فهرست مطالب
مقدم های بر آزمایش اسید فسفاتاز
اسید فسفاتاز آنزیمی است که در سراسر بدن، اما در درجه اول در غده پروستات یافت میشود. مانند همه آنزیم ها برای تحریک واکنشهای شیمیایی خاص نیز لازم است. آزمایش اسید فسفاتاز برای تشخیص اینکه آیا سرطان پروستات به سایر نقاط بدن گسترش یافته است (متاستاز شده است) و بررسی اثربخشی درمان انجام می شود. این آزمایش تا حد زیادی توسط آزمایش آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) جایگزین شده است.
نام آزمایش
اسید فسفاتاز (اسید فسفاتاز پروستاتیک[ PAP]، اسید فسفاتاز مقاوم به تارتارات [TRAP])
بافت های دیگر به غیر از پروستات مقادیر کمی اسید فسفاتاز شامل استخوان، کبد، طحال، کلیه و سلول های قرمز خون و پلاکت ها دارند. آسیب به این بافت ها باعث افزایش متوسط سطح این آنزیم می شود. این آنزیم در منی بسیار غلظت دارد. تحقیقات تجاوز به عنف اغلب شامل آزمایش اسید فسفاتاز در مایع واژن است. موارد احتیاط این یک آزمایش غربالگری برای سرطان پروستات نیست.
سطح این آنزیم فقط پس از متاستاز شدن سرطان پروستات افزایش مییابد. شرح تست آزمایشگاهی میزان اسید فسفاتاز را در خون فرد اندازهگیری میکند و میتواند تعیین کند که آنزیم از چه بافتی خارج میشود. به عنوان مثال، مهم است که بدانیم این آنزیم افزایش یافته از پروستات است یا گلبولهای قرمز. اسید فسفاتاز از پروستات، به نام prostatic acid phosphatase (PAP) مهمترین نوع این آنزیم از نظر پزشکی است.
اختلافات ناچیزی که بین اسید فسفاتاز پروستات و اسید فسفاتاز موجود در بافتهای دیگر وجود دارد باعث می شود که در آزمایشگاه واکنش متفاوتی هنگام مخلوط شدن با برخی مواد شیمیایی داشته باشند. به عنوان مثال، افزودن تارتارات شیمیایی به مخلوط آزمایش، فعالیت این آنزیم را در پروستات مهار میکند نه اسید فسفاتاز گلبول قرمز.
روش های آزمایش بر اساس این تفاوت ها نشان می دهد که چه مقدار از کل اسید فسفاتاز یک فرد از پروستات گرفته شده است. نتایج معمولاً روز بعد در دسترس هستند.
اسید فسفاتاز تترامر، غده پروستات انسانی
غده پروستات نر 100 برابر اسید فسفاتاز بیشتر از هر بافت بدن دارد. هنگامی که سرطان پروستات به سایر قسمت های بدن گسترش مییابد، سطح اسید فسفاتاز افزایش مییابد، به خصوص اگر سرطان به استخوان گسترش یابد. یک و نیم تا سه چهارم افرادی که به سرطان پروستات متاستاز داده اند، دارای سطح اسید فسفاتاز بالا هستند. سطح پس از برداشتن تومور یا کاهش آن از طریق درمان کاهش مییابد. برخی از داروها میتوانند باعث افزایش یا کاهش موقتی سطح این آنزیم شوند. دستکاری غده پروستات از طریق ماساژ، بیوپسی یا معاینه مقعدی قبل از آزمایش میتواند سطح این آنزیم را افزایش دهد.
شرایط نمونه گیری
نوع نمونه این آزمایش خون است. این آزمایش نیازی به ناشتایی و محدودیت رژیم غذایی ندارد. آزمایشهای مرتبط با این آزمایش آلکالین فسفاتاز و آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) است. معمولا از لوله آزمایش برای گرفتن خون استفاده میشود.
رویه ها و مراقبت از بیمار
- از همولیز اجتناب شود. سلولهای قرمز خون حاوی اسید فسفاتاز هستند.
- مواظب نتیجه کاذب باشید، اگر بیمار تحت معاینه انگشتی پروستات یا قراردادن ابزار در مجرای ادرار یا مقعد در طی 24 ساعت گذشته بوده است.
- نمونه خون برای بیشتر از 1 ساعت در دمای اتاق نگهداری نشود، زیرا آنزیم به حرارت و pH حساس است و میزان فعالیت آن کاهش خواهد یافت.
