فهرست مطالب
واکسن
سلاحی بهنام واکسن که مصونیت مصنوعی کارآمد در بدن ایجاد می‌کند، سال‌هاست که آدمی را از مرگ‌ومیر بسیاری از بیماری‌ها نجات داده است. به‌طور کلی انسان در بدن خود یک نیروی مقاومت و غلبه بر بیماری را دارد که به آن مصونیت گفته می‌شود. برای مثال باید گفت کافی است فقط یک‌بار دچار بیماری‌هایی مثل سرخک و آبله‌مرغان شویم، از آن پس برای همیشه نسبت به این بیماری‌ها مصونیت پیدا می‌کنیم.
بدن و گلبول‌های سفید نسبت به این بیماری‌ها ایمن می‌شوند اما یک‌سری از بیماری‌ها مثل آنفولانزا ممکن است بار‌ها انسان را مبتلا کند و حتی بکشد. بدن قادر به مصونیت طبیعی برای این‌گونه بیماری‌ها نیست بنابراین انسان باید مصونیت مصنوعی برای خود ایجاد و به بدن تزریق کند که به واکسن معروف است تا از خطرات و حتی احتمال مرگ برخی از این بیماری‌ها جلوگیری کند.
همچنین بخوانید: واکسن…!!! آنچه باید درباره واکسن ها بدانید!!!
انواع واکسن‌ها
در واکسن باکتری یا ویروس وجود دارد تا توانایی سیستم ایمنی بدن را در زمان مواجه با بیماری بالا ببرد و سیستم ایمنی بتواند بیماری را تشخیص و برای آن آنتی‌بادی تولید کند. واکسن‌ها به روش‌های مختلفی ساخته می‌شوند که عبارتند از:
- واکسنهای زنده ضعیف‌شده
- واکسنهای غیرفعال
- واکسنهای زیرواحد، نوترکیب، مزدوج و پلی‌ساکارید
- واکسنهای سموم
- واکسنهای MRNA
- واکسنهای ناقل ویروسی
در ادامه به توضیح جامع و کلی از هر مورد می‌پردازیم.
واکسنهای زنده ضعیف‌شده
میکروب یا ویروس زنده اما ضعیف‌شده را وارد بدن انسان می‌کند به‌طوری که بیماری برای شخص ایجاد نمی‌کند فقط باعث می‌شود سیستم ایمنی نسبت به آن مصونیت پیدا کند و حافظه‌ای بسازد که بعد‌ها اگر فرد دچار بیماری شد نسبت به آن واکنش دقیقی بدهد و خطری انسان را تهدید نکند. انواع بیماری‌هایی که واکسنهای ضعیف‌شده بر آن‌ها غلبه دارد:
- واکسنهای ترکیبی MMR (سرخک، اوریون و خرجه)
- روتاویروس
- آبله
- تب زرد
واکسنهای غیرفعال
ویروس یا باکتری هستند که با گرما یا مواد شیمیایی از بین رفته‌اند و به قولی خنثی شده‌اند و سپس به بدن فرد تزریق می‌شوند. این واکسن‌ها نخستین نوع واکسن‌هایی هستند که در مورد بیماریی ساخته می‌شوند، اما در همان لحظه مصونیت دائمی ایجاد نمی‌کند و نسبت به انواع دیگر، نیاز بیشتری به زمان برای ایجاد ایمنی دارند ولی عوارض جانبی کمتری را در بر دارند. انواع بیماری‌هایی که واکسنهای غیرفعال بر آن‌ها غلبه دارد:
واکسنهای زیرواحد، نوترکیب، مزدوج و پلی‌ساکارید
به ترتیب از آنتی‌ژن‌های خاصی از یک میکروب یا ویروس- از طریق مهندسی ژنتیک و به‌وسیله ژنی که یک پروتئین ویروس ایجاد می‌کند- از قطعات پوششی آنتی‌ژن خارجی باکتری یا ویروس که به اندازه کافی قوی و خطرناک نیستند- و از مولکول‌های قند لایه بیرونی یک باکتری یا ویروس که از نظر بیوشیمایی با پروتئین‌های حمل‌کننده ارتباط دارند، پدید می‌آیند.
انواع بیماری‌هایی که این نوع واکسن‌ها بر آن‌ها غلبه دارند:
- هپاتیت B
- سیاه سرفه
- آنفولانزا نوع B
- بیماری پنوموکوکی
واکسنهای سموم
همان واکسنهای توکسوئید هستند که باعث ایجاد ایمنی نسبت به بخش‌های خاصی از باکتری یا ویروس که بیماری ایجاد می‌کند، می‌شود. دیفتری و کزاز از جمله بیماری‌های این نوع واکسن هستند.
واکسنهای mRNA
می‌توان گفت واکسنهای mRNA واکسنهای نوینی هستند که چندین دهه است هم‌چنان در حال توسعه هستند. این واکسن‌ها با الهام از مهندسی‌ژن از ساختار ژنوم بیماری، الهام گرفته شده است. از جمله بیماری‌ها می‌توان به همین همه‌گیری کووید-19 که هم‌چنان جهان درگیر آن است، اشاره کرد.
واکسنهای ناقل ویروسی
ویروس دیگری را اصلاح می‌کند و به عنوان عامل ایمنی در برابر ویروس و بیماری اصلی عمل می‌کند. به‌زبان ساده‌تر ساختار ویروسی که به بدن آسیب نمی‌زند بر علیه ویروس اصلی اقدام می‌کند و جنگ ویروس‌ها رخ می‌دهد.
تاثیر کرونا بر درک بیشتر علوم واکسن‌ها
بیش از دو سال می‌گذرد که کووید-19 جهان را درگیر خود کرده است. در همان ماه‌های اول و به دلیل نبود واکسن مورد نیاز برای مهار این بیماری، جان هزاران نفر گرفته شد. تا چندین جهش اول کووید-19 هم‌چنان واکسن مقاوم و مورد تأیید WHO وجود نداشت. پروتئین اسپایک (Spike) از جمله پروتئین‌هایی در ویروس‌هاست که توانایی نفوذ به سلول میزبان را می‌دهد و عفونت و بیماری‌زایی را به‌همراه دارد. در کووید-19 پروتئین اسپایک بسیار قوی بوده و یکی از دلایل سخت‌تر کننده برای بررسی ژنوم آن و ساخت واکسن علیه کووید-19 است.
با تمام این تفاصیر، محققان و دانشمندان موفق به ساخت واکسنهای مختلفی با روش‌های گوناگون اعم از پروتئین‌های غیر‌فعال‌شده (واکسن استرازینکا)، ویروس غیرفعال یا کشته‌شده (سینوفارم) و واکسنهای MRNA (فایزر) تولید کنند. به‌طور کلی باید گفت در طراحی و ساخت هر نوع واکسن برای هر‌گونه بیماری به درک و همکاری رشته‌های مختلفی از علوم نیاز است، این علوم عبارتند از:
- بیولوژی ساختاری
- ویروس شناسی
- ایمونولوژی
- شیمی پروتئینی
- ژنتیک پزشکی
و بسیاری از رشته‌های دیگر که به طور قابل توجهی در طراحی و تولید واکسن نقش به‌سزایی دارند.
تلفیق علم، تکنولوژی و تجارت
اکثریت مردم فکر می‌کنند برای ساخت و عرضه‌ی واکسن فقط به دانشمندان و متخصصین در زمینه‌ی ایمنی نیاز است، در صورتی که در واقعیت این‌طور نیست. در طراحی و تولید واکسن علاوه بر علم متکی بر آن، به تکنولوژی‌های پیشرفته که از علوم مهندسی نشأت می‌گیرد، نیاز است.
همچنین طراحی و ساخت واکسن، تجارت هم به همراه دارد، برای مثال کشوری که واکسنی را در اوج درگیری جهان با آن بیماری مثل کووید-19 با تمام سختی‌ها، زودتر تولید کرده و مورد تأیید هم است، می‌تواند با فروش آن کمک بزرگی به اقتصاد خود کند مثل شرکت BioNTech- Pfizer که واکسن فایزر را با ایمنی بالایی ساخت و هم سهام شرکت خود را چندین برابر کرد و هم در رشد بیشتر اقتصاد آمریکا نقش داشت.
پس می‌توان نتیجه گرفت و گفت فعالیت در علوم واکسن علاوه بر علم، به تجارت هم می‌تواند ختم شود و به‌طورری غیر دانشمندان و محققان هم می‌توانند سهم بزرگی در طراحی و ساخت واکسن داشته باشند.
نویسنده: رضا ولی‌پور پرچنکی
منابع:
- https://www.news-medical.net/health/What-are-the-Different-Types-of-Vaccines.aspx
- https://www.news-medical.net/health/What-are-the-Different-Types-of-Vaccines.aspx
همچنین بخوانید: واکسن زدن یا نزدن مسئله این است
سلام عالی بود 😍😍😍
👌🌹🙏سپاس