فهرست مطالب
پپتیدهای دارویی چیست؟
پپتیدهای دارویی زنجیره کوتاهی از اسیدهای آمینه هستند که پتانسیل تبدیل شدن به عوامل درمانی برای شرایط مختلف پزشکی را دارند.
پپتیدها ترکیباتی هستند که به‌طور طبیعی در موجودات زنده یافت می‌شوند و نقش مهمی در فرایندهای بیولوژیکی دارند. در زمینه توسعه دارو، دانشمندان پپتیدها را برای ایجاد اثرات خاص در بدن مانند هدف قرار دادن گیرنده‌ها یا آنزیم‌های خاص، تنظیم هورمون‌ها، یا تعدیل فعالیت‌های سلولی طراحی و اصلاح می‌کنند.
پپتیدهای دارویی پتانسیل قوی درمانی برای طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها از جمله سرطان، دیابت، اختلالات قلبی عروقی و بیماری‌های عصبی دارند و در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند. توسعه این پپتیدهای دارویی شامل تحقیقات و بهینه‌سازی گسترده برای اطمینان از پایداری، سازگاری و اثربخشی درمانی آنها است.
این پپتیدها را می‌توان از طریق راه‌های مختلف از جمله تزریق، مصرف به‌صورت خوراکی یا استفاده موضعی تجویز کرد.
انواع پپتیدهای دارویی
انواع مختلفی از پپتیدهای دارویی وجود دارد که هر کدام خواص منحصر به فرد و کاربردهای درمانی بالقوه خود را دارند. در ادامه به برخی از این پپتیدها اشاره می‌کنیم:
پپتیدهای ضد میکروبی “Antimicrobial Peptides” (AMPs)
این پپتیدها دارای خواص ضد میکروبی طبیعی هستند و می‌توانند باکتری‌ها، قارچ‌ها، ویروس‌ها و سایر عوامل بیماریزا را هدف قرار داده و از بین ببرند. آنها همچنین کاربردهای بالقوه‌ای در مبارزه با عفونت‌های مقاوم به دارو دارند!
پپتیدهای هورمونی (Hormone Peptides)
این پپتیدهای دارویی عملکرد هورمون‌های طبیعی را در بدن تقلید یا تنظیم می‌کنند. به‌عنوان مثال می‌توان به انسولین، که برای درمان دیابت استفاده می‌شود، آنالوگ‌های پپتید-1 شبه گلوکاگون(GLP-1) ، که برای درمان دیابت و چاقی استفاده می‌شود و پپتیدهای آزادکننده هورمون رشد (GHRPs) اشاره کرد.
پپتیدهای بازدارنده آنزیم (Enzyme Inhibitor Peptides)
این پپتیدها از فعالیت آنزیم‌های خاص جلوگیری می‌کنند؛ این عملکرد می‌تواند در درمان بیماری‌هایی که فعالیت آنزیم‌ها تنظیم‌نشده یا از کنترل خارج شده‌است مانند سرطان، مفید باشد.
پپتیدهای نافذ سلولی “Cell-Penetrating Peptides”(CPPs)
این پپتیدها انتقال مولکول‌ها در غشای سلولی را تسهیل و زمینه رسیدن دارو به سلول‌های هدف را فراهم می‌کنند.
پپتیدهای واکسن (Vaccine Peptides)
این پپتیدها می‌توانند پاسخ ایمنی را تحریک کنند و در ساخت واکسن مورد استفاده قرار گیرند.
پپتیدهای اپیوئیدی (Opioid Peptides)
پپتیدهایی مانند انکفالین‌ها و اندورفین‌ها با گیرنده‌های مواد افیونی تعامل دارند و کاربردهای بالقوه‌ای در زمینه کنترل درد دارند.
پپتیدهای مهارکننده آنزیم مبدل آنژیوتانسین “Angiotensin-Converting Enzyme (ACE) Inhibitor Peptides”
این پپتیدهای درمانی برای کنترل فشار خون بالا و نارسایی قلبی با جلوگیری از تولید آنژیوتانسینII، هورمونی که رگ‌های خونی را منقبض می‌کند، استفاده می‌شوند.
پپتیدهای درمانی هدفمند (Targeted Therapeutic Peptides)
این پپتیدها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که به‌طور خاص به انواع سلول‌ها یا مولکول‌های سلولی متصل می‌شوند و آنها را برای تحویل هدفمند دارو یا تصویربرداری آماده می‌کنند.
نوروپپتیدها (Neuropeptides)
این پپتیدهای دارویی عملکردهای سیستم عصبی را تنظیم می‌کنند و می‌توانند در تعدیل درد، کنترل خلق و خو و سایر فرایندهای عصبی نقش داشته باشند.
