فهرست مطالب
اخیرا تحقیقات گسترده‌ای در ارتباط با حس بویایی صورت گرفته است. انواع محرک‌های بویایی، از بوی بد محیط گرفته تا عطرهای خوب و حتی طیف وسیعی از بوهای شیمیایی بدن، می‌توانند بر همه چیز از جمله جذابیت، سن، عاطفه، وضعیت سلامت و بیماری و حتی عناصری از جمله شخصیت افراد تأثیر بگذارند. همچنین تحقیقات نشان داده که افراد بدون حس بویایی هم می‌توانند به بقای خود ادامه دهند و خطرات جانی کمی باعث تهدیدشان می‌شود و تاثیر بسزای نداشتن حس بویایی این است که در تشخیص درست مزه‌ها دچار مشکل می‌شوند. پژوهش راجع به حس بویایی در دهه‌های اخیر پر رنگ‌تر شده است و سوالی که دانشمندان را بیشتر درگیر خود کرده این است که چه عاملی باعث ایجاد حس بویایی در جانداران می‌شود؟
هورمون استروژن و وظایف آن
استروژن گروهی از هورمون‌ها هستند که نقش مهمی در رشد و نمو تولید مثل ایفا می کنند و شامل استرادیول، استریول و استرون می‌شوند. بافت چربی و غدد فوق کلیوی – واقع در بالای هر کلیه – مقدار کمی استروژن تولید می‌کنند و منبع اصلی تولید اندام‌های تولید مثلی هستند. در مردان نیز استروژن در مقادیر کمتر تولید می‌شود. هورمون‌های استروئیدی به دو گروه تقسیم می‌شوند: کورتیکواستروئیدها که به‌طور معمول در قشر آدرنال ساخته می‌شوند و استروئیدهای جنسی در غدد جنسی یا جفت ساخته می‌شوند.
هورمون‌های استروئیدی به کنترل متابولیسم، التهاب، عملکرد سیستم ایمنی، تعادل نمک و آب، ایجاد ویژگی‌های جنسی و توانایی مقاومت در برابر آسیب و بیماری کمک می‌کنند. هورمون‌های استروئیدی به‌طور معمول در خون حمل می‌شوند و به پروتئین‌های حامل خاصی مانند گلوبولین متصل شونده به هورمون جنسی یا گلوبولین متصل شونده به کورتیکواستروئید متصل می‌شوند. تبدیل و کاتابولیسم بیشتر در کبد، در سایر بافت‌های محیطی و در بافت‌های هدف رخ می‌دهد.
یافته‌های جدید درباره هورمون‌های استروئیدی
تحقیقاتی که اخیرا انجام شده نشان می‌دهد که استروژن‌های استروئیدی، نقش مهمی در ایجاد حس بویایی در جنین ایفا می‌کنند. دانشمندان در این پژوهش، جنین‌های گورخرماهی تراریخته را مورد بررسی قرار دادند و نوعی سلول گلیال آستروسیت کشف کردند که دستاورد نوین علمی بوده و به آن پیاز بویایی پاسخ‌دهنده به استروژن (EROB) می‌گویند. گورخرماهی تراریخته، دارای ژن‌های برون‌زا بر ژنوم خود است و همین دلیل باعث می‌شود گزینه‌ی خوبی برای بسیاری از کاربردهای تجربی و پژوهشی مانند بیان جهش غالب-منفی و تجزیه و تحلیل کلی تنظیم ژن باشد.
استروژن‌ها به دلیل نقش خود به عنوان هورمون‌های سیگنال دهنده در رشد جنسی شناخته شده‌اند، اما این مطالعه نشان می‌دهد که قبل از تمایز جنسی (زمانی که جنسیت فرد ثابت می‌شود)، گروه کوچکی از سلول‌ها در ناحیه‌ای از مغز که حس بویایی و پیاز بویایی ایجاد می‌شود، به استروژن پاسخ می‌دهد.