یافته های غیرطبیعی
بالا بودن سطح اسید فسفاتاز خون میتواند نشانگر موارد زیر باشد:
کارسینوم پروستات، هیپرتروفی خوش خیم پروستات، پروستاتیت، مولتیپل میلوما، بیماری پاژه، هیپرپاراتیروئیدیسیم، متاستاز به مغز استخوان، بحران سلولهای داسی شکل، ترمبوسیتوز، اختلالات لیزوزومی، بیماری کلیوی، بیماری کبدی (سیروز)، رپ یا تجاوز جنسی.
داروها و عوامل مداخله گر
- آلکالین و اسید فسفاتاز آنزیمهای خیلی مشابهی هستند که فقط در pH تعیین و شناسایی آنها با هم فرق دارند. هر وضعیت یا اختلالی که موجب بالا رفتن سطح آلکالین فسفاتاز شود ممکن است به کاذب نشانگر سطوح بالای این اسید نیز باشد.
- بالا بودن کاذب سطح اسید فسفاتاز ممکن است در مردان بعد از معاینه انگشتی یا قرار دادن ابزار در مجرا و تحریک پروستات (مثل سیستوسکوپی) دیده شود زیرا موجب تحریک پروستات میشود.
- داروهایی که ممکن است موجب بالا رفتن اسید فسفاتاز شوند شامل آلگلوکراز (alglucerase)، آندروژنها (در زنان) و کلوفیبرات (clofibrate) است.
- داروهایی مثل الکل، فلئوریدها، هپارین، اگزالاتها و فسفاتها ممکن است سطح این آنزیم را کاهش دهند.
مقادیر نرمال
- نوزادان: 10/4-16/4 U/mL (30 درجه سانتی گراد)
- کودکان: 8/6-12/6 U/mL (30 درجه سانتی گراد)
- بالغین/کهنسالان: 0/13-0/63 U/mL
مقادیر بحرانی ام خارج از محدوده نرمال است.
تفسیر آزمایش
اسید فسفاتاز در بافتهای زیادی از جمله: گلبولهای قرمز خون، مغز استخوانها، پلاکتها و کبد وجود دارد. بیشترین مقدار این آنزیم، یعنی ایزوآنزیم PAP در غده پروستات وجود دارد. معمولا اما نه همیشه، سطوح بالای این آنزیم در بیمارانی دیده میشود که سرطان پروستات آنها به خارج از کپسول و سایر قسمت های بدن به خصوص استخوان متاستاز نموده است.
درجه افزایش سطح این آنزیم نشان دهنده وسعت بیماری میباشد. کاربرد اصلی اسید فسفاتاز توتال و مخصوصا ایزوآنزیم PAP یافتن موارد تجاوز جنسی است. از این آنزیم قبلا در تشخیص سرطان پروستات استفاده میشد اما آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) جایگزین آن شده است.
تست PSA چیست؟
آنتی ژن اختصاصی پروستات یا PSA پروتئینی است که توسط سلولهای طبیعی و همچنین بدخیم غده پروستات تولید میشود. آزمایش PSA میزان PSA را در خون یک مرد اندازهگیری میکند. برای این آزمایش، یک نمونه خون برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه ارسال میشود.
نتایج معمولاً به صورت نانوگرم PSA در هر میلی لیتر (ng / mL) خون گزارش میشود. علاوه بر سرطان پروستات، تعدادی از شرایط خوش خیم (نه سرطانی) میتوانند باعث افزایش سطح PSA مرد شوند. شایعترین شرایط خوش خیم پروستات که باعث افزایش سطح PSA میشود،
پروستاتیت (التهاب پروستات) و هیپرپلازی خوش خیم پروستات (BPH) بزرگ شدن پروستات) است. هیچ مدرکی وجود ندارد که پروستاتیت یا BPH منجر به سرطان پروستات شود، اما ممکن است یک مرد یکی از این دو بیماری را داشته باشد و به سرطان پروستات نیز مبتلا شود.
نتیجه آزمایش PSA طبیعی چیست؟
سطح PSA طبیعی و غیرطبیعی خاصی در خون وجود ندارد و ممکن است با گذشت زمان در یک مرد متفاوت باشد. در گذشته، اکثر پزشکان سطح PSA 4.0 ng / mL و پایین تر را طبیعی ارزیابی میکردند. بنابراین، اگر سطح PSA در مرد بالاتر از 4.0 نانوگرم در میلی لیتر باشد، پزشکان معمولاً نمونه برداری از پروستات را برای تعیین وجود سرطان پروستات توصیه می کنند. با این حال، برخی از مردان با سطح PSA زیر 4.0 نانوگرم در میلی لیتر به سرطان پروستات مبتلا هستند و بسیاری از مردان با سطح بالاتر سرطان پروستات ندارند. علاوه بر این، عوامل مختلفی می توانند سطح PSA مرد را تغییر دهند.
به عنوان مثال، در صورت ابتلا به پروستاتیت یا عفونت ادراری، سطح PSA یک مرد اغلب افزایش مییابد. نمونه برداری از پروستات و جراحی پروستات نیز سطح PSA را افزایش میدهد. برعکس، برخی از داروها از جمله فیناستراید و دوتاسترید، که برای درمان BPH استفاده میشوند سطح PSA یک مرد را کاهش میدهند.
سطح PSA نیز ممکن است در آزمایشگاههای آزمایش تا حدودی متفاوت باشد. هرچه سطح PSA یک مرد بالاتر باشد ، احتمال ابتلا به سرطان پروستات بیشتر است. علاوه بر این، افزایش مداوم سطح PSA یک مرد در طول زمان نیز ممکن است نشانه سرطان پروستات باشد.
چگونه نتایج را تفسیر کنیم؟
برای تفسیر نتایج، دانستن محدوده طبیعی اسید فسفاتاز در بدن که برابر با 2 نانوگرم در میلی لیتر است، مهم است. این محدوده طبیعی این آنزیم پروستات به عنوان پایه برای تفسیر نتایج حاصل از آزمایش PAP استفاده میشود. PSA طبیعی در خون حدود 4.0 نانوگرم در میلی لیتر است و هر چیزی بالاتر از این میتواند وجود سرطان پروستات را نشان دهد.
آزمایش اسید فسفاتاز امروز نیز توسط پزشکان پزشکی قانونی به عنوان ابزاری تحقیقاتی مورد استفاده قرار میگیرد. پزشکی قانونی این آنزیم در شناسایی لکه های منی در موارد تجاوز به عنف کمک میکند، شناخته شده است که منی به طور فراوان حاوی این آنزیم است. از این رو میتوان از این آزمایش به عنوان ابزاری برای تشخیص وجود بستر اسید فسفاتاز بر روی لباس، فرش، کف و قسمتهای واژن و مقعد مقتول بزهکاران استفاده کرد.
درصد احتمال ابتلا به سرطان پروستات بر اساس free psa
احتمال ابتلا به سرطان پروستات بر اساس درصد PSA آزاد در مردان با میزان کلی PSA بین 4 تا 10 نانو گرم بر میلی لیتر به شرح زیر میباشد:
| درصد PSA | احتمال ابتلا به سرطان پروستات |
| 0 تا 10 درصد | 56 درصد |
| 10 تا 15 درصد | 28 درصد |
| 15 تا 20 درصد | 20 درصد |
| 20 تا 25 درصد | 16 درصد |
| بیشتر از 25 درصد | 8 درصد |
گردآوری: زهرا پژنده
منابع:
- http://www.childrensmn.org/references/lab/chemistry/acid-phosphatase-prostate-fractionation.pdf
- https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwiqxvuW1d_tAhVtVRUIHX9WBaQQFjAOegQIHxAC&url=https%3A%2F%2Fwww.portea.com%2Flabs%2Fdiagnostic-tests%2Facid-phosphatase-total-prostatic-178%2F&usg=AOvVaw3sNcXAs63cUENTptK8C6To
- https://mendel-lab.com/services/item/706142
- https://biocan.ir/%d8%aa%d8%b3%d8%aa-%d8%ba%d8%b1%d8%a8%d8%a7%d9%84%da%af%d8%b1%db%8c-%d9%85%d8%a7%da%a9%d8%b1%d9%88%d9%be%d8%b1%d9%88%d9%84%d8%a7%da%a9%d8%aa%db%8c%d9%86/
- https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwjc2N_W-N_tAhVlqHEKHZeHBHQQFjAAegQIARAC&url=https%3A%2F%2Fmendel-lab.com%2Fservices%2Fitem%2F706142&usg=AOvVaw01d9aowKL44cB-fd3yJTqm
