فهرست مطالب
تصور کنید روزی از خواب بیدار می‌شوید و قادر به تکان دادن بخشی از صورت خود نیستید؛ حال بگویید چه حسی پیدا می‌کنید؟ می‌ترسید؟ اگر نتوانید اعضای آن بخش صورت مثل لب، چشم و بینی را تکان دهید و یا نتوانید به‌راحتی لبخند بزنید، قطعاً وحشت می‌کنید! این عارضه فلج بلز(bell’s palsy) نامیده شده و موجب ضعف موقتی یا فلج در عضلات صورت می‌شود. برای آشنایی با این عارضه در ادامه همراه ما باشید.
فلج بلز (Bell’s palsy) چیست؟
چارلز بل، آناتومیست اسکاتلندی نخستین نفری بود که این عارضه را توصیف و نام‌گذاری کرد. فلج بلز می‌تواند هر فردی را در هر سنی مبتلا کند اما اغلب در زنان باردار و افرادی که دیابت، آنفولانزا، سرماخوردگی یا سایر بیماری‌های دستگاه تنفسی فوقانی دارند، رخ می‌دهد. فلج بلز، زن و مرد را به یک اندازه تحت تاثیر قرار می‌دهد. قبل از 15 سالگی یا بعد از 60 سالگی کمتر شایع است.
در حال حاضر، هیچ درمان شناخته شده‌ای برای فلج بلز وجود ندارد. با این حال، بهبودی معمولاً 2 هفته تا 6 ماه از شروع علائم شروع می‌شود؛ اکثر افراد مبتلا به فلج بلز قدرت و حالت چهره‌ی خود را به طور کامل بازیابی می‌کنند اما در موارد نادری هم ممکن هست که چهره‌ی فرد به حالت اولیه خود بازنگردد. عصب چهره‌ای یا فاشیال(به انگلیسی: Facial nerve ) عامل اصلی ایجاد این عارضه می‌باشد. این عصب هفتمین زوج از میان اعصاب مغزی است که عضلات صورت را کنترل می‌کند و در صورت التهاب، تورم و فشرده شدن منجر به فلج موقت عضلات صورت یا به عبارت دیگر فلج بلز(Bell’s palsy) می‌شود.
بر اساس تحقیقات انجام شده، این وضعیت باعث می‌شود که یک سمت صورتتان منقبض، فلج و یا دچار افتادگی شود؛ در این حالت لبخند زدن و یا بستن چشم سمت آسیب دیده دشوار می‌شود. اما در موارد نادری، فلج بلز ممکن است هردو سمت صورت را درگیر کند. گزارشات اخیر نشان داده در یک جمعیت صدهزار نفری سالانه 10 الی 20 مورد دچار این عارضه می‌شوند. حال می‌خواهیم بدانیم علائم این عارضه چیست؟ در ادامه همراه ما باشید.
علائم فلج بلز
این علائم در هر فرد متفاوت بوده و با توجه به میزان درگیری اعصاب صورت می‌تواند به صورت ضعف جزئی در عضو صورت و یا فلج کامل باشد، زیرا هرچه التهاب و فشاری که عصب صورت با آن مواجه می‌شود بیشتر باشد به دنبال آن، علائم و مدت‌زمانی که طول می‌کشد تا عصب بهبود یابد و عملکرد خود را به دست آورد بیشتر خواهد بود.
در کل علائم فلج بلز به طور ناگهانی در طی یک دوره 48 تا 72 ساعته ظاهر می‌شود و ممکن هست که بدون درمان، پس از چند هفته بهبود یابد. گاهی اوقات ضعف صورت ممکن است طولانی تر یا دائمی باشد اما به طور معمول طی چند هفته تا شش ماه بخشی یا تمام عملکرد صورت، بازیابی خواهد شد. این علائم معمولاً ناگهانی ظاهر می‌شوند و ممکن است زمانی که از خواب بیدار می‌شوید و یا هنگام خوردن یا نوشیدن متوجه آن شوید. علائم فلج بلز عبارت است از:
- ضعف صورت
- افتادگی لب و دهان
- عدم توانایی در نشان دادن احساسات در صورت، مانند خندیدن یا اخم کردن
- دشواری در تلفظ کردن برخی کلمات
- خشکی چشم و دهان
- حس چشایی تغییر می‌کند
- افتادگی اعضای صورت
- حساسیت به صداها
- دشواری در خوردن و نوشیدن
- انقباض عضلانی در صورت
- سوزش چشم سمت درگیر شده
- سردرد
در صورت مشاهده‌ی هرکدام از این علائم، سریعاً به دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنید. حال سوال پیش می‌اید که چه عواملی موجب بروز این عارضه می‌شود؟ برای پاسخ به این پرسش تحقیقات زیادی انجام شده و ما قصد داریم چکیده‌ای از این نتایج را با شما به اشتراک بگذاریم.
