دوره‌های زمین‌شناسی

مهم‌ترین رویدادهای دوره‌های زمین‌شناسی

عصرها به واحدهای کوچکتری به نام دوران تقسیم می‌شوند و دوران‌ها به واحدهای کوچکتری به نام دوره. در ادامه به مهم‌ترین رویدادهای هر دوره‌‌ی زمین‌شناسی اشاره می‌شود.

دوره‌‌های زمین‌شناسی کامبرین

دوره‌ی کامبرین فاصله زمانی بین ۵۴۱ تا ۴۸۵ میلیون سال پیش را در بر می‌گیرد. این دوره آغاز «انفجار کامبرین» است، زمان تنوع سریع در تکامل حیات روی زمین. در این مدت، اولین اشکال پیچیده‌ی حیات، مانند تریلوبیت‌ها، بازوپایان و نرم‌تنان تکامل یافتند. دوره‌ی کامبرین همچنین زمان تغییرات مهم محیطی در زمین و شاهد شکل‌گیری اولین دریاهای کم‌عمق بود. علاوه بر این، اولین قاره‌ها شروع به شکل‌گیری و اولین توده‌های خشکی از اقیانوس‌ها شروع به ظهور کردند.

دوره‌های زمین‌شناسی اردویسین

دوره اردویسین بازه‌ی زمانی بین ۴۸۵ تا ۴۴۳ میلیون سال پیش را در بر می‌گیرد. در این دوره اولین ماهی بدون آرواره و ماهی با آرواره اولیه تکامل یافتند که مراحل مهمی در تکامل مهره داران بود. این دوره همچنین شاهد تکامل اولین بی‌مهرگان با پوسته‌های سخت که بر اقیانوس‌ها تسلط داشتند. علاوه بر تکامل ماهی‌ها و بی‌مهرگان اولیه، دوره‌ی اردویسین با تغییرات قابل توجهی در محیط زیست زمین مشخص شد و اولین دریاهای استوایی کم عمق شکل گرفتند.

دوره‌های زمین‌شناسی سیلورین

دوره‌ی سیلورین بازه‌ی زمانی بین ۴۴۳ تا ۴۱۹ میلیون سال پیش را در بر می‌گیرد. در طی این مدت، اولین گیاهان آوندی تکامل یافتند که برای اولین بار امکان استعمار زمین توسط گیاهان را فراهم کرد. این یک نقطه‌ی عطف بزرگ در تکامل حیات روی زمین بود و راه را برای تکامل حیوانات ساکن در خشکی در دوره‌های بعدی هموار کرد. اقیانوس‌های دوره‌ی سیلورین همچنین محل زندگی طیف متنوعی از زندگی بود، از جمله اولین ماهی‌های زره پوش، که به‌خوبی با زندگی در اقیانوس‌های باستانی سازگار بودند. این دوره همچنین شاهد تکامل اولین کرینوئیدها و براکیوپودها بود که اجزای مهم اکوسیستم‌های اقیانوسی باستانی بودند.

دوره‌های زمین‌شناسی دونین

دوره‌ی دونین بازه‌ی زمانی بین ۴۱۹ تا ۳۵۹ میلیون سال پیش را در بر می‌گیرد. در این دوره اولین چهارپایان یا مهره‌داران چهارپا ظاهر شدند. دوره‌ی دونین همچنین به‌عنوان «عصر ماهی‌ها» شناخته می‌شود زیرا تنوع باورنکردنی ماهی‌هایی که در این زمان تکامل یافتند، از جمله اولین کوسه‌ها، ماهی‌های استخوانی و ماهی‌های باله دار. این تنوع ماهی کمک کرد تا اقیانوس‌ها به‌عنوان زیستگاه غالب حیات روی زمین شناخته شوند. علاوه بر تکامل ماهی‌ها، دوره دونین نیز با تغییرات قابل توجهی در خشکی مشخص شد. برای اولین بار، گیاهانی تکامل یافتند که می‌توانستند بیرون از آب زنده بمانند، از جمله اولین سرخس‌ها، خزه‌ها و جگر. این امر راه را برای تکامل اولین حیوانات ساکن خشکی از جمله بندپایان و اولین چهارپایان هموار کرد.

