فهرست مطالب
از یک تست تست شکنندگی اسمزی (Osmotic fragility) برای کمک به تشخیص دو بیماری ارثی می توان استفاده کرد: تالاسمی و اسفروسیتوز ارثی
مقدمه
شکنندگی گلبول قرمز به گرایش گلبولهای قرمز (RBC)به همولیز(پارگی) در شرایط استرس اشاره دارد. می توان آن را به عنوان درجه یا نسبت همولیز در نظر گرفت که وقتی نمونه ای از گلبولهای قرمز خون تحت استرس قرار میگیرند (به طور معمول استرس جسمی و معمولاً استرسهای اسمزی و یا مکانیکی).
بسته به نوع کاربرد و همچنین نوع شکنندگی موجود، میزان استرس وارد شده و یا اهمیت همولیز حاصل ممکن است متفاوت باشد. هنگامی که چندین سطح استرس به یک جمعیت مشخص / نمونه سلول اعمال میشود، می توان با اندازه گیری نسبت نسبی یا مطلق همولیز موجود در هر سطح، مشخصات شکنندگی را بدست آورد.
علاوه بر این، از تست شکنندگی اسمزی میتوان برای ارزیابی چگونگی تغییر پذیری و شکنندگی در شرایط مختلف تنش زای محیط، در حین یا قبل از القای همولیز استفاده کرد. شکنندگی کم اغلب “ثبات” نامیده می شود، اگرچه ثبات فنی به مقاومت سلولها در برابر لیز ناشی از استرس و لیز خودکار لیزر اشاره دارد.
تست شکنندگی اسمزی (osmotic fragility test) چیست؟
شکنندگی اسمزی (OF) به درجه یا نسبی از همولیز گفته می شود که وقتی نمونه ای از گلبول های قرمز خون با قرار دادن در یک محلول هیپوتونیک تحت فشار استرس قرار می گیرد. شکنندگی اسمزی تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد، از جمله ترکیب غشا، یکپارچگی و همچنین اندازه سلولها یا نسبت سطح به حجم.
آزمایش شکنندگی اسمزی در خون شناسی رایج است و اغلب برای کمک به تشخیص بیماریهای مرتبط با ناهنجاریهای غشای RBC انجام میشود. برخی از بیماریهای مرتبط با افزایش OF عبارتند از:
اسفروسیتوز ارثی و هایپناترمی، در حالی که برخی دیگر با کاهش OF مرتبط هستند شامل بیماری مزمن کبدی، کم خونی فقر آهن، تالاسمی، هیپوناترمی، پلیسیتمی ورا و کم خونی سلول داسی شکل بعد از جراحی اسپلنکتومی.
رویکردهای جدید آزمایش OF در حال توسعه است تا استفاده از آن را در تشخیص و غربالگری بیماری بهتر کند، مانند استفاده از دستگاه های میکروسیال همراه با شمارش سلول.
تالاسمی چیست؟
این بیماری باعث میشود که بدن شما یک فرم غیر طبیعی از هموگلوبین ایجاد کند. هموگلوبین پروتئینی است که به سلولهای قرمز خون امکان حمل اکسیژن را میدهد. اگر به تالاسمی مبتلا هستید، گلبول های قرمز خون شما از بین می روند. این می تواند منجر به کم خونی شود.
اسفروسیتوزارثی (Hereditary Spherocytosis) چیست؟
باعث ایجاد مشکل در لایه بیرونی گلبولهای قرمز خون شود و شکل آنها را مخدوش میکند. این امر منجر به شکننده شدن سلولهای قرمز خون و تخریب زودهنگام آن میشود که همچنین میتواند باعث کم خونی شود.
نمونه مورد نیاز برای آزمایش شکنندگی اسمزی
برای آزمایش شکنندگی اسمزی، باید یک نمونه خون بدهید. گلبوله ای قرمز خون شما آزمایش میشود تا ببینید که آنها به راحتی در محلول نمک از هم جدا می شوند. اگر سلول های قرمز خون بیش از حد طبیعی شکننده باشند، آزمایش مثبت ارزیابی می شود.
چرا پزشکان آزمایش شکنندگی اسمزی را پیشنهاد می کنند؟
پزشکان ممکن است برای نوزادانی که سابقه خانوادگی تالاسمی یا اسفروسیتوز ارثی دارند، آزمایش شکنندگی اسمزی را تجویز کنند.
این میتواند یک روش سریع و مقرون به صرفه برای کمک به تشخیص بیماری باشد. با این حال، گاهی اوقات لازم است این بیماری با آزمایشهای خون دیگر یا آزمایش ژنتیک تأیید شود. این به این دلیل است که شرایط خاص دیگری نیز ممکن است نتایج مشابهی داشته باشند. از آزمون شکنندگی اسمزی نیز ممکن است برای کمک به تأیید اینکه آیا تالاسمی یا اسفروسیتوز علت کم خونی است استفاده شود.
علائم کم خونی می تواند شامل موارد زیر باشد:
- خستگی
- تنگی نفس
- سرگیجه
- تپش قلب
- کاهش توانایی ورزش
آزمایش تست شکنندگی اسمزی چگونه انجام می شود؟
هیچ آماده سازی خاصی برای آزمایش لازم نیست. این یک آزمایش خون ساده است که به عنوان رگ سازی نیز شناخته می شود. این را میتوان در آزمایشگاه یا مطب پزشک انجام داد. اگر پیراهن آستین بلند به تن کرده اید، تکنسین از شما میخواهد یکی از آستین ها را بالا بزنید یا بازوی خود را از آستین بردارید. این تکنسین یک بند الاستیک را به دور بازوی شما محکم می بندد تا به خون در رگها کمک کند. ممکن است این قسمت از فرآیند ناراحت کننده باشد.
