فهرست مطالب
امروزه روش هایی از جمله داروهای شیمیایی برای درمان بیماری ها زیاد مرسوم نیست. با پیشرفت
تکنولوژی و تحقیقات گسترده در حیطه پزشکی، نتایج مبنی بر این است که پیشگیری و درمان با روش
های پیشرفته بر روی ژن و کارکرد اساسی بر روی ژنوم، میتواند به مراتب نتایج عالی در حوزه پزشکی
داشته باشد.روشی مبنی بر ویرایش ژن که در حال پیشرفت است و تکنیک کریسپر میباشد .
انواع بیماری های ژنتیکی و روش های درمان:
در حال حاضر یکی از چالشهای بزرگ در ویرایش و اصلاح ژن؛ رساندن مولکول ها به بافت و سلول هاست.
اگر که انتقال آنزیم و مولکول های لازم به صورت کارآمد صورت بگیرد، درمان بیماری هایی با منشا ژن تحت
عنوان بیماری های ژنتیکی، به سادگی امکان پذیر است. اگرچه اصلاح ژن با تکنیک کریسپر، در حیطه های
متفاوتی کار شدهاست، اما مهمترین آن در درمان بیماریهای ژنتیکی مطرح میباشد. اکنون تمرکز در درمان
بیماری ها با تکنیک کریسپر در مقابله با هفت بیماری سرطان، ایدز، نابینایی، فیبروز کیستیک، دیستروفی
عضلانی دوشن، اختلالات خونی و بیماری هانتینگتون می باشد. به طور کلی CRISPR/Cas9 را برای ویرایش
ژن های بیماریزا می توان استفاده کرد؛ که در این کار به ویرایش یک الل نیاز است. البته استفاده از این
تکنیک برای بیماری هایی که نیاز به تصحیح دو الل دارند، کارایی کمی دارد. برای درمان بیماری های ژنتیکی
پیچیده در انسان؛ در تعریف تکنیک کریسپر کمی با مشکل روبرو هستیم. میزان کارایی در هر کدام از بیماری
های ژنتیکی برای روش کریسپر متفاوت است. به عنوان مثال؛ چنانچه بیماری مطرح شده، به علت تولید
یک محصول معیوب در سلول باشد، تکنیک کریسپرCas9با مکانیسمی تحت عنوان اتصال انتهای غیر همولوگ،
اقدام به حذف الل غالب خواهد کرد، اما اگر بیماری به علت از بین رفتن کارکرد یکسان باشد؛ علل معیوب با
روش نوترکیبی همولوگ با یک اللی که سالم است جایگزین خواهد شد. به طور کلی Cas9 برای ویرایش و
اصلاح ژن در DNA یک شکستگیِ دو رشته ایجاد خواهد کرد و در نهایت ترمیم آن شکست، با توجه به اجزای
سیستم کریسپر با یکی از دو روش HDR یا NHEJ انجام خواهد گرفت.
کریسپر و تاثیر سلول های بنیادی
در بیماریهایی که با روش پیوند سلولهای بنیادی درمان میشوند، روش کریسپر تا ۱۰۰ درصد هم کارایی
خود را نشان داده است، مانند: کم خونی داسی شکل.
اما در بیماریهایی که با روش پیوند سلولهای بنیادی امکان پذیر نیست، باید سلول ها درون بدن با استفاده
از وکتور های ویروسی هدف قرار بگیرند، مثل: کیستیک فیبروز.
در بیمار مبتلا به کم خونی داسی شکل بعد از اصلاح سلولهای بنیادی مغز استخوان با تکنیک کریسپر، روند
درمان انجام می شود و نیاز به انتقال خون به صورت دائم نیست.
بیماری های ژنتیکی در انتقال به نسل های آینده و کارایی کریسپر
بیماری هایی مثل هانتینگتون یا بیماریهای قلبی از جمله بیماریهایی هستند که زندگی چند نسل را درگیر
خواهند کرد. به کارگیری کریسپر در انسان میتواند در جلوگیری از انتقال ژن های ایجاد کننده این بیماری ها
به نسل آینده موثر باشد. ژنهای معیوب در اسپرم و تخمک با سیستم کریسپر قابل اصلاح و جایگزینی با ژن
سالم هستند؛ اما دانشمندان بر این باورند که این کار میتواند از لحاظ اخلاقی تبعاتی داشته باشد که شاید
قابل جبران نباشند. مثلاً ژنهایی در سلولهای جنینی دستکاری شود و عیوب جدی در ژنوم سلول های
جنینی ایجاد کند یا اینکه برتری های ژنی در افراد اتفاق بیفتد. هر کدام از انسانها از والدین خود تقریبا دو، سه
میلیاردی از حروف DNA را خواهند گرفت که این اعضا میتوانند در برابر فاکتورهای بسیاری آسیب پذیر باشند
و باعث تغییر در ژنوم می شوند.
رایجترین تغییر، جهش نقطه ای در DNA است که گاهی سلول را مختل خواهد کرد. اگر فرد این جهش را از
والدین خود به ارث ببرد؛ در نهایت فرد جزء ۱۰۰ میلیون نفری خواهد شد که به بیماریهای ژنتیکی مثل کمخونی
های داسی شکل، تحلیل عضلانی دوشن و … مبتلا خواهد شد.
قیچی تکنیک کریسپر قادر است این قسمت تغییر کرده را برش و ژن اصلاح شده یا سالم را جایگزین آن کند.
در واقع با ابداع تکنیک کریسپر و به کارگیری آن در انسان به خصوص در حیطه بیماری های وراثتی، میتوان
افق روشنی در آینده بیماری های خاص را باز کرد. البته قطعاً هر روشی مزیتها و مضرات خاص خود را خواهد
داشت؛ زیرا در بحث تکنیک کریسپر در انسان؛ نه تنها خطر و عواقب آن مدنظر است، بلکه بحث اخلاقی آن نیز
مطرح می باشد.
اما کریسپر در درمان بیماری های ژنتیکی و وراثتی که فرد از نسل قبل خود دریافت کرده و تا چندین نسخه قابل
جبران نیست و همچنین داروها که اثرات زیادی که در درمان بیماریها ندارند؛ جز اینکه کنترل کننده شدت آن
بیماری باشند، می تواند روش شگفت انگیز باشد .
راه پیشرفت و تحقیق در این زمینه بسیار طولانی خواهد بود.
نویسنده:مولود برنجی
ویراستار:زهرا یوسفی