عوامل بروز اختلال فلج صورت
به طور کلی این‌طور تصور می‌شود که عصب صورت با ایجاد تورم به عفونت واکنش نشان داده و موجب فشار در لوله فالوپ که عصب صورت از آن برای رسیدن به‌صورت عبور می‌کند می‌شود. التهاب عصب صورت گردش خون و اکسیژن را در سلول‌های عصبی کاهش داده و در نتیجه منجر به این آسیب می‌شود. با وجود این تفاسیر، همچنان علت دقیق این آسیب ناشناخته است؛ بسیاری از محققان معتقدند که به احتمال زیاد این عارضه ناشی از عفونت ویروسی و باکتریایی است. بدین ترتیب قصد داریم شما را با این ویروس‌ها و باکتری‌ها آشنا کنیم.
ویروس‌ها و باکتری‌های مرتبط با فلج بلز عبارت است از:
- ویروس هرپس سیمپلکس، که باعث تبخال و تبخال دستگاه تناسلی می‌شود.
- اچ‌آی‌وی، که به سیستم ایمنی بدن آسیب می‌رساند.
- سارکوئیدوز، که باعث التهاب اعضای بدن می‌شود.
- ویروس هرپس زوستر، که منجر به آبله مرغان و زونا می‌شود.
- ویروس اپشتین‌بار که باعث ایجاد مونونوکلئوز می‌شود.
- بیماری لایم ، که یک عفونت باکتریایی است که توسط کنه‌های آلوده ایجاد می‌شود.
- عفونت‌های سیتومگالوویروس
- بیماری‌های تنفسی (آدنوویروس)
- سرخک آلمانی (سرخچه)
- ویروس اوریون
- آنفلوانزا (آنفلوانزای B)
- بیماری دست و پا و دهان (کوکساکی ویروس)
علاوه بر این موارد، برخی از بیماری‌های زمینه‌ای و شرایط خاص نیز ممکن هست باعث بروز این بیماری شود. برخی از این بیماری‌ها و شرایط عبارت است از:
- حاملگی (فلج صورت در بارداری)
- دیابت
- سابقه خانوادگی
- عفونت ریه
چگونه فلج بلز تشخیص داده می‌شود؟
برای تشخیص این عارضه لازم هست پزشک تمامی جوانب را برسی کند؛ زیرا ممکن هست فرد دچار تومور مغزی، سکته مغزی، میاستنی گراویس و بیماری لایم باشد. اگر علت خاصی را نتوان شناسایی کرد، بیماری را می‌توان فلج بلز تشخیص داد.
پس هر فرد پس از مشاهده هر یک از علائم ذکر شده به پزشک مراجعه می‌کند و پزشک ابتدا هر فرد را برای هرگونه ضعف عضلانی فوقانی و تحتانی صورت که در کمتر از 72 ساعت شروع شده است، معاینه می‌کند؛ در طول معاینه، پزشک سایر علل احتمالی فلج صورت را نیز برسی می‌کند. به طور خاص هیچ آزمایش آزمایشگاهی، برای تأیید تشخیص این اختلال وجود ندارد اما با این وجود، گاهی اوقات برخی از آزمایش‌ها و تصویربرداری‌ها می‌توانند به تایید تشخیص پزشک کمک کند.
برای مثال:
- آزمایش خون:
برای بررسی وجود عفونت باکتریایی یا ویروسی و یا برای بررسی دیابت یا سایر بیماری‌های زمینه‌ای پیشنهاد می‌شود.
- تست‌های تصویربرداری مانند ام آر آی یا سی‌تی‌اسکن
به‌منظور بررسی اعصاب صورت و تشخیص سکته مغزی یا تومور مغزی احتمالی، پیشنهاد می‌شود.
- یک آزمایش الکترومیوگرافی (EMG)
گاهی پزشک به‌منظور بررسی این که آیا به اعصابی که عضلات صورت را کنترل می‌کنند آسیبی رسیده است یا خیر، الکترودهای سیم بسیار نازک را به درون عضله وارد می‌کند. این آزمایش همچنین ممکن است میزان آسیب را تعیین کند. اگر مشکوک به بیماری لایم باشید، پونکسیون کمری انجام می‌شود.
آیا فلج بلز خطرناک است؟!
