آزمایش قند خون ناشتا یا Fasting blood sugar (FBS)

آزمایش قند خون ناشتا یا fasting blood sugar یکی از ساده ترین, کم خطر ترین و متداول ترین آزمایش ها در بخش بیوشیمی یک آزمایشگاه برای تعیین میزان قند خون افراد می باشد. FBS به معنای قند خون ناشتا است و نسبت به نام دیگر آن یعنی FPG یا قند پلاسمای ناشتا پر کاربرد تر است. همانطور که می دانید برای تعیین میزان قند خون افراد تنها سطح مونوساکاریدی به نام گلوکز در خون مد نظر می باشد و آزمایش های کلی برای شناخت کربوهیدرات ها مانند مولیش, آنترون و …. برای سنجش قند خون مناسب نمی باشند زیرا در این آزمایش ها نمی توان گلوکز را نسبت به سایر قند ها جدا کرد. در صورت بالا بودن میزان گلوکز خون فرد مبتلا به دیابت شیرین یا قند خون می باشد.

انواع دیابت

دیابت به طور کلی به دو نوع دیابت بی مزه و دیابت شیرین تقسیم می شود. دیابت بی مزه به علت کاهش ترشح هورمون ضد ادراری از غده هیپوفیز ایجاد می شود که در آن کلیه ها قادر به جذب آب اضافی از ادرار نیستند و ادرار فرد رقیق می شود و آب زیادی را از دست می دهد ؛ اما دیابت شیرین که به دو نوع 1 و 2 تقسیم بندی می شود به خاطر کمبود هورمون انسولین در خون یا کمبود گیرنده های انسولین در اکثر سلول ها ایجاد می شود .

حالت اول یک بیماری خود ایمنی بوده و یاخته های سیستم ایمنی بدن به جزایر لانگرهانس در پانکراس حمله می کنند و باعث کاهش انسولین در خون می شوند که به دیابت نوع یک معروف است و در حالت دوم که معمولا در افراد بالای 40 سال دیده می شود و در نتیجه کمبود تحرک, چاقی, رژیم های غذایی و …. به وجود می آید سطح انسولین خون بالا بوده اما یاخته های بدن به علت کمبود گیرنده مخصوص این هورمون نمی توانند از آن استفاده کنند. در هردو این حالات میزان گلوگز خون افزایش می یابد و فرد به بیماری دیابت شیرین مبتلا می شود.

تفاوت FBS و آزمایش های خانگی

آزمایش FBS با آزمایش هایی که توسط دستگاه گلوکومتر در خانه یا مراکز بهزیستی انجام می شود متفاوت است. از جمله تفاوت های این دو می توان به منبع خون مورد آزمایش و دستگاه انجام دهنده آزمایش اشاره کرد به طوری که در FBS خونگیری از سیاهرگ انجام می شود در حالی که در روش های خانگی و معمولی با استفاده از یک لانست از نوک انگشت خونگیری می کنند که این خون مویرگی می باشد. همین طور دستگاهی که در آزمایش FBS مورد استفاده قرار می گیرد بسیار دقیق تر از دستگاه گلوکومتر می باشد که همین موضوع باعث می شود که طی این آزمایش نتایج دقیق تری حاصل شود و برای تشخیص پزشکی مورد استفاده قرار گیرد.

 تفسیر

با توجه به نام این آزمایش در می یابیم که فرد مورد آزمایش باید در وضعیت ناشتا باشد. اگر فرد به مدت 8 ساعت به جز آب چیز دیگری مصرف نکرده باشد ناشتا است و برای نمونه گیری آماده می باشد در غیر اینصورت نتیجه آزمایش فرد با خطا مواجه می شود .

در ابتدای آزمایش نیاز به گرفتن نمونه خون از فرد مورد نظر داریم که این کار به وسیله سرنگ و نیدل توسط فردی آموزش دیده انجام می شود و به میزان 5 میلی لیتر خونگیری از سیاهرگ انجام میشود و خون درون لوله کلات ریخته شده, برچسب گذاری می شود و به بخش بیوشیمی آزمایشگاه ارسال خواهد شد. لوله کلات, لوله ای است که فاقد هرگونه مواد ضد انعقاد می باشد و برای بدست آوردن سرم مورد استفاده قرار می گیرد. این سرم در آزمایش های مربوط به بخش بیوشیمی کاربرد زیادی دارد .

برای بدست آوردن سرم لوله کلات را در دستگاه سانترفیوژ قرار می دهند تا قسمت سرم خون از یاخته های خون جدا شوند. پس از جدا شدن سرم آن را به وسیله سمپلر خارج می کنند و به همراه محلول های معرف در بازوهای دستگاه اتوآنالیزور آلفا کلاسیک قرار می دهند و با یک رایانه متصل به دستگاه نوع تست را مشخص می کنند. اکنون دستگاه به صورت اتوماتیک آزمایش را انجام می دهد و پس از حدود 30 تا 45 دقیقه نتیجه آزمایش را به کارشناس بخش بیوشیمی تحویل خواهد داد.

دستگاه اتوآنالیزر آلفا کلاسیک

دستگاه اتوآنالیزر آلفا کلاسیک یکی از رایج ترین دستگاه ها در بخش بیوشیمی و برای انجام تست هایی نظیر FBS می باشد. این دستگاه دارای یک سینی معرف می باشد و به سرعت عملیاتی 140 تا 170 تست در ساعت دست یافته که سرعتی استثنایی در این کلاس از اتوآنلالیزر می باشد. دستگاه دارای یک میکروپروسسور می باشد که عملکرد سیستم را مدیریت می کند و علاوه برآن به یک دستگاه رایانه خارجی متصل است که هوشمندی دستگاه را چندین برابر می کند. تمامی نیاز های کابردی دستگاه مانند تعریف تست, تغییر ترتیب معرف ها در سینی معرف, تعریف پروفایل ها و… توسط نرم افزار در اختیارش قرار داده می شود.

نتیجه

همانطور که گفته شد این آزمایش ساده بوده و در عین ساده بودن دقت بالایی نیز دارد. قند خون در افراد معمولی بین 70 تا 100 میلی گرم در دسی لیتر می باشد. اگر FBS بین 100 تا 125 میلی گرم در دسی لیتر باشد به آن وضعیت پیش دیابتی گفته می شود. اگر FBS بیش از 126 میلی گرم در دسی لیتر باشد فرد به دیابت شیرین مبتلا است ( البته در این صورت آزمایش را دوباره تکرار می کنیم سپس نتیجه نهایی را اعلام می کنیم)

به جز دیابت شیرین بیماری های دیگری نیز هستند که موجب افزایش قند خون می شوند که از جمله این بیماری ها می توان به اختلالات پانکراس, سرطان پانکراس, التهاب پانکراس, سندرم کوشینگ, هیپرتیروییدی, عفونت و افزایش هورمون رشد اشاره کرد. حال اگر میزان  FBS از 70 پایین تر باشد فرد به هیپوگلیسمی یعنی کمبود قند خون مبتلا است که این حالت نادر است و گذرا می باشد علاوه برآن مزمن نیست و به راحتی رفع می شود. از جمله دلایل هیپوگلیسمی می توان به سؤتغذیه ، بیماری آدیسون ، بیماری های کبدی ، سؤمصرف الکل ، تومور انسولینوما ، بیماری های کلیوی و مصرف بیش از حد انسولین اشاره کرد.

نویسنده : محمد پور رجب زاده