آکادمی کارآفرینی

مصاحبه با کارآفرینان

مصاحبه با مریم تاج آبادی ابراهیمی

فهرست مطالب

مصاحبه با کارآفرینان

لطفا یک معرفی از خودتان داشته باشید

مریم تاج آبادی ابراهیمی هستم. استاد و دانشیار دانشگاه، مدیرعامل گروه دانش‌بنیان تک ‌ژن زیست، موسس و رییس هیئت مدیره شتاب‌دهنده لاکتوویژن، رییس هیئت مدیره انجمن پروبیوتیک و غذاهای فراسودمند.

ایده شکل­‌گیری شرکت تک ژن زیست از کجا آمد؟

ما میکروبیولوژیست‌ها، میکروب‌ها را امپراطورهای نامرئی زمین می‌بینیم و اگر صنعت پروبیوتیک صنعت موفقی شد به این علت بود که ما این دنیای نادیدنی را دیدیم.

پایه‌ریزی شرکت تک ژن در سال 1388 اتفاق افتاد و خط تولید آن از سال 91 وارد کشور و تکمیل شد. از سال 92 این شرکت پروبیوتیک‌های غذایی را وارد بازار کرد و از سال 93 پروبیوتیک‌های دامی را تولید کرد. محصول توکسین بایندر سال 96 تولید و به بازار عرضه شد و از سال 97 پروبیوتیک‌های مکمل انسانی این شرکت وارد بازار شد.

هسته اولیه شرکت تک ژن متشکل از گروهی از بیوتکنولوژیست‌ها، متخصصان ژنتیک و متخصصین امور مالی بوده است. هماهنگی و همراهی این گروه خیلی به این شرکت کمک کرد که هسته‌ی اولیه‌ی قوی‌ای در آن شکل بگیرد. باتوجه به اینکه پایه‌گذاران این شرکت میکروبیولوژیست بودند، می‌دانستند که دنیای میکروب‌ها می‌تواند محصولات بسیار متنوعی به ما بدهد. البته این محصولات محدود به پروبیوتیک‌ها نمی‌شود.

این شرکت، شاخه‌ی میکروارگانیسم‌های کاربردی در صنایع غذایی را در وزارت صنایع باز کرد. باز کردن این شاخه در وزارت صنایع بسیار دشوار بود. چون در وزارت صنایع این شاخه وجود نداشت و اولین‌بار بود که می‌خواست ایجاد شود و مدت‌ها طول کشید تا موافقت اولیه صورت بگیرد و شرکت تک ژن کارش را شروع کند. زیرساختی فراهم شد که کارش تولید میکروارگانیسم است. تک ژن در قدم اول پروبیوتیک‌ها را تولید کرد. تولید پروبیوتیک‌هایی در زمینه‌های مختلف تامین کننده‌اش بوده است. می‌توان گفت که 100% پروبیوتیک در صنعت غذا در محصولات غیرلبنی و بخش اعظمی از محصولات لبنی را تامین می‌کند. سپس این شرکت در حوزه دام، طیور و آبزیان پروبیوتیک‌هایی به صورت مکمل انسانی شاخه‌ی دیگری را باز کرد. همان طور که پروبیوتیک برای بدن بسیار مفید است برای دام و طیور و آبزیان نیز بسیار اهمیت دارد. در واقع به علت مصرف پروبیوتیک‌ها در بازار بوده است که مرغ سبز تولید شد. در مرغ سبز به جای آنتی‌بیوتیک از پروبیوتیک‌ها استفاده کردند. بعد از آن روی مکمل‌های انسانی کار شد که تحت برند bio انواع محصولات مانند بایوکید، بایوفلورا و بایوفم و …کار شد.

تقریبا 5/3 سال پیش بود که شرکت تک ژن، شتاب‌دهنده لاکتوویژن را تاسیس و ثبت کرد تا بتواند همکاری‌های موثری با متخصصین در حوزه بیوتکنولوژی داشته باشد. در زمانی که شتاب‌دهنده فعالیت خود را آغاز کرد اکوسیستم در این حوزه تقریبا اصلا وجود نداشت اما در حال حاضر خداراشکرانه با حمایت‌های معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری اکوسیستم شکل گرفته است اما هنوز بسیار نوپا می‌باشد و هنوز توان رشد بسیار بیشتری را دارد. از سوی دیگر این تفکر وجود دارد که هر نتیجه علمی یا اقدام علمی که صورت گرفته است توانایی صنعتی شدن را دارد و متاسفانه در نظر گرفته نمی‌شود که آنچه در مقیاس صنعتی رخ می‌دهد با آنچه در آزمایشگاه انجام شده است تفاوت بسیار زیادی دارد.