پپتیدهای درمانی سرطان (Cancer Therapeutic Peptides)
پپتیدها را می‌توان طوری مهندسی کرد که به‌طور خاص، سلول‌های سرطانی را هدف قرار دهند، عوامل سیتوتوکسیک را با خود حمل کنند یا در مسیرهای سیگنالینگ سلول‌های سرطانی تداخل ایجاد کنند.
این موارد تنها چند نمونه از پپتیدهای دارویی هستند و امروزه تحقیقات گسترده‌ای در این حوزه در حال انجام است تا درمان‌های جدید بر پایه پپتیدهای دارویی کشف و مورد استفاده قرار بگیرد. توسعه و استفاده از این پپتیدها نیازمند طراحی دقیق، بهینه‌سازی و آزمایش برای اطمینان از ایمنی و کارایی در حوزه بالینی است.
کاربرد پپتیدهای دارویی
پپتیدهای دارویی طیف وسیعی از کاربردها را در زمینه پزشکی و مراقبت‌های بهداشتی دارند. خواص منحصر به فرد و پتانسیل‌شان برای درمان هدفمند آنها را به ابزاری ارزشمند برای درمان بیماری‌ها در شرایط مختلف تبدیل کرده است. برخی از کاربردهای رایج پپتیدهای دارویی عبارتند از:
درمان سرطان
پپتیدهای دارویی را می‌توان برای هدف قرار دادن سلول‌های سرطانی خاص یا مهار رشد تومور طراحی کرد. درمان‌های مبتنی‌بر پپتید می‌توانند مسیرهای سیگنالینگ را مختل کنند، باعث آپوپتوز یا مرگ برنامه‌ریزی‌شده سلولی شوند یا عوامل سیتوتوکسیک را مستقیماً به سلول‌های سرطانی برسانند.
مدیریت دیابت
هورمون‌های پپتیدی مانند انسولین و آنالوگ‌های GLP-1 برای تنظیم سطح گلوکز خون در افراد مبتلا به دیابت استفاده می‌شوند. این پپتیدها به بهبود حساسیت به انسولین، افزایش جذب گلوکز و کنترل افزایش قند خون پس از غذا کمک می‌کنند.
اختلالات قلبی عروقی
پپتیدهای دارویی می‌توانند اجزای سیستم قلبی عروقی مانند مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) را که برای مدیریت فشار خون بالا استفاده می‌شوند، یا پپتیدهایی که ضربان و ریتم قلب را تنظیم می‌کنند، هدف قرار دهند.
چاقی و اختلالات متابولیک
پپتیدهایی مانند لپتین و پپتید YY (PYY) در تنظیم اشتها و تعادل انرژی نقش دارند که این مسئله آنها را به اهداف بالقوه‌ای برای درمان چاقی و مدیریت وزن تبدیل می‌کند.
اختلالات عصبی
نوروپپتیدها می‌توانند بر فعالیت انتقال‌دهنده‌های عصبی تأثیر بگذارند و عملکردهای عصبی را تعدیل کنند. این پپتیدهای دارویی ممکن است برای مدیریت درد، اختلالات رفتاری، بیماری‌های عصبی و… مورد استفاده قرار گیرند.
بیماری‌های عفونی
پپتیدهای ضد میکروبی (AMPs) توانایی هدف قرار دادن و اختلال در غشای باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها را دارند. این پپتیدهای دارویی به‌عنوان جایگزینی برای آنتی‌بیوتیک‌های سنتی برای مبارزه با عفونت‌های مقاوم به دارو مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
اختلالات خود ایمنی
پپتیدها را می‌توان برای ایجاد تحمل ایمنی و کاهش پاسخ‌های خود ایمنی در شرایطی مانند MS، آرتریت روماتوئید و بیماری التهابی روده طوری مهندسی کرد که در درمان این بیماری‌ها مورد استفاده قرار گیرند.
واکسن‌ها
پپتیدهای دارویی می‌توانند به‌عنوان آنتی‌ژن در ساخت واکسن برای تحریک پاسخ ایمنی در برابر پاتوژن‌های خاص مانند ویروس‌ها یا باکتری‌ها استفاده شوند.
مدیریت درد
پپتیدهای مخدر مانند اندورفین‌ها و انکفالین‌ها می‌توانند برای کاهش درد از طریق تعامل خود با گیرنده‌های مواد افیونی مورد استفاده قرار بگیرند.
تحویل دارویی هدفمند
پپتیدهای دارویی می‌توانند به‌عنوان لیگاندهای هدف‌گیری برای هدایت داروها یا عوامل درمانی به‌طور خاص به سلول‌ها یا بافت‌های بیمار عمل کنند و اثرات جانبی را به حداقل برسانند تا بهترین نتیجه درمانی حاصل شود.