این تحقیق توسط دکتر ایا تاکسونو از دانشگاه اکستر انجام شده است. در این پروژه از یک گورخرماهی دستکاری شده ژنتیکی (تراریخته) استفاده شده که در آزمایشگاه پروفسور تایلر و دکتر کودو در اکستر ساخته شده است و سلول‌ها و بافت‌هایی که به استروژن پاسخ می‌دهند را قادر می‌سازد از طریق تصویربرداری میکروسکوپی دیده شوند. در این پژوهش، روش‌های شیمیایی و ژنتیکی که برای دستکاری سلول‌های پاسخ دهنده به استروژن انجام شده، منجر به بروز عملکرد جدیدی از استروژن ها در طول رشد مغز جنینی شده است. این مطالعه شواهدی ارائه می‌دهد که استروژن‌ها بر روی گلیاهای EROB برای تنظیم مدارهای بویایی با پیامدهای مهم نقش حس بویایی در زندگی عمل می‌کنند.
یافته‌های پژوهش بر روی گورخر ماهی تراریخته
پیش از این پژوهشگران بر روی موش‌ها آزمایش‌هایی انجام داده‌اند. این مطالعات نشان می‌دهند که استروژن برای رشد قشر حسی جسمی مغز و ایجاد بافت‌های مغز دو شکل جنسی که واسطه عملکردهای تولیدمثلی و رفتار در زندگی است، مهم است و در پژوهش اخیر ثابت شده که پیاز بویایی یکی از ابتدایی‌ترین بخش‌های مغز در حال رشد است که به استروژن در جنین گورخرماهی پاسخ می‌دهد.
ردیابی توسعه این EROBs با استفاده از روش‌های مختلف سلولی و تصویربرداری نشان داد که آن‌ها با نورون‌های حسی بویایی تعامل دارند و از‌دست‌دادن – یا اختلال در تعامل آن‌ها با نورون‌های اطراف – باعث ایجاد اختلال در ایجاد اتصالات عصبی بازدارنده در گلومرول‌های بویایی می‌شود.
پژوهش دیگری بر روی گورخر ماهی‌های تراریخته انجام شده‌است که این‌بار فعالیت عصبی از طریق تشخیص کلسیم تولید شده هنگام شلیک سلول‌های عصبی و پاسخ‌های استروژن را تشخیص می‌دهد. این مطالعه نشان می‌دهد که سیگنال‌دهی استروژن، فعالیت عصبی را در پیاز بویایی از طریق این EROB های تازه شناسایی شده تغییر می‌دهد و بر رفتار پاسخ به بو در موجودات تأثیر می‌گذارد. این کار، در شناسایی سلول‌های جنینی جدید مغز که در توسعه حس بویایی در ماهی نقش دارند و حوزه تحقیقاتی جدیدی را برای دانشمندان باز می‌کند.
نکته جالبی که در این رابطه مطرح می‌شود این است که این مواد شیمیایی، بر عملکرد گلیا EROB در جنین‌زایی تأثیر می‌گذارند؛ بنابراین حس بویایی را تغییر می‌دهند، پس این می‌تواند پیامدهای زیادی بر بدن داشته باشد و می‌توان گفت: “استروژن‌های رشد اولیه جنینی، سیستم حس بویایی را از طریق گلیاهای پاسخگو به استروژن تنظیم می‌کنند.”
نتیجه‌گیری
این یافته، منجر به کشف یکی از سلول‌های ناشناخته در بدن جانوران شده است. سلول‌هایی که تاثیر مستقیم استروژن بر روی عملکرد حس بویایی را نشان می‌دهند. با گسترش پژوهش‌ها و وارد شدن به فاز انسانی این پژوهش، به یقین مرزهای علم جابجا خواهند شد و به نایافته‌های بسیاری در رابطه با تاثیر استروژن بر حس بویایی در انسان‌ها دست خواهیم یافت.
نویسنده: فاطمه جلائی‌زاده
ویراستار: رضا ولی‌پور پرچنکی
منابع