دوره‌ی میسیسیپین

دوره‌ی میسیسیپین بازه زمانی بین ۳۵۹ تا ۳۲۳ میلیون سال پیش را پوشش می‌دهد. این دوره با رشد پوشش گیاهی فراوان در خشکی از جمله اولین درختان بزرگ مشخص می‌شود. در طول این مدت، آب و هوای زمین گرم و مرطوب، با سطوح بالای اکسیژن اتمسفر بود، و اقیانوس‌ها خانه‌ی طیف متنوعی از حیات، از جمله براکیوپودها، کرینوئیدها و صخره‌های مرجانی بودند. یکی از قابل‌توجه‌ترین رویدادهای دوره میسیسیپین، تکامل اولین مهره داران ساکن خشکی، مانند چهارپایان بود. این دوره همچنین شاهد تشکیل اولین باتلاق‌های زغال‌ساز گسترده بود که زغال‌سنگ تولید می‌کردند ئ در دوره‌های بعدی به منبع انرژی مهمی برای انسان تبدیل شدند.

دوره‌ی پنسیلوانین

دوره‌ی پنسیلوانین بخشی از دوره کربونیفر است و فاصله زمانی بین ۳۲۳ تا ۲۹۸ میلیون سال پیش را در بر می‌گیرد. این دوره با رشد پوشش گیاهی فراوان در خشکی، از جمله اولین درختان، که اکوسیستم‌های زمین را تغییر داده و زیستگاه گروه‌های جدیدی از حیوانات را ایجاد کرده‌اند، مشخص می‌شود. در طول دوره پنسیلوانین، آب‌ و هوای زمین گرم و مرطوب، با سطوح بالای اکسیژن اتمسفر و اقیانوس‌ها خانه طیف متنوعی از زندگی، از جمله براکیوپودها، کرینوئیدها و صخره‌های مرجانی بودند. یکی از برجسته‌ترین رویدادهای دوره پنسیلوانین، تکامل اولین دوزیستان بود که بسیار متنوع بودند. دوره پنسیلوانین همچنین شاهد تکامل اولین خزندگان. این خزندگان اولیه در نهایت باعث پیدایش دایناسورها و گروه‌های دیگر خزندگانی شدند که در دوران مزوزوئیک بر اکوسیستم‌های زمین تسلط داشتند.

دوره‌ی پرمین

دوره‌ی پرمین فاصله‌ی زمانی بین ۲۹۸ تا ۲۵۲ میلیون سال پیش را در بر می‌گیرد. این برای چندین رویداد تعیین‌کننده، از جمله تشکیل ابرقاره‌ی پانگه‌آ و بزرگترین رویداد انقراض دسته جمعی در تاریخ زمین، رویداد انقراض دسته جمعی پرمین-تریاس شناخته شده است. در طول این مدت، آب و هوای زمین گرم و خشک بود. یکی از قابل توجه ترین رویدادهای دوره پرمین، تکامل اولین خزندگان بود که به گروه غالب مهره داران ساکن خشکی تبدیل شدند. خزندگان بسیار متنوع بودند و اندازه‌ی آن‌ها از حیوانات کوچک حشره‌خوار تا خزندگان بزرگ و گیاهخوار مانند دیمترودون متغیر بود. دوره‌ی پرمین همچنین شاهد کاهش گروه غالب جانوران دریایی، تریلوبیت ها بود که با گروه‌های جدیدی از حیوانات، مانند آمونیت‌ها و براکیوپودها جایگزین شدند.

دوره‌ی تریاس

دوره‌ی تریاس فاصله‌ی زمانی بین ۲۵۲ تا ۲۰۱ میلیون سال پیش را در بر می‌گیرد. این دوره به‌دلیل چندین رویداد تعیین‌کننده، از جمله تشکیل ابرقاره پانگه‌آ و احیای حیات پس از رویداد انقراض دسته جمعی پرمین-تریاس که بیش از ۹۰ درصد گونه های دریایی و ۷۰ درصد از گونه های زمینی را نابود کرد، شناخته شده است. یکی از برجسته‌ترین رویدادهای دوره‌ی تریاس، تکامل دایناسورها بود که به گروه غالب خزندگان ساکن خشکی تبدیل شدند. دایناسورها بسیار متنوع بودند و اندازه‌ی آن‌ها از شکارچیان کوچک و چابک گرفته تا گیاهخواران بزرگی مانند پلاتئوسوروس بود. دوره‌ی تریاس همچنین شاهد تکامل اولین پستانداران بود که کوچک، شبگرد و حشره‌خوار بودند.

دوره‌ی ژوراسیک

دوره ژوراسیک بازه زمانی بین ۲۰۱ تا ۱۴۵ میلیون سال پیش را در بر می‌گیرد. در طول این مدت، آب و هوای زمین گرم و استوایی بود، با سطوح بالای دی اکسید کربن اتمسفر، و اقیانوس‌ها محل زندگی طیف متنوعی از زندگی بودند. دوره ژوراسیک همچنین شاهد تکامل اولین پرندگان بود که ارتباط نزدیکی با دایناسورها داشتند و از دایناسورهای تروپود کوچک و پردار تکامل یافتند.

دوره‌ی کرتاسه

دوره‌ی کرتاسه فاصله‌ی زمانی بین ۱۴۵ تا ۶۶ میلیون سال پیش را در بر می‌گیرد.در طول این مدت، آب و هوای زمین گرم و استوایی بود و اقیانوس ها محل زندگی طیف متنوعی از زندگی، از جمله آمونیت‌ها وبلمنیت‌ها بودند. یکی از قابل توجه‌ترین رویدادهای دوره کرتاسه، تکامل دایناسو‌ها بود که به گروه غالب خزندگان ساکن خشکی تبدیل شدند. دایناسورها بسیار متنوع بودند و اندازه‌ی آن‌ها از پرندگان کوچک پردار گرفته تا گیاهخواران و گوشتخواران عظیم مانند تیرانوسوروس رکس و تریسراتوپس متنوع بود. دوره‌ی کرتاسه همچنین شاهد تکامل اولین گیاهان گلدار بود که به سرعت متنوع شدند و به شکل غالب پوشش گیاهی در خشکی تبدیل شدند.

دوره‌ی پالئوژن

دوره‌ی پالئوژن فاصله‌ی زمانی بین ۶۶ تا ۲۳ میلیون سال پیش را در برمی‌گیرد. این دوره شاهد پیامدهای انقراض دسته‌جمعی بود که دایناسورها را در پایان کرتاسه از بین برد و امکان تکامل و تنوع پستانداران را فراهم کرد. یکی از رویدادهای تعیین کننده‌ی دوره پالئوژن، تکامل پستانداران مدرن، از جمله پستانداران، جوندگان و گوشتخواران بود. این پستانداران از فرصت‌های جدید ایجاد‌شده در اثر انقراض دایناسورها استفاده کردند و به سرعت در طیف گسترده‌ای از گونه‌های جدید متنوع شدند. علاوه بر این، دوره پالئوژن شاهد ادامه‌ی تجزیه ابرقاره پانگه‌آ و تشکیل اقیانوس اطلس بود.

دوره‌ی نئوژن

دوره‌ی نئوژن حدود ۲۳ میلیون سال گذشته از تاریخ زمین را در برمی‌گیرد. این دوره با تغییرات قابل توجه در آب و هوای زمین و همچنین تکامل و پراکندگی بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری مدرن مشخص می‌شود. در این مدت آب و هوای زمین به طور فزاینده‌ای گرمتر شد و قاره‌ها شروع به گرفتن موقعیت امروزی خود کردند. این امر منجر به توسعه‌ی اکوسیستم‌های جدید و تکامل بسیاری از گونه‌های جدید گیاهی و جانوری شد. یکی از قابل‌توجه‌ترین رویدادهای دوره‌ی نئوژن، تکامل پستانداران مدرن از جمله نهنگ‎‌ها و فیل‌ها بود. تکامل این پستانداران ناشی از تغییرات آب و هوایی زمین و تشکیل اکوسیستم‌های جدید بود.

کواترنری

دوره‌ی کواترنری ۲.۶ میلیون سال گذشته از تاریخ زمین را در بر می‌گیرد. این دوره با تغییرات قابل توجه در آب و هوای زمین و همچنین تکامل و پراکندگی تمدن‌های بشری مشخص می‌شود و یکی از ویژگی‌های بارز آن، وجود چند دوره‌ی یخبندان است. در دوران یخبندان، آب و هوای زمین بسیار سردتر از امروز بود و سطح دریاها بسیار پایین‌تر بود. این تغییرات تاثیر به سزایی بر پراکندگی گیاهان و جانوران و تکامل تمدن‌های بشری داشت. یکی دیگر از رویدادهای کلیدی دوره‌ی کواترنری، تکامل گونه‌های انسان مدرن مانند هوموساپینس و پراکندگی آن‌ها در سراسر زمین بود. در این زمان، جمعیت‌های انسانی فناوری‌ها و جوامع پیچیده‌ای را توسعه دادند و تاثیر قابل توجهی بر جهان طبیعی گذاشتند.

نویسنده: فاطمه دوراندیش

منابع:

1. Link1: https://www.britannica.com/science/geologic-time
2. Link2:https://geologyscience.com/geology-branches/paleontology/geologic-time-scale/
3. Link3: https://www.nps.gov/subjects/geology/time-scale.htm