فهرست مطالب
باکتریوفاژ
باکتریوفاژ نوعی ویروس است که باکتریها را آلوده میکند. در واقع، کلمه باکتریوفاژ در لغت به معنای باکتریخوار است، بهدليل اينكه باکتریوفاژها سلولهای میزبان خود را از بین میبرند. همه باکتریوفاژها از یک مولکول اسید نوکلئیک تشکیل شدهاند؛ که با یک ساختار پروتئینی احاطهشدهاست. عملکرد یک باکتریوفاژ اینگونه است که خود را به یک باکتری حساس میچسباند و سلول میزبان را آلوده میکند. پس از عفونت، باکتریوفاژ دستگاه سلولی باکتری را میدزدد تا از تولید اجزای باکتریایی جلوگیری کند و در عوض سلول را مجبور به تولید اجزای ویروسی میکند. در نتيجه، باکتریوفاژهای جدید جمع ميشوند و در فرآیندی بهنام لیز از باکتری خارج میشوند. باکتریوفاژها بخشی از DNA باکتریایی سلولهای میزبان خود را در طول فرآیند عفونت حذف میکنند و بعد، این DNA را به ژنوم سلولهای میزبان جدیدي كه قرار است داخلش قرار گيرند؛ منتقل میکنند.
محل زندگی
این ویروس ها را می توان در هر جایی که باکتریها وجود دارند، مانند خاک، اعماق پوسته زمین، داخل گیاهان و حیوانات و حتی در اقیانوسها یافت. اقیانوسها دارای متراکمترین منابعطبیعی فاژها در جهان هستند. علاوه بر این، می توان آنها در بیمارستانها، در فاضلاب و جایی که باکتریها میتوانند زندگی کنند؛ از جمله مكانهايي كه بافتهای حیوانی و انسانی شناسایی شدهاند، يافت.
باکتریوفاژها، ویروسهایی هستند که می توانند باکتریها را بدون هیچ گونه تأثیر منفی بر سلولهای انسانی یا حیوانی آلوده کرده و از بین ببرند. به همین دلیل، فرض بر این است که میتوان از آنها به تنهایی یا همراه با آنتی بیوتیکها برای درمان عفونتهای باکتریایی استفاده کرد. در نتیجه اين ويروسها بر اساس خصوصیات مورفولوژیکی، محتوای اسید نوکلئیک، محلی که بیشتر در آن یافت میشوند؛ طبقهبندی شدهاند.
انواع باکتریوفاژ
دو نوع اصلی باکتریوفاژ وجود دارد. باکتریوفاژهای لیتیک و باکتریوفاژهای معتدل. باکتریوفاژهایی که در طول چرخه زندگی لیتیک تکثیر میشوند، باکتریوفاژهای لیتیک نامیده میشوند. باکتریوفاژهایی که قادر به چرخه زندگی لیزوژنیک هستند، فاژهای معتدل نامیده میشوند.
لیتیک
باکتریوفاژهایی که در طول چرخه زندگی لیتیک تکثیر میشوند، باکتریوفاژهای لیتیک نامیده میشوند، محل اتصال فاژ به مکانهای گیرندهاي كه در باکتری میزبان است، قرار دارد. سویههای خاص باکتریوفاژها فقط میتوانند به سویه خاصی از باکتری میزبان جذب شوند كه به اين عمل اختصاصي، ویژگی ویروسی گفته ميشود. همچنین باکتریوفاژهایی به دیواره سلولی باکتری جذب می شوند. عملكرد آن ها به این صورت است که آنزیم باکتریوفاژ سوراخی را در دیواره باکتری ایجاد میکند و باکتریوفاژ ژنوم خود را به سیتوپلاسم باکتری تزریق میکند.
باکتریوفاژ T4، نوعي باكتریوفاژ متعلق به خانوادهای از ویروسها بهنام فاژهای T است؛ که به آنها فاژهای لیتیک نیز گفته میشود زیرا آنها همیشه سلول باکتری میزبان را لیز میکنند و میکشند. فاژهایT دارای سر معروف به کپسید هستند که حاوی DNA دو رشتهای بهعنوان ماده ژنتیکی آنها است.
لیزوژنیک
باکتریوفاژهایی که قادر به چرخه زندگی لیزوژنیک هستند، فاژهای معتدل نامیده می شوند. زماني که یک باکتریوفاژ معتدل یک باکتری را آلوده میکند، یا از طریق چرخه زندگی لیتیک تکثیر میشود و باعث لیز باکتری میزبان می شود، یا DNA خود را در DNA باکتری ادغام میکند و تبدیل به یک پروفاژ غیرعفونی میشود که بهدنبال آن DNA باکتریوفاژ، تکثیر میشود.
اجزای باکتریوفاژ
دم باکتریوفاژ شامل غلاف دم، صفحه پایه و الیاف دم است که از پروتئینهای مختلف ساخته شدهاست. الیاف دمبلند توسط باکتریوفاژ برای چسباندن خود به باکتری استفاده میشود و بعد، ویروس مواد ژنتیکی خود را در داخل سلول میزبان وارد میکند تا فرآیند تکثیر را شروع کند.
باکتریوفاژ از سلول میزبان برای تکثیر و ساخت باکتریوفاژهای بیشتری استفاده می کند. هنگامی که باکتری لیز میشود، ویروسهای تازه ساخته شده آزاد میشوند.
نویسنده: هدیه حجاب
ویراستار: مطهره تقیپور
منابع