رفرنس دادن یعنی چه و چه کاربردی دارد؟

استناد (رفرنس) چیست؟

اگر  در نوشته خود از مطالب دیگران استفاده کنیم می‌بایست از لحاظ اخلاقی و آکادمیک، به فرد یا مقاله‌ای که  استفاده کرده‌ایم استناد کنیم.

دانشی و علمی که ما تولید می کنیم صد در صد برای ما نیست و ادامه و وامدار علم گذشتگان هم هست و متکی بر چندین مقاله یا منبع است. به‌عنوان مثال زمانی که ما در حال نگارش پایان‌نامه هستیم به‌طور قطع به‌یقین از مطالبی که قبل از پژوهش‌ ما وجود داشته، استفاده می‌کنیم.

برخی به‌جای واژه استناد، از رفرنس یا ارجاع استفاده می‌کنند. در انگلیسی لغات citing   و citation   و referencing   به‌این منظور استفاده می‌شوند.

چرا استناد می‌کنیم؟ (چرا رفرنس می‌دهیم)

• با استناد کردن به نوشته خود اعتبارو ارزش می‌دهیم چرا که به‌‌خواننده نشان می‌دهیم که درباره‌ی آن موضوع به‌اندازه کافی مطالعه داشته‌ایم و نشان می‌دهیم که افراد دیگری هم ایده ما را تایید می‌کنند.
• به‌خواننده متن مورد نظر کمک می‌کند تا از منابعی که در نگارش متن بهره‌برده‌ایم، درصورتی که نیاز به منابع تکمیلی یا اضافه دارد، دسترسی داشته باشد.
• رعایت اخلاق پژوهش و نگارش و اجتناب از سرقت علمی
• یکی از جنبه‌های سرقت علمی همین استفاده از متن دیگران بدون استناد کردن است و خیلی‌ به اعتبار علمی فرد آسیب می‌زند.
• نرم‌افزارهای متعددی برای تعیین و اثبات سرقت علمی درست شده‌اند که در دانشگاه‌ها به اساتید این امکان را می‌دهد که قبل از تصحیح تکالیف، از لحاظ این که استنادهی انجام شده‌ یا این که سرقت علمی است تکالیف بررسی شوند.

در کشورمان ایران هم نرم‌افزار مشابه‌یاب متون صمیم‌نور توسط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی ساخته شده‌است که سرقت علمی را تشخیص می‌دهد.

رعایت اصول استنادی یکی از مهترین معیارهای داوری متون علمی است؛ یعنی وقتی شما یک متنی را به مجله‌ یا کنفرانسی ارسال می‌کنید به‌طور معمول داوران اولین قسمتی که چک می‌کنند فهرست منابع است که ببینند از لحاظ اصول استنادهی درست باشد و از منابع معتبر و قابل استناد استفاده کرده باشیم.

در چه مواردی باید استناد بدهیم/ در چه مواردی باید رفرنس دهیم؟

• وقتی عین مطلب شخصی را در نوشته خود به‌کار می‌بریم باید استناد کنیم.
• وقتی ایده یا مطلب دیگران را به‌زبان خودمان می‌نویسیم هم حتما باید استناد کنیم.

به‌چه منابعی باید استناد/رفرنس دهیم؟

استنادهی فقط مختص منابع رسمی مثل کتاب و مقاله نیست بلکه باید به هر مطلبی که از جایی گرفته‌این استناد دهیم. منابعی مثل: عکس، ایمیل، فیلم، بروشور، نقشه، وبلاگ، ویکی‌پدیا، وب‌سایت، مصاحبه، سخنرانی، پادکست، کلیپ، گزارش، جدول، نمودار، اثر هنری و..‌. .

اجزائی که در استناد‌هی/ رفرنس‌دهی استفاده می‌کنیم

• نام نویسنده یا نویسندگان، مترجم، ویراستار، عکس؛
• عنوان کتاب، مقاله، وب‌سایت؛
• تاریخ انتشار؛
• محل نشر و ناشر که برای کتاب‌ها کاربرد دارد؛
• نام مجله زمانی که از مقاله‌ها استفاده می‌کنیم؛
• سال انتشار و شماره مجله؛
• آدرس وب‌سایت و تاریخی که مطلب را برداشته‌ایم.

محلی که استناد/رفرنس قرار می‌گیرد کجاست؟

• در درون متن:

یعنی در همان محلی که جمله یا ایده فرد یا نوسنده‌ای نوشته شده بلافاصله کنار آن رفرنس را قرار می‌دهیم.

ویژگی مثبت این شیوه این است که خواننده به‌راحتی و سریع به منبع جمله دسترسی خواهد داشت.استاد در درون متن، خلاصه ترین حالت اسن و فقط نام فرد نویسنده و سال چاپ درج می‌شود.