مشارکت و همراهی با تک ژن زیست می‌تواند از طریق شتاب‌دهنده لاکتوویژن باشد، اگر طرح‌ها مورد تایید باشد، ما تمام مسیری را که رفته‌ایم در اختیارشان قرار می‌دهیم، چه از نظر فنی، چه از نظر تجاری و چه از نظر سرمایه‌ای ساپورتشان می‌کنیم برای اینکه بتوانند به بازار برسند. در این شتاب‌دهنده هدف فقط این نیست که فناوری ایجاد شود و فناور بماند که حالا باید با این فناوری چه کند! ما تا زمان مرحله ورود به بازار فناور را حمایت می‌کنیم و تا ورود به بازار کمکش می‌کنیم.

چه شد که تصمیم گرفتید وارد عرصه کارآفرینی شوید؟

اول از همه باید عاشق باشید تا بتوانید کارآفرینی کنید. کارآفرینی یک گذشت، یک بردباری، یک صبوری و یک لذت بردن از رشد کردن مجموعه و دیگران باید باشد. باید این ویژگی‌ها را داشته باشید تا بتوانید وارد عرصه کارآفرینی شوید. کارآفرین‌ها ویژگی‌های خاصی را دارند. یک کارآفرین در طی سال‌ها، سختی‌های زیادی را تحمل می‌کند تا به کسب نتیجه می‌رسد. اما نتیجه مالی فقط او را راضی نمی‌کند، چیزی که او را اغنا می‌کند سفره‌ی بزرگی است که پهن کرده است. رزاقیت یک ویژگی الهی است و یک کارآفرین گویی این ویژگی را روی زمین تبلور می‌بخشد. بنابراین کسی که می‌خواهد کارآفرین باشد و به عنوان کسی که مسئولیت کل پروژه به عهده‌ی اوست، باید اول از همه بسیار صبور و پرتلاش باشد. در هیچ زمانی نباید برایش در بسته معنایی داشته باشد. در واقع برای یک کارآفرین هیچ دری بسته نیست. اگر این در بسته است، حتما در دیگری باز است و او باید توانمندی این را داشته باشد که بتواند این درها را باز کند.

در مسیر تأسیس تک ژن زیست، با چه چالش‌هایی مواجه شدید و از چه بخش‌هایی برای حل این چالش‌ها کمک گرفتید؟

ما در مقیاس صنعتی شروع کردیم و سرمایه، سرمایه بالایی بود. ما یک کارخانه بزرگ را خریداری کردیم و سرمایه‌گذاری بزرگی را برایش انجام دادیم. اما در حال حاضر جوانان چنین احتیاجی ندارند. ما راه سختی را شروع کردیم شاید به این دلیل بوده است که در آن زمان چنین زیرساخت‌هایی وجود نداشته است. جوانان می‌توانند از طریق شتاب‌دهنده‌ها، بدون سرمایه اولیه و اگر ایده‌شان مورد قبول واقع شود به تولید صنعتی محصولشان برسند. بسیاری از دانشجویان این دغدغه را دارند که من پول و سرمایه‌ی اولیه‌ی شروع کاری را ندارم و راه را بر روی خودشان می‌بندند. سرمایه در واقع آخرین مرحله است! شما اگر ایده‌ی خوبی داشته باشید، خوب روی ایده‌ی خود کار کرده باشید و تولید پایلوت محصول رسیده باشید، قطعا سرمایه‌گذارش پیدا خواهد شد.

صنعت و کارآفرینی

به نظر شما نقش اساسی رشته میکروبیولوژی در تولیدات و توسعه‌ی بخش صنعتی چیست؟

در ایران به علت تنوع بالای محصولات تخمیری سنتی، جداسازی پروبیوتیک‌ها از این محصولات مثل پنیرهای سنتی یا ترخینه بسیار مثمر ثمر بوده است.