برسی‌ها نشان داده اکثر افرادی که یک حمله از فلج بلز را تجربه می‌کنند، بدون اینکه دچار عارضه‌ای شوند کامل بهبود می‌یابند. با این حال در مواردی، اگر بلز سخت‌تری را تجربه کنید، احتمال دارد عوارض جبران ناپذیری را تجربه کنید؛ این عوارض شامل موارد زیر است:
- ممکن است این حمله آنقدر شدید باشد که به عصب هفتم جمجمه، که عضلات صورت شما را کنترل می‌کند آسیب وارد کند.
- داشتن خشکی بیش‌ازحد در چشم در سمت آسیب‌دیده ممکن است منجر به عفونت چشم، زخم یا حتی از دست دادن بینایی شود.
- ممکن است دچار سینکینزی شوید، وضعیتی که حرکت یک بخش از صورت شما موجب می‌شود بخش دیگری از صورتتان به‌صورت غیرارادی حرکت کند. به‌عنوان‌مثال، هنگام لبخند زدن ممکن است چشم شما بسته شود.
همان طور که گفته شد؛ این عارضه در زنان باردار نیز شایع هست. حال می‌خواهیم فلج بلز را در دوران بارداری برسی کنیم.
فلج بلز در دوران بارداری
معمولا علت فلج صورت در بارداری را فلج بلز محسوب نمیکنند و به علل دیگری مانند سکته، گرفتگی عروق، آسیب شدید به اعصاب صورت، تومور مغزی و غیره نیز شک می‌کنند. اگر طبق علائم بالینی و نتایج آزمایشات خون و تصویربرداری‌ها همه علل دیگر رد شوند، پزشک در نهایت تشخیص به فلج بلز می‌دهد. به عنوان مثال، تجربه ثابت کرده است که فلج بلز اغلب عضلات یک طرف صورت را ضعیف و فلج می‌کند، درحالیکه سکته مغزی بیشتر عضلات تحتانی دو طرف صورت را بیحس می‌کند. علائم فلج بلز به صورت ناگهانی بروز می‌کنند، درحالی که علائم تومور مغزی به‌آرامی و در طی هفتهها یا ماهها ایجاد می‌شوند. اما با این وجود برخی از عوامل احتمال ابتلا به فلج بلز را در این دوران زیاد می‌کند؛ حال قصد داریم شمارا با این عوامل آشنا کنیم.
از جمله عواملی که می‌تواند احتمال ابتلا به فلج بلز را در دوران بارداری زیاد کند:
- دیابت
- بیماری لایم
- ام اس
- میاستنی گراویس (بیماری خود ایمنی و مزمن)
- عفونت
- پره اکلامپسی(preeclampsia))، اختلالات فشارخون بالا در بارداری
- همولیز(hemolysis)، به تجزیه یا انهدام گلبول‌های سرخ
- سندروم هلپ
علائم فلج بلز در بارداری چیست؟
ممکن است در روزهای قبل از بروز فلج بلز احساس ناخوشایندی داشته باشید و کمی بیقرار باشید. حتی ممکن است متوجه شوید که صداها بلندتر به نظر میرسند، در اطراف گوش خود احساس درد دارید، طعم غذاها تغییر کرده و سطح قرنیه چشم شما کمی خشک شده است.
از سایر علائم و نشانههای فلج صورت در دوران بارداری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- برای بالا بردن ابرو، پلک زدن و بستن چشم یک طرف صورت خود (و در موارد نادر دو طرف صورت) مشکل دارید.
- مدام در چشم ناحیه آسیب‌دیده بهدلیل خشکی چشم احساس سوزش می‌کنید.
- برای لبخند زدن مشکل دارید و ظاهر لبخند شما کج و نامتقارن است.
- بهدلیل نبود کنترل روی عضلات یک طرف صورت، نمیتوانید به‌راحتی غذا و نوشیدنی بخورید و گاهی بیاراده بزاق از گوشه دهان شما خارج می‌شود.
- در گفتار و ظاهر صورت شما تغییراتی ایجاد شده است.
فلج صورت در دوران بارداری بر اثر چه عواملی ممکن است ایجاد شود؟
همانطور که ذکر شد، رایجترین علت فلج صورت در بارداری فلج بلز است. اگرچه علت بروز این بیماری هنوز ناشناخته است اما دانشمندان بر این باورند که ممکن است با انواع عفونت ویروسی مرتبط باشد. برای مثال برخی از ویروس‌ها مانند هرپس زوستر (عامل آبله مرغان و زونا)، هرپس سیمپلکس (عامل تبخال تناسلی)، اِبشتین بار (عامل سرخک)، آدنوویروس (عامل بیماری‌های تنفسی و فلج صورت در بارداری اثر سرماخوردگی) و ویروس آنفولانزا نوع B می‌توانند باعث ابتلا به فلج بلز در بارداری شوند.
