همه چیز در مورد کورتیزول و تست های آن

کورتیزول هورمونی است که توسط غدد آدرنال(فوق کلیه) تولید می‌شود. تولید و ترشح آن توسط  ACTH (هورمون تولید شده توسط غده هیپوفیز) تحریک می‌شود. این هورمون به شکستن پروتئین، گلوکز و لیپید‌ها و حفظ فشار خون و تنظیم سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند.

عواملی که غلظت کورتیزول را تحت تاثیر قرار می‌دهند:

• سرما و گرما
• عفونت
• تروما
• استرس
• ورزش
• چاقی
• بیماری های ناتوان کننده

این هورمون با یک الگوی شبانه روزی ترشح می‌شود به طوری که بیشترین سطح آن بین ساعت 6 تا 8 صبح و مقدار متوسط و کمترین مقدار در نیمه شب است. آزمایش‌های خون و ادرار کورتیزول برای کمک به تشخیص سندرم گوشینگ(پرکاری آدرنال) و بیماری آدیسون(کم کاری آدرنال) و دو اختلال جدی آدرنال به کار می‌رود.

آزمایش کورتیزول انواع مختلفی دارد که هرکدام از آن‌ها ممکن است انجام شود از جمله: آزمایش خون و بزاق و ادرار

آزمایش ادرار طی 24 ساعت انجام می‌شود که آزمایش ادرار جامع تر است و میزان کورتیزول دفع شده از طریق ادرار را طی 24ساعت اندازه‌گیری می‌کند. ازمایش خون یا آزمایش بزاق میزان را فقط در یک زمان خاص اندازه می‌گیرد.

علائم سطح کورتیزول بالا

سندرم گوشینگ مجموعه ایی از علائم مرتبط با سطح بالای کورتیزول است. شایع ترین علائم عبارتند از:

• افزایش دفع ادرار
• افزایش تشنگی
• رسوب چربی در بافت ها به ویژه در قسمت میانی بدن و قسمت فوقانی پشت
• نشانه هایی از کشیدگی به رنگ صورتی یا بنفش روی پوست
• افزایش وزن
• ضعف عضلانی
• نازک شدن پوست به طوری که به راحتی کبود می‌شود

بانوان ممکن است قاعدگی نامنظم و موهای زائد روی صورت و سینه داشته باشند و کودکان ممکن است تاخیر در رشد جسمی و یا شناختی نشان دهند.

علائم سطح کورتیزول پایین

اغلب به آرامی ظاهر می‌شوند؛ در ابتدا این علائم ممکن است فقط در زمان استرس شدید ظاهر شوند اما در طول چندین ماه به تدریج شدت می‌گیرد. علائمی که احتمال بروز دارند عبارتند از:

• کاهش وزن
• خستگی
• غش کردن
• ضعف عضلانی
• درد شکم
• اسهال
• یبوست

وقتی سطح کورتیزول ناگهانی به سطح تهدید کننده حیات کاهش می‌یابد ممکن است یک بحران حاد ادرنال رخ دهد.

علائم بحران حاد ادرنال عبارتند از:

• تیره شدن پوست
• ضعف شدید
• استفراغ
• غش کردن
• اسهال
• تب
• لرز
• شروع ناگهانی درد شدید در ناحیه تحتانی کمر و شکم یا پا

آزمایش کورتیزول ادرار چگونه است؟

این آزمایش یک روش ایمن و بدون درد است که فقط شامل ادرار معمولی است. میزان کورتیزول در یک نمونه ادراری که طی یک دوره 24ساعته جمع آوری شده اندازه گرفته می‌شود. پزشک ظرف های خاصی به شما میدهد تا از آن برای جمع اوری نمونه های ادرار استفاده کنید.

نتایج طبیعی

بازه طبیعی کورتیزول در بزرگسالان معمولا بین 3.5 تا 45 میکروگرم در 24 ساعت است.

نتایج غیرطبیعی

نتایج غیرطبیعی کورتیزول می‌تواند ناشی از بیماری های متعدد باشد. سطح بالای آن اغلب نشان دهنده سندرم گوشینگ است. این بیماری ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:

• تولید بیش از حد این هورمون به دلیل تومور غده فوق کلیه
• خوردن موادی که سطح کورتیزول را افزایش دهند مانند الکل یا کافئین
• افسردگی شدید
• استرس شدید

داروها و عوامل مداخله‌گر

داروهایی مانند کورتیزون؛ آمفتامین‌ها؛ استروژن؛ قرص های ضد بارداری و اسپیرونولاکتون سطح کورتیزول خون را افزایش می‌دهند. در مقابل داروهای استروئیدی اگزوژن؛ دانازول؛ متی راپون؛ لوودوپا؛ بتامتازون؛ آمینوگلوتتیمید؛ فنی توئین؛ آندوژن‌ها کاهنده سطح آن می باشند. همچنین باید توجه داشت که بارداری و تنش های روحی و جسمی سبب افزایش سطح کورتیزول می‌شوند.

مقادیر نرمال در سنین مختلف

• نوزادان: mcg/dL1_24
• کودکان1تا16سال:

AM: 3_21 mcg/dL8

PM: 3_10 mcg/dL4

• بالغین و افراد مسن:

AM: 5-23 mcg/dL8

PM: 3_13 mcg/dL4

چرا آزمایش سطح کورتیزول انجام می‌شود؟

• از این آزمایش برای برسی بالا یا پایین بودن سطح کورتیزول استفاده می شود. این ازمایش در تشخیص بیماری‌ها و به عنوان راهی برای ارزیابی عملکرد غدد فوق کلیوی و هیپوفیز می‌باشد. کورتیزول در چندین سیستم بدن نقش دارد. این سیستم ها شامل موارد زیر است:
• پاسخ استرسی
• سیستم ایمنی
• سیستم عصبی
• سیستم گردش خون
• سیستم اسکلتی

همچنین بخوانید: تست فاکتور روماتوئید(RF )

آیا این آزمایش عوارضی را شامل میشود؟

این ازمایش با گرفتن نمونه خون از ورید انجام شده و ممکن است در محل سوزن کبودی رخ دهد. درموارد نادر خطرات زیر ممکن است با خون گیری از رگ شما همراه باشد:

• خون ریزی بیش از حد
• تجمع خون در زیر پوست که هماتوم نامیده می‌شود
• سبکی سر یا غش کردن
• عفونت

علل کاهش سطح کورتیزول

• ترشح ناکافی ACTHتوسط غده هیپوفیز
• اختلال فعالیت و نارسایی غدد آدرنال (Adernal insufficiency)
• آسیب و اختلال در عملکرد غدد آدرنال ( Addison disease)
• هیپوتیروئیدیسم
• مصرف دارو مانند بعضی از دارو‌های استروئیدی

علائم افزایش سطح کورتیزول

• افزایش فشار خون
• افزایش قند خون
• افزایش وزن
• شکنندگی پوست
• پوکی استخوان

و…

در صورت غیر طبیعی بودن کورتیزول خون برای یافتن علت ان تست های تکمیلی انجام می‌شوند:

• تست سرکوب(مهار) دگزامتازون

در این تست ابتدا به بیمار دگزامتازون خوراکی داده می شود سپس نمونه خون و ادرار بیمار جمع اوری و کورتیزول اندازه گیری می‌شود.معمولا هر 6ساعت یکبار و به مدت 2تا4روز پیش از خون گیری به بیمار دارو داده می‌شود.

درصورتی که علت افزایش آن ترشح بیش از حد ACTHاز غده هیپوفیز باشد دگزامتازون خوراکی ترشح ان را مهار کرده و سطح کورتیزول کاهش خواهد یافت.

• تست تحریک(ACTH stimulation test)

سطح کورتیزول خون قبل و بعد از تزریق ACTHسنتیک اندازه گیری می‌شود در صورتی که فعالیت غدد ادرنال طبیعی باشد سطح کورتیزول پس از تزریق افزایش خواهد یافت و در صورت وجود اختلال در عملکرد غدد ادرنال افزایش کورتیزول پس از تزریق نا محسوس خواهد بود.

شرایط انجام آزمایش

زمان مناسب برای انجام ازمایش8صبح می باشد چون این هورمون در بالاترین میزان خود قرار دارد

استراحت مناسب 12ساعت قبل از ازمایش صورت گیرد

نتیجه گیری

ازمایش کورتیزول برای تشخیص کم کاری یا پرکاری غدد فوق کلیوی به کار میرود که کم یا زیاد بودن سطح آن موجب اختلالات حادی در بدن می‌شود.

منابع: https://mendel-lab.com/services/item/753572

https://persianlab.com

نام گرد اورنده: آناهیتا یعقوبیانی

همچنین بخوانید: آنچه باید درباره ی تست wright (آزمایش رایت) بدانیم!