پروبیوتیک‌ها میکروارگانیسم‌های زنده‌ای هستند که می‌توانند کیفیت حیات میزبان را بهبود بخشند. امروزه صنعت پروبیوتیک در دنیا با سرعت زیادی در حال پیشرفت است و محصولات تجاری مختلفی بر پایه پروبیوتیک تولید می‌شود. در ایران نیز به تازگی استفاده از پروبیوتیک‌ها مورد توجه قرار گرفته است و شرکت‌های زیادی شروع به فعالیت در این زمینه کرده‌اند.

شرکت تک ژن اولین شرکتی بوده است که در وزارت صنایع شاخه‌ی تولید میکروارگانیسم‌های کاربردی در صنایع غذایی را باز کرد و برای اولین‌بار در کشور در مقیاس صنعتی پروبیوتیک‌ها را برای صنایع غذایی تولید کرد. در حال حاضر تمام شرکت‌هایی که محصولات غذایی پروبیوتیک غیرلبنی دارند، این شرکت تامین‌­کننده‌ی آنها است. بخش وسیعی از شرکت‌هایی که تولیدات محصولات لبنی پروبیوتیک را دارند، این شرکت تامین­‌کننده‌ی پروبیوتیک آنهاست. بعد از آن شرکت تک ژن روی مکمل‌های دام و طیور و آبزیان کار کرد. محصولاتی مثل لاکتوفید، دیپرو و پدی گارد را تولید کرد. پروبیوتیک‌ها در حوزه دام و طیور و آبزیان از اهمیت ویژه‌ای هم برای سلامتی و هم برای افزایش راندمان تولید برخوردار هستند. پروبیوتیک‌ها به عنوان مکمل به خوراک دام و طیور و آبزیان اضافه می‌شوند، برای اینکه مقدار مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها را کم کنند و با کمک پروبیوتیک‌ها در واقع احتمال ایجاد بیماری‌ها کاهش پیدا می‌کند و به دلیل سلامتی‌ای که گله پیدا می‌کند، می‌توانند در راستای سلامتی دام به نتایج بهتری دسترسی پیدا کنند.

دسته‌ی بعدی محصولاتی که وارد بازار شد مکمل‌های انسانی این شرکت بود که برای تولید آنها از سویه‌های بومی ایران استفاده شد. جداسازی این سویه‌ها از سال 83 شروع شد. من قبل از اینکه تک ژن را تاسیس کنم  کلکسیونی از باکتری‌های اسید لاکتیک را جمع‌آوری کرده و در واقع هر آنچه که در این شرکت تولید می‌شود از این گنجینه‌ی میکروبی که جمع‌آوری شده استفاده می‌شود، سویه‌های شناسنامه‌دار و از همه مهم‌تر بومی ایران هستند، که از آنها برای تولید محصولات در این شرکت استفاده می‌شود.

این که آیا از تاسیس شرکت دانش‌بنیان راضی هستم یا خیر، علارغم اینکه تولید واقعا کار سختی است و با آن چیزی که ما در آزمایشگاه و دانشگاه کار می‌کنیم کاملا متفاوت است با آنچه که ما در صنعت و در واقعیت با آن رو به رو هستیم و با تمام سختی‌هایی که داشت من خیلی خوشحال هستم و در واقع لطف خدا بوده که من در این مسیر قرار گرفتم و فکر می‌کنم توانسته‌ام که رسالت خودم را انجام داده باشم، به عنوان یک معلم یک محیط کسب و کاری برای دانشجویان خلق کرده باشم و به عنوان یک تولیدکننده توانسته‌ام جلوی خروج بخش عظیمی از ارز کشور را گرفته باشم. با کار گروهی که در شرکت تک ژن وجود دارد به نظر من تولید لذتی دارد که در هیچ کار دیگری نیست. اینکه می‌توانید خلق کنید، مفید و کار آفرین باشید، لذت بسیار بزرگی است. 

عوامل موفقیتتان را چه می‌دانید؟

توصیه‌ی من برای کسانی که می‌خواهند یک شرکت دانش‌بنیان تاسیس کنند این است که آن چیزی که ما سال‌ها در آزمایشگاه‌ها کار کرده‌ایم لزوما نیاز بازار نیست. اگر شرکت تاسیس شده نتواند دانشی را خلق کند که نیاز بازار باشد قطعا تولیدات آن شرکت به مشکل بر می‌خورد. کسی که می‌خواهد شرکت دانش‌بنیان ثبت کند اول از همه نیاز بازار و متخصصین آن رشته را باید به خوبی بشناسد و اطمینان داشته باشد که آنها می‌توانند پاسخگوی این نیاز باشند. از موارد دیگر، ایجاد زیر ساخت‌های استاندارد و تدوین استانداردهای مربوط به تولید محصول مورد نظر و ورود موفق آن به بازار است.