زیرا ممکن است سیستم ایمنی بدن در مواجهه با آن‌ها به اشتباه با ارائه پاسخهای التهابی شدید به بافت خودی یعنی اعصاب صورت حمله کند. البته افزایش وزن، فشار خون بالا در بارداری و استرس دوران بارداری نیز موثر هستند. بنابراین، باردار بودن ممکن است عوامل متعددی را برای افزایش خطر ابتلا به فلج عصب صورت در بارداری به خصوص فلج بلز کنار هم قرار دهد.
راه‌های درمان فلج بلز یا فلج صورت
همان طور که گفته شد فلج بلز در بیشتر افراد پس از چند هفته الی چند ماه بهبود پیدا می‌کند؛ در واقع در این قسمت قصد داریم درمان‌هایی که احتمال دارد به شما در روند بهبودی این عارضه کمک کند را، برسی کنیم.
به طور کل، این درمان‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- داروها
- ورزش صورت
حال قصد داریم نحوه تاثیرگذاری این موارد را برای شما شرح دهیم.
- داروها
- پزشکان ممکن است داروهای زیر را تجویز کنند:
- داروهای کورتیکواستروئیدی (corticosteroid)؛ به منظور کاهش التهاب پیشنهاد می‌شود.
- داروهای ضدویروسی یا ضد باکتریایی؛ اگر ویروس یا باکتری عامل فلج بلز باشد، ممکن است این دسته از داروها تجویز شود.
- داروهای مسکن بدون نسخه؛ ایبوپروفن یا استامینوفن، که درد جزئی حاصل از فلج بلز را تسکین می‌دهند.
- قطره‌های چشمی؛ برای چشم آسیب‌دیده شما تجویز می‌شود زیرا فلج بلز موجب خشکی چشم می‌شود.
- ورزش صورت
برای بهبود عملکرد عضلات صورت بهتر است تمرینات مختلفی را انجام دهید. این تمرینات روی بخش‌های مختلف صورت مثل چشم‌ها، بینی، لب‌ها و سایر بخش‌ها کار می‌کنند و باعث تقویت حرکات صورت می‌شوند. خبر خوب این است که شما به راحتی می‌توانید این حرکات را در منزل انجام دهید.
تمرین‌هایی برای ابرو به منظور درمان فلج بلز
- در آینه به خود نگاه کنید، ابروهای خود را به بالا بیندازید و ۱۰ الی ۱۵ ثانیه بالا نگه دارید. در همین حالت نگه دارید تا زمانی که گوشه لب‌ها یا گونه‌هایتان شروع به حرکت کنند.
- نوک چهار انگشت خود را روی ابروی آسیب‌دیده خود قرار داده و با یک حرکت محکم با نوک انگشتانتان تا خط مو مالش دهید.
- سعی کنید اخم‌کنید و ابروهای خود را به پایین بکشید.
تمرین‌هایی برای لب‌ها به منظور درمان فلج بلز
- هر دو لب خود را ببندید و به‌آرامی روی‌هم فشار دهید و بعد آن‌ها را رها کنید؛ این کار را تکرار کنید و تا زمانی که در پلک‌هایتان حرکتی احساس کردید ادامه دهید.
- لب‌ها را جمع کنید و این فشار را برای مدتی نگه دارید.
- لبخند بزنید و هنگام لبخند زدن تمرکز کنید که تا جایی که ممکن است پلک‌هایتان و عضلات گردنتان درگیر نشود.
تمرین‌های بینی به منظور درمان فلج بلز
- بینی خود را به سمت بالا بکشید به‌طوری‌که روی آن چین بیفتد.
- فین کنید.
- از بینی نفس عمیق بکشید و به‌طوری‌که سوراخ‌های بینی‌تان باز شود.
تمرینات چشم به منظور درمان فلج بلز
- چشمان خود را ببندید و روی‌هم بفشارید.
- بدون اینکه گردن خود را خم‌کنید به پایین نگاه کنید.
- چشمک بزنید و بعد با چشم دیگر امتحان کنید.
چگونه می‌توان از فلج بلز پیشگیری کرد؟
متاسفانه هنوز راهی برای پیشگیری از این بیماری شناخته نشده است. تنها کاری که می‌توانید انجام دهید این است که به محض مشاهده علائم فورا به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.
نویسنده: هلیا مشهدی‌باقر‌کرباسی
منابع:
خسته نباشین. مطلب مفیدی بودی
سلام وقت بخیر، مطالب جالبی بود، خداقوت.
بسیار عالی و مفید . پر توان. باشید