تکنسین یک رگ پیدا میکند و منطقه را با یک ماده ضد عفونی کننده تمیز می کند. آن ها یک سوزن توخالی به داخل رگ وارد می کنند. برای بیشتر افراد، مانند یک نیشگون تیز احساس می شود. پس از جمع آوری خون کافی، تکنسین سوزن را برمی دارد. برای چند ثانیه باید فشار روی پنچری را حفظ کنید. سپس تکنسین محل را با باند می پوشاند.
خطرات آزمایش
خون گرفتن خطرهای کمی را به همراه دارد. بیشترین خطر، که به ندرت اتفاق میافتد، عفونت است. در صورت شروع درجه حرارت بالاتر از 100 درجه فارنهایت، به پزشک خود اطلاع دهید. اگر پوست اطراف سوراخ سوراخ شد، متورم شد یا در هنگام لمس دردناک بود، باید کمک بگیرید.
برای چند روز پس از آزمایش، پوست اطراف سوراخ ممکن است کبود یا لطیف باشد. این طبیعی است. استفاده از کمپرس خنک در محل میتواند کبودی را کاهش داده و ناراحتی را از بین ببرد. تا زمانی که پزشک خلاف این را به شما نگوید، آزادید که همه فعالی تهای طبیعی خود را بعد از آزمایش از سر بگیرید.
درک نتایج آزمایش
برای آزمایش شکنندگی اسمزی، گلبول های قرمز خون شما به محلولهایی با غلظت های مختلف نمک اضافه می شوند. سلول های طبیعی خون بهتر از سلولهای شکننده اسفروسیتوز یا تالاسمی در محلول های کم نمک دست نخورده باقی می مانند. اگر سلول های شما شکننده تشخیص داده شود، به احتمال زیاد به بیماری اسفروسیتوز ارثی یا تالاسمی مبتلا هستید. هر دوی این شرایط ژنتیکی میتواند باعث کم خونی همولیتیک شود. این نوعی کم خونی است که رخ میدهد زیرا گلبول های قرمز خون شما خیلی زود از بین میروند.
اگر تست شکنندگی اسمزی شما مثبت است، مرحله بعدی تأیید نتایج و بررسی اینکه آیا شما فعالاً کم خون هستید یا خیر. در همه افراد مبتلا به این بیماری علائم یکسانی وجود ندارد. بعضی از افراد فقط اشکال خفیف و علائم گاه به گاه دارند. برخی دیگر اشکال شدیدی دارند که نیاز به درمان فوری دارند و ممکن است بر طول عمر تأثیر بگذارند. هنگامی که پزشک سطح وضعیت شما را تعیین کرد، شما در مورد نیازهای درمانی خود بحث خواهید کرد. اگر بیماری شما خفیف است و علائم کمی دارید، انتظار مراقبانه ممکن است لازم باشد. درمان بیماری شدید به تشخیص خاص شما بستگی دارد.
نمونه لازم و موارد رد نمونه:
نمونه: خون کامل سیتراته
لوازم مورد نیاز:
- لوله همولیز
- سانتریفوژ
- دستگاه اسپکتروفتومتر
- آب مقطر
- NaCl 0.85
- NaCl 0.5
- خون کنترل
- دستکش های یکبار مصرف
روش انجام آزمایش
| C2 | C1 | T2 | T1 | شماره |
| 5cc | 5cc | NaCl 0.85 | ||
| 5cc | 5cc | NaCl 0.5 | ||
| 0.5cc | 0.5cc | خون بیمار | ||
| 0.5cc | 0.5cc | خون کنترل |
لوله ها را با دور 2500 به مدت 5 دقیقه سانتریفوژ میکنیم .
اگر در هیچ یک از لوله ها همولیز مشاهده نشد آزمایش منفی است .
اگر در لوله های کنترل همولیز دیدیم ولی در لوله های تست ندیدیم احتمالاً محلول NaCl آلوده بوده است .
اگر در لوله ای همولیز دیده شد ولی در کنترل دیده نشد آزمایش مثبت است و نیاز به تتیراسیون به روش کمی دارد.
تفسیر نتایج
میزان شکنندگی گلبولی به دو عامل میزان انرژی گلبولی (ATP) و سلامت ساختمان غشاء سلولی بستگی دارد. در برخی از اختلالات اتوایمون خفیف که آنتی بادیهای غیر همولیزان یا اسبونیزان با تیتر پایین در خون وجود دارند، بدلیل حساس شدن گلبول های قرمز، قسمتی از غشاء سلولی به هنگام عبور از سیستم رتیکوآندوقلیال کنده شده لذا گلبول قرمز جهت مقاومت در مقابل ترکیدگی منقبض شده و خود را جمع میکند و به شکل اسفروسیت در می آید.
نویسنده: فاطمه گودرزی
منابع:
- https://www.healthline.com/health/osmotic-fragility#uses
- Gallagher PG. Hemolytic anemias: red blood cell membrane and metabolic defects. In: Goldman L, Schafer AI, eds. Goldman-Cecil Medicine. 25th ed. Philadelphia, PA: Elsevier Saunders; 2016:chap 161.
- https://en.wikipedia.org/wiki/Erythrocyte_fragility