از نظر شما خلاقیت و خلاق بودن چقدر در مسیر شغلی تاثیرگذار است؟

خب استفاده از امپراطوری نامرئی میکروارگانیسم‌ها به منظور خلق ثروت و کارآفرینی خلاقیتی بود که در زمان شروع بنیان‌گذاری تک ژن زیست به خرج دادیم و خب نتایج بسیار خوبی از این خلاقیت کسب کردیم؛ در نتیجه این تصمیم را گرفتیم که همیشه خلاقیت در اولویت باشد و خب بسیاری از محصولاتی که در حال حاضر در سبد محصولات تک ژن می­بینید حاصل این خلاقیت است. اما این نکته را باید مدنظر داشت که خلاقیت باید در راستای اهداف و نیاز بازار باشد به همین دلیل بود که شتاب‌دهنده را تاسیس کردیم تا بتواند زمینه‌های رشد و بالندگی ایده‌های خلاقانه را برای تمامی اعضا اکوسیستم استارت‌آپی فراهم کند.

به نظر شما چگونه هم می‌توان مادر بود و هم یک کارآفرین موفق؟ از چالش‌ها و راهکارهایتان برایمان بگویید

من به عنوان خانمی که 2 دهه است در دانشگاه و صنعت فعالیت می‌کنم، هیچ‌جا احساس نکرده‌ام که خانم بودن من، برای من محدودیت ایجاد کرده است. حقیقتش را بخواهم بگویم برای من هیچ‌جا هیچ محدودیتی وجود نداشته است و من نمی‌توانم این موضوع را درک کنم. شاید به این دلیل بوده است که باور داشتم هیچ محدودیتی وجود ندارد! و شکر خدا کارم را به خوبی پیش برده‌ام. اگر مسیرتان را درست ببینید و اهدافتان را به درستی انتخاب کنید و تلاش خود را داشته باشید به نظر من خانم‌ها و آقایان در این مسیر هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند و حتی مدیریت خانم‌ها بهتر است!

چشم‌اندازتان برای آینده تک ژن زیست چیست؟

برنامه و هدف‌گذاری ما برای آینده تک ژن زیست افزایش دامنه صادرات محصولات در قدم اول و افزایش حجم صادرات در قدم دوم می‌باشد. امیدواریم که با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته بتوانیم به اهداف تعیین شده در زمان‌بندی مناسب دست پیدا کنیم.

کارآفرینی

چه توصیهای برای دانش‌آموختگان زیست‌شناسی به‌ویژه در رشته‌ی میکروبیولوژی دارید؟

ایراد بیشتر دانشجویان این است که آماده می‌خواهند. در وحله اول باید تلاش داشته باشند و آن زحمتی که باید کشید تا به یک جایی برسی را باید انجام دهند!

بیشتر دانشجویان خوب کارآموزی نکرده‌اند و چیزی را ندارند که به صنعت ارائه دهند. اگر خوب درس خوانده باشند، خوب کارآموزی کرده باشند، تجربه خوبی را کسب کرده باشند و باور داشته باشند که اول باید زمان بگذاری و تجربه کسب کنی! مدرک هیچ کمکی به آنها نخواهد کرد. قطعا با شرایط خیلی خوب شرکت‌ها خواهانشان خواهند بود.

همچنین باید دیدگاه دانشگاه‌ها عوض شود. بهترین استادهای دنیا استادهایی هستند که چند سال با صنعت کار می‌کنند و دوباره بر می‌گردند به دانشگاه و آموخته‌های خود را به دانشجویان منتقل می‌کنند.

اگر استاد هیچ رابطه‌ای با صنعت نداشته باشد، چه چیزی می‌خواهد به دانشجو آموزش بدهد که بعدا صنعت خریدار آن باشد؟ پس کلید اصلی موفقیت و ورود به صنعت ارتباط هیئت علمی با صنعت است. که قطعا زیرساخت‌های آن را باید وزارت علوم و وزارت بهداشت فراهم کنند. یعنی این امکان برای استاد وجود داشته باشد که چند سال در صنعت کار کند و ببیند در صنعت چه اتفاقی می‌افتد و بعد برگردد و این را به دانشجویانش انتقال دهد.