التیام زخم
پپتیدهای دارویی می‌توانند با تحریک مهاجرت سلولی، تکثیر و بازسازی بافت، بهبود زخم را تقویت کنند.
درمان جایگزینی هورمون
آنالوگ‌های مبتنی‌بر پپتید را می‌توان برای جایگزینی یا تقلید هورمون‌های طبیعی که در شرایط خاص دچار کمبود هستند، استفاده کرد.
کدام شرکت‌ها پپتیدهای دارویی را تولید می‌کنند؟
چندین شرکت داروسازی و بیوتکنولوژی در سراسر جهان در تولید و توسعه پپتیدهای دارویی نقش دارند. در ادامه به برخی از این شرکت‌ها اشاره کوتاهی می‌کنیم:
حوزه کاری تخصصی این شرکت دیابت است. شرکت درمان‌های مبتنی‌بر پپتید مانند انسولین و آنالوگ‌های GLP-1 را توسعه داده و بر روی آن کار می‌کند.
این کمپانی پپتیدهای دارویی را برای حوزه‌های مختلف درمانی از جمله دیابت، انکولوژی و نورولوژی تولید می‌کند.
این شرکت در کشف و توسعه پپتیدهای دارویی با تمرکز بر حوزه‌هایی مانند سرطان و التهاب نقش دارد.
فایزر در تحقیقات پپتیدهای دارویی به‌ویژه در زمینه‌هایی مانند ایمونولوژی و انکولوژی فعالیت زیادی دارد.
آسترازنکا پپتیدهای دارویی را برای بیماری‌های تنفسی، قلبی عروقی و متابولیک تولید می‌کند.
این شرکت پپتیدهای دارویی را برای دیابت، بیماری‌های نادر و سایر زمینه‌های درمانی که پپتیدهای دارویی می‌توانند موثر باشند، تولید می‌کند.
این کمپانی در حوزه تحقیقات در زمینه پپتیدهای دارویی با تمرکز بر اختلالات گوارشی و متابولیک فعال است.
این کمپانی پپتیدهای دارویی را برای طیف وسیعی از بیماری‌ها از جمله دیابت، سرطان و بیماری‌های عفونی تولید می‌کند.
این شرکت در تحقیقات و توسعه پپتیدهای دارویی به‌ویژه در زمینه انکولوژی و ایمونولوژی فعال است.
این شرکت در توسعه پپتیدهای دارویی برای بیماری‌های مختلف از جمله سرطان و اختلالات عصبی نقش دارد.
این شرکت خدمات ساخت قراردادی برای تولید داروهای پپتیدی ارائه می‌دهد.
- PeptiDream
این کمپانی در زمینه کشف و توسعه پپتیدهای دارویی در حوزه‌های درمانی مختلف فعالیت می‌کند.
گروه پلی پپتید یک سازمان توسعه و تولید قرارداد جهانی (CDMO) است که فعالیت آن بر روی پپتیدها متمرکز است.
CPC خدمات سنتز پپتیدهای دارویی سفارشی را ارائه می‌دهد.
این شرکت تامین‌کننده مواد دارویی فعال مبتنی‌بر پپتید (APIs) برای تحقیق و توسعه است.
این‌ها تنها چند نمونه از شرکت‌هایی است که در تولید و توسعه پپتیدهای دارویی دخیل هستند. حوزه پپتیدهای دارویی به‌طور مداوم در حال پیشرفت است و بسیاری از شرکت‌های دیگر در سراسر جهان به این حوزه مهم علاقه‌مند بوده و در این زمینه فعالیت می‌کنند.
در نتیجه پپتیدهای دارویی به‌عنوان ترکیباتی با ویژگی‌های منحصر به فرد و قابلیت هدفمندی برای درمان بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات پزشکی بسیار حائز اهمیت هستند. این ترکیبات با قدرت تاثیرگذاری بر روی سلول‌ها و فرایندهای بیولوژیکی مختلف، از مدیریت دیابت گرفته تا درمان سرطان و اختلالات عصبی می‌توانند در سطوح مختلف سیستم بدن اثرگذاری کنند.
همچنین قابلیت ترکیب با سایر داروها و امکان افزایش دقت و کاهش عوارض جانبی درمانی را فراهم می‌کنند. با پیشرفت تکنولوژی و تحقیقات مستمر، امکان ایجاد پپتیدهای دارویی جدید با خواص بهبودیافته و کاربردهای گسترده‌تر به وجود آمده است. به همین دلیل پپتیدهای دارویی به‌عنوان یک حوزه مهم و نوآورانه در توسعه درمان‌های پزشکی آینده تلقی می‌شوند.
نویسنده: زهرا جهان بخش
تهیه‌شده در آکادمی بیوتکنولوژی ایران