فقط:  نام‌خانوادگی نویسنده+ سال انتشار

چند نکته:

• هر منبعی که در آن از استناد درون متنی یاد کرده باشین باید مشخصات کاملش در فهرست منابع در انتهای مقاله یا کتاب بیاید تا خواننده بتواند آن را پیدا کند.

• درصورتی که عین مطلب نویسنده دیگری را بدون هیچ تغییری واو به واو نوشته باشیم باید جمله مورد نظر را داخل گیومه قرار دهیم و شماره صفحه هم یادداشت شود.

• در فهرست منابع

در انتهای متن مورد نظر، رفرنس‌هایی که استفاده کرده‌ایم را به‌ترتیب و با ترتیب خاصی قرار می‌دهیم.

در برخی شیوه‌های استنادهی، به‌جای ذکر مشخصات مطلب اصلی در پرانتز جلوی متن، شماره‌ای ذکر می‌شود و مشخصات کامل آن مطلب در پایان صفحه به‌صورت پانویس یا در پایان کتاب یا مقاله می‌آید.

استنادی که در انتهای متن مورد نظر است را فهرست منابع؛ در فارسی معادل کتابنامه یا مآخد است، می‌گویند.

که باید مشخصات کامل منابعی که از آن‌ها در نگارش متن استفاده‌ کرده‌ایم را کامل ذکر کنیم. برای ترتیب درج منابع می‌توان از ترتیب حروف الفبایی نام نویسنده یا تاریخ انتشار مرتب کرد. برای درج منابع با ترتیب، تاریخ انتشار به‌‌طورمعمول از جدید به قدیم نوشته می‌شود.

در متون انگلیسی زبان به فهرست منابع References  یا Bibliography   گفته می‌شود.

شیوه‌ رفرنس‌دهی در ژورنال‌ها:

هر ژورنال و مجله علمی با‌توجه به صلاح دید ادیتورهای خود یک شیوه‌نامه را برای رفرنس‌دهی در مقاله‌ای که چاپ می کنند را اعمال می کند که شیوه‌ی رفرنس‌دهی را در قسمت Author Guidelines   قرار می‌دهند.

استنادهی در پایان‌نامه‌های دانشگاهی:

هر دانشگاه یا دانشکده برای استنادهی در پایان، پایان نامه شیوه‌ی خاصی را دنبال می‌کنند که در دستورالعمل پایان‌نامه نویسی دانشگاه به آن اشاره شده‌است.

برخی از شیوه‌های  استنادی پر کاربرد (some of the most common citation styles)

شیوه‌های استنادهی برای رشته‌ها و حوزه‌های مختلف به‌‌شکل‌های مختلفی است مثلا؛ در حوزه پزشکی به‌شیوه ونکوور و MLM(National Libraryof medicine )

موضوعات عمومی به‌شیوه شیکاگو و Turabian

در حوزه حقوق و علوم انسانی به‌شیوه هاروارد استنادهی انجام می‌شود.

نرم‌افزارهای مدیریت استناد/رفرنس‌دهی (citation/BibliographyManagement Software)

برای رفرنس‌دهی نیازی نیست که به‌صورت دستی تمام منابع را وارد کنیم؛ چون زمانی که منابع مورد استفاده کم باشند این امکان وجود دارد اما وقتی از ۵۰ به‌بالا منبع استفاده کرده باشیم هم‌زمان‌بر است و هم امکان خطا بالا می‌رود.

بنابراین رفرنس‌دهی با نرم‌افزارهایی انجام می‌شود که باعث می‌شود در زمان‌ کمتر با دقت بالاتر و به شیوه‌ی دلخواه ژورنال، دانشگاه، کنفرانس و… رفرنس‌دهی را انجام دهیم.

این امکان وجود دارد که شما برای پایان‌نامه خود به یک شیوه رفرنس‌دهی را انجام داده باشی اما برای ارسال مقاله خود به یک کنفرانس مجبور باشید که شیوه رفرنس‌دهی را تغییر دهید؛ در چنین شرایطی دیگر لازم نیست که به‌صورت دستی تمام منابع را تغییر دهید بلکه با نرم‌افزارهای رفرنس‌دهی به‌سادگی این تغییر را انجام خواهید داد.

برای رفرنس‌دهی با نرم‌افزار شما باید یکسری ورودی که لینک مقالاتی که استفاده کرده‌اید و در پایگاه‌ داده‌های مختلف مثل NCBI   وجود دارد را به آن وارد کنید و سپس خروجی‌های مختلف از آن بگیرید؛ یعنی این که به‌شیوه‌های مختلف استناد‌هی مثل: هاروارد، شیکاگو، ونکوور و… رفرنس‌دهی خود را انجام دهید.