چالش‌های شما در مسیر شغلی به‌ عنوان اولین تولید‌کننده پروبیوتیک در ایران در مقیاس صنعتی چه بود و چرا تصمیم گرفتید این کار را انجام دهید؟

چالش‌های زیادی وجود داشته است. بحث تولید هر روزش یک چالش و حل کردن یک معما است ولی با صبوری و با ایجاد زیرساخت‌های درست و با تکیه به دانش این شرکت سعی کرده است یک به یک این چالش‌ها را حل کند. از همه مهم‌تر که در هر قدمی که برداشته است در آن  لطف خدا مشهود بوده است، ولی تلاش، خستگی‌ناپذیری و ممارست کمک کرده تا بتواند به نتیجه مطلوب برسد.

دلیل تاسیس شتاب‌دهنده لاکتوویژن، اولین شتاب‌دهنده حوزه بیوتکنولوژی چه بود؟ چه خدماتی در این شتاب‌دهنده‌ها ارائه می‌شود؟

در زمانی که شتاب‌دهنده فعالیت خود را آغاز کرد، تقریبا اصلا اکوسیستمی در این حوزه وجود نداشت اما در حال حاضر خداراشکرانه با حمایت‌های معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری اکوسیستم شکل گرفته است اما هنوز بسیار نوپا می‌باشد و هنوز توان رشد بسیار بیشتری را دارد. از سوی دیگر این تفکر وجود دارد که هر نتیجه علمی یا اقدام علمی که صورت گرفته است توانایی صنعتی شدن را دارد و متاسفانه در نظر گرفته نمی‌شود که آنچه در مقیاس صنعتی رخ می‌دهد با آنچه در آزمایشگاه انجام شده است تفاوت بسیار زیادی دارد.

صنعت غذا یکی از بزرگترین صنایع کشور می‌باشد چه از نظر حجم تولید مواد و چه از نظر گردش مالی که وجود دارد. رشد این صنعت به شدت با استفاده از واردات بوده است و نیازهای اساسی موجود کاملا وابسته به واردات می‌باشد. در سال‌های اخیر و با تشدید تحریم‌های ظالمانه و همچنین بالا رفتن قیمت ارز مشکلات فراوانی در این حوزه به وجود آمد. هدف ما از فعالیت در این حوزه استفاده از دانش و تخصص افراد صاحب نظر داخلی به منظور رفع نیاز­ها و حتی ایجاد محصولات و فناوری‌های جدید می‌باشد.

فرآیند شتاب‌دهی در علوم زیستی تفاوت‌های فراوانی با فرآیند شتاب‌دهی در سایر حوزه‌ها مخصوصا حوزه IT که بیشتر شناخته شده است دارد. فرآیند شتاب‌دهی در لاکتوویژن به پروسه‌ای گفته می‌شود که دانش فرآیند یا محصول از نمونه پروتوتایپ (TRL3 یا TRL4) تا سطح نمونه نیمه صنعتی و اخذ مجوزهای مربوطه (TRL8) را طی کند.

ما در شتاب‌دهنده لاکتوویژن علاوه بر اینکه یک بانک ایده داریم که منبع آن متخصصین و فعالین هستند که در حوزه دانشگاهی فعالیت می‌کنند با توجه به ارتباط پویا و تنگاتنگی که با صنایع برقرار کردیم یک سری ایده‌ها را از سمت آنها جذب کردیم. ما یک دسته اصلی از فعالیتمان، فعالیت به عنوان استارت‌آ­پ استودیو است که ما به تیم ایده می‌دهیم و به طبع ما بانک ایده خوبی داریم.

شتاب‌دهنده لاکتوویژن در دو و نیم سایکلی که برگزار کرده تا به حال حدود 50 تیم درخواست دادند که از این 50 تیم، 26 تیم در سایکل اول و دوم جذب شده‌اند. در سایکل سوم هنوز تیم‌ها سنجش و جذب نشده‌اند. از بین این تعداد که عرض کردم سایکل اول 6 تیم بود که فرآیند شتاب‌دهی را به پایان رسانده‌اند. تیم‌های سایکل دوم هنوز در مرحله پیش‌شتاب‌دهی هستند.

