای از مردم افزایش یافته‌است. در دسترس بودن دستگاه‌های تحریک مغز به افزایش تمایل به هک مغز در خانه کمک کرده‌است.

این افراد به امید بهبود عملکرد مغز، جریان­ های الکتریکی ضعیفی را به مغز خود اعمال می‌کنند. از سال 2017، دستگاه‌های هک مغز بدون نظارت پزشکی، در دسترس عموم قرار گرفته‌اند.

استفاده از این دستگاه­ ها بدون نظارت پزشکی می ­تواند عوارض جانبی مخربی ایجاد کند؛ حتی مواردی گزارش شده‌است که یکی از عوارض جانبی آن، تمایل به آسیب فیزیکی به دیگران است. تعدادی از محققان و دانشمندان علوم اعصاب به خطرات ناشناخته‌ی تحریک مغز در خانه پرداخته­ اند. خوشبختانه نرخ استفاده ازدستگاه­ های تحریک مغز در خانه بسیار پایین است ولی همچنان امری نگران­ کننده محسوب می ­شود.

در تلاش برای سرمایه­ گذاری در روند بهینه­ سازی مغز، تعدادی از شرکت­ ها از جملهLumosity ، PositiScience و  Cognifit بازی­ های نرم­ افزاری پرورش مغز را به فروش می­ رسانند.

در حالی که هنوز موانع زیادی در حوزۀ هک مغز برای جامعه علمی و کارآفرینی وجود دارد، ولی خوشبختانه پیشرفت‌ها در اشکال مختلف شروع شده‌است. به‌عنوان مثال، می‌توان به اخبار منتشر شده در مورد پیشرفت تراشه‌های ارتباط مغز و کامپیوتر ایلان ماسک و بسیاری دیگر از ابتکارات هک مغز اشاره کرد.

نویسنده: مهسان صفری

ویراستار: زهرا پرویزی

منابع اصلی

1. Dresler, M., Sandberg, A., Bublitz, C., Ohla, K., Trenado, C., Mroczko-Wąsowicz, A., … Repantis, D. (2018). Hacking the brain: dimensions of cognitive enhancement. ACS Chemical Neuroscience.
2. Markosian, C., Taruvai, V. S., & Mammis, A. (2020). Neuromodulatory hacking: a review of the technology and security risks of spinal cord stimulation. Acta Neurochirurgica, 162(12), 3213–3219.
3. Borrione, L., & Brunoni, A. R.. (2017). Primum non nocere or primum facere meliorem? Hacking the brain in the 21st century. Trends in Psychiatry and Psychotherapy, 39(Trends Psychiatry Psychother., 2017 39(4)), 232–238.