معرفی معروف‌ترین نرم‌افزارهای رفرنس‌دهی/ مدیریت استناد؛

• EndNote
• ProCite
• Zotero
• Mendeley
• RefWorks
• BibTeX
• RefMan
• پژوهیار

فهرست مقایسه‌ای نرم‌افزارهای مدیریت استناد (نرم‌افزارهای رفرنس‌دهی)در سایت ویکی‌پدیا وجود دارد که نرم‌افزارهای مختلف رفرنس‌دهی را با یکدیگر مقایسه کرده:

Comparison of reference management software

https://en.wikipedia.org/wiki/Comparison_of_referwnce_management_software

ویژگی‌ها و امکانات نرم‌افزارهای مدیریت استناد (نرم‌افزارهای رفرنس‌دهی):

• به‌اشتراک گذاشتن استناد‌ها با همکاران؛
• برچسب‌گذاری به‌استنادها از طریق اختصاص واژگان کلیدی برای بازیابی بهتر آن‌ها؛
• ذخیره فایل pdf مقالات؛
• جستجوی پایگاه‌های داده؛
• امکان گذاشتن یادداشت درباره استناد‌ها؛
• اتصال به‌نرم‌افزار‌های واژه‌پرداز برای تسهیل استناد درون متنی.

رفرنس‌دهی آنلاین

کار با نرم‌افزارهای استناد‌هی با این که در زمان‌صرفه‌جویی می کند و پروسه رفرنس‌دادن را آسان می‌کند اما کار با آن‌ها برای همه آسان نخواهد بود؛ برای همین یکسری ابزار آنلاین که کار با آن‌ها برای ارجاع راحت‌تر است هم وجود دارد، یکی از این ابزارهای آنلاین گوگل اسکولار است.

برای مثال شما موضوع تحقیق خود را در Google schedule   سرچ می‌کنید و برای شما تعدادی نتیجه را

نمایش می‌دهد، از هر مقاله‌ای که استفاده کرده‌اید یا قطعا در کار خود استفاده خواهید کرد را پیدا کرده و بعد از توضیحات متا یک کلمه به نان cite   وجود دارد که اگر بر روی آن کلیک کنید انواع اقسام شیوه‌های رفرنس‌‌دهی که وجود دارد را برای شما به نمایش می‌دهد و می‌توانید شیوه مورد نظر را کپی کرده و در متن خود اضافه کنید همچنین اگر از برنامه‌های رفرنس‌دهی هم استفاده می کنید و بر روی سیستم خود نصب دارید می‌توانید بر روی اسم نرم‌افزار استنادهی خود کلیک کرده تا آن مقاله وارد نرم‌افزار و کتابخوانه شما شود.

برای جستجوی منابع فارسی می‌توانید ار سایت علم نت استفاده کنید این سایت به‌نوعی فارسی‌شده Google scholar  است. برای ارجاع دادن از سایت علم‌نت بهتر است بادقت شیوه‌ی ارجاع‌دهی را کنترل کنید و بعد در متن خود از آن استفاده کنید چون گاها با شیوه‌های مرسوم و پذیرفته شده استنادهی فاصله دارد.

بعضی وقت‌ها از سایت‌های مرجعی مانند سایت سازمان جهانی بهداشت یا کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده آمریکا استفاده می‌کنید و می‌بایست به این سایت‌ها هم رفرنس‌ دهید آمل شیوه رفرنس دهی به سایت‌ها اندکی پیچیدگی دارد که به‌صورت دستی بهتر است انجام نشود برای این کار وارد سایت www.citationmachine.net  شوید و بعد شیوه رفرنس‌دهی خود را انتخاب کنید مثلا شیوه شیکاگو را انتخاب کرده و بعد نوع منبعی که می‌خواهید به آن ارجاع دهید را مشخص کنید یعنی این که به کتاب، مجله، سایت و… به چه موردی رفرنس می‌دهید، آن را انتخاب کرده، مثلا سایت را انتخاب کرده و لینک صفحه‌ی سایت مورد نظر خود را وارد می‌کنید و به صورت درست و اصولی و طبق شیوه‌ی استنادهی که انتخاب کرده‌اید، رفرنس می‌دهد که می‌توانید آن را کپی گروه و در متن خود لحاظ کنید. از سایت www.easybib.com   هم می‌توانید برای رفرنس‌دهی استفاده کنید.

یک سایت خوب هم برای استنادهی به‌ منابع فارسی به‌نام سامانه تولید خودکار منابع برون متنی وجود دارد و اگه برای نشریه فارسی که نام آن در سایت باشد بخواهید مقاله ارسال کنید با وارد کردن اطلاعات مورد نیاز به‌شیوه‌ای که مجله مورد نظر رفرنس‌دهی را قبول دارد، رفرنس‌دهی را انجام می‌دهد.

OWL(Online writing lab)  یک سایت بسیار جامع و مفید به زبان انگلیسی در آموزش نگارش علمی است که بخشی از آن به‌اصول استناد به‌شیوه‌های مختلف استنادی اختصاص یافته است.

کاری از گروه بایوکن

منابع:

https://libguides.aber.ac.uk/c.php?g=676952&p=4823314

https://owll.massey.ac.nz/referencing/what-is-referencing.php