سایکل شتاب‌دهی در شتاب‌دهنده لاکتوویژن دو ساله است، که از این 2 سال 6-8 ماه را برای پیش پیش شتاب‌دهی در نظر گرفتیم اما در سایکل‌هایی که برگزار کردیم گاها طول دوره بیش­تر هم شده است؛ بنابراین تصمیم گرفتیم که یک بخش پیش پیش شتاب­دهی را هم برای تیم­ها در نظر بگیریم که در این مدت زمان اطلاعات خودشان را آماده ­کنند تا بتوانند در شتاب­دهنده حضور پیدا کنند. خیلی این دوره دو ساله الزام آور نیست و با توجه به نیاز طرح تعریف می­شود.

منتورشیپ شتاب‌دهنده لاکتوویژن یکی از قوی‌ترین منتورشیپ‌ها در حوزه فعالیتش هست، ما تلاش کردیم 2 بال برای تیم‌ها فراهم کنیم، یک بال فنی و علمی و آکادمیک هست که کمک می‌کند تیم‌ها هرگونه کم و کاستی و مشکلی که در زمینه علمی دارند را برطرف کند، بال دیگر که فراهم کردیم بحث سنجش بازار، بررسی بازار، رئوس بازار، مارکتینگ، تهیه F.S و E.P و اقلامی از این مورد هست، ما این دو بال را فراهم کردیم تا طرح‌هایی که در ما رشد و بلوغ پیدا می‌کنند هم از نظر علمی، هم تجاری و بازار با پشتوانه و کامل و بدون نقص باشد.

در دوران پساشتاب‌دهی، شتاب‌دهنده لاکتوویژن در طرح‌هایی که با آنها همکاری داشته خروج پیدا نمی‌کند، به عبارت دیگر زمانی که سرمایه‌گذار پیدا می‌کنیم و طرح را واگذار می‌کنیم هم سعی داریم بحث منتورینگ فنی و منتورینگ بازار را داشته باشیم و چنین نیست که شتاب‌دهنده بعد از اتمام دوره شتاب‌دهی دیگر حمایت خود را از تیم‌ها بردارد، کما اینکه ما همچنان در کنار تیم‌هایی هستیم که در کنارشان بودیم.

با توجه به اینکه شتاب‌دهنده لاکتوویژن سه و نیم سال است که شروع به فعالیت کرده و سایکل‌های ما هم دو ساله است، فقط سایکل اول ما خروجی داشته و سایکل اولمان از 6 تیمی که درخواست داشتند همه 6 تیم موفق به خروج شده‌اند. ما از این خروجی سایکل اول یک شرکت داشتیم که تولید واکسن‌های آبزیان را انجام می‌دهد که محصولش در فروردین 1400 با حضور آنلاین رییس جمهور رونمایی شد. یک شرکت دیگر داشتیم که محصول استارترهای لبنی را انجام دادند و این محصول در همان برنامه آنلاین توسط دکتر روحانی رونمایی شد. محصولات آرایشی بهداشتی که محصول اولش رونمایی شد و وارد بازار شده، محصول دارویی‌مان بایوذن و بایودوپا دو مکمل دارویی هستند از خروجی‌های اول سایکل شتاب‌دهنده هستند.

به عنوان سخن آخر، توصیه شما برای مخاطبین ما چیست؟

توصیه من به عنوان معلم و یک کارآفرین برای تمامی افرادی که علاقه دارند در این حوزه فعالیت کنند این است که فقط به آنچه در دانشگاه به آنها آموزش داده می‌شود اتکا نکنند و تا حد امکان بر توانایی‌های عملی خود بیافزایند زیرا که کارآفرین و موسس یک کسب و کار باید یک فرد چند بعدی با توانایی‌های متنوع باشد تا بتواند تمامی جنبه‌های کار را دریابد و توصیه دیگر اینکه تا می‌توانند توانایی کار گروهی خود را تقویت کنند چراکه بدون کار تیمی نمی‌توان موسس و توسعه‌دهنده یک کسب و کار بود. تمامی مواردی که عنوان کردم را علاقه‌مندان می‌توانند در شتاب‌دهنده لاکتوویژن آموزش ببینند.

 

تهیه‌کنندگان: زهرا پرهیزگار، مولود برنجی

 

 

‫2 نظرها

  1. خیلی ممنون بابت این مصاحبه جای خالیش واقعا در این فضا احساس می‌شد و به من خیلی کمک کرد مچکرم ازتون

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا