سلول های بنیادی سرطانی ، ویژگی ها و روش های درمان

سلول های بنیادی نقش اصلی را در تشکیل قسمت های مختلف بدن ایفا می کنند . با این حال مواردی پیش می آید که خود این سلول ها سرطانی شده و به طبع خطراتی جدی به دنبال خواهد داشت ؛ در این مقاله به بررسی این سلول ها خواهیم پرداخت .

نقش در بروز سرطان:

سلول های بنیادی سرطانی از لحاظ توانایی خود نوسازی و خصوصیات متابولیک به سلول های بنیادی طبیعی شباهت دارند در نتیجه میتوانند به سلول های سرطانی بالغ تمایز یابند. اما همچنین تفاوت هایی نیز با سلول های بنیادی طبیعی دارند که باعث تولید سلول های سرطانی با فعالیت متابولیک متفاوت میشوند. این اتفاق باعث مقاوم شدن تومور در مراحل مختلف تکامل آن نسبت به شرایط سخت و حتی داروهای قوی شیمی درمانی میشود. سلول های بنیادی سرطانی باعث رشد تومور و متاستاز و حتی ایجاد تومور ثانویه با خصوصیات تومور اولیه در مناطق دورتر از بافت مبدأ میشوند.

تشکیل سلول های بنیادی سرطانی باعث تغییر در نقشه بیان ژنهای سلولی در سلول سرطانی( مثل بیان بیش از حد برخی ژن ها و یا خاموش یا کم شدن برخی دیگر) میشود و در نتیجه جمعیت های فنوتیپی مختلفی حاصل می آیند که هر یک پاسخ متفاوتی در مواجهه با داروهای ضد توموری بروز میدهند.

منشا:

بر اساس نتایج تحقیقات سلول های بنیادی طبیعی یا سلول های پیش ساز متعهد که توانایی خودنوسازی را کسب کرده اند میتوانند منشا این سلول ها باشند. مشتق شدن سلول های بنیادی سرطانی از چندین جمعیت سلولی ، جمعیت های توموري متفاوتي را پدید میاورد. ایجاد این جمعیت های هتروژن در تومور که توانایی تمایز به چندین رده سلولی را دارند؛ نقشی کلیدی در مسیر بدخیمی و کسب خصوصیات اونکوژنیک دارد که تامین کننده بقا تومور در شرایط سخت میباشند.
همچنین در برخی موارد مشاهده شد که که ناحيه آناتوميک و محيط اطراف بافت توموری ميتواند نقشی کارآمد در خصوصیت تومور و بیان ژن های مربوط به جایگاه آناتومیک داشته باشد.در بعضی موارد نیز سلول های بنیادی سرطانی میتوانند از سلول های بافت های تخصصی دیگر( مثل سلول های مزانشیمی مشتق شده از مغز استخوان) ایجاد شوند.

مقاومت به درمان:

امروزه مقاومت دارویی به سلول های بنیادی سرطانی نسبت داده میشود؛ که به داروهای شیمیایی مقاومت های ذاتی و یا اکتسابی( از طریق موتاسیون در سلول های بنیادی بیمارانی که شیمی درمانی شده اند) دارند و با تقسیم به سلول های توموری جدید نقش اصلی را در بازگشت دوباره تومور ایفا میکنند.

مکانيسم های مقاومت در سلول های بنيادی سرطانی:
•بیان بالای ژن های ضد آپاپتوز: از آنجا که سلول های بنیادی در فاز ساکن هستند و تقسیم نمیشوند داروهای ضد سرطان یا پرتو درمانی تاثیری بر آنها ندارند.
•مقاومت چند دارویی ذاتی یا اکتسابی: مثل داشتن سیستم ترمیم DNA و بیان پروتئین های غشایی کانالی با نام ABC Transporter که پمپ کننده دارو به خارج سلول است.
•موقعيت هيپوکسيک سلول های بنیادی سرطانی: از آنجا که سلول های توموری با ميوفيبروبلاستها، سلولهای پيش ساز اپيتليال و ماتریکس خارج سلولي احاطه شده اند؛ هم از داروهای شیمیایی در امانند و هم به دلیل نیاز به وجود اکسیژن در محیط برای پرتو درمانی، این سلول ها تحت تاثیر آسیب های القایی اشعه قرار نمیگیرند.

راهکار های درمانی سلول های بنیادی سرطانی :

1 – دارورساني هدفمند به سلولهاي بنيادي سرطاني (استفاده از نانوحامل هاي مختلف مانند ليپیوزوم ها، ميسل ها، نانوتيوپ ها و نانو ژل ها) : از آنجا که بر بسیاری از محدودیت های شناخته شده برای داروهای ضد سرطان غلبه میکنند و باعث عملکرد اختصاصی تر و کنترل شده تر در درمان سرطان می شوند.
2 – هدف قرار دادن ژن های مقاوم دارویي: خاموشي ژني توسط مهارکننده های RNA اختصاصی
3 – نابودی آشيانه(Niche) سلول بنيادی سرطانی

به طور کلی علی رغم پیشرفت های اخیر در زمینه سلول های بنیادی سرطانی دانشمندان دانش کمی در رابطه با این جمعیت نادر دارند.به عقیده بسیاری از محققان باید بر متاستاز و حذف کامل این نوع سلول ها متمرکز شویم تا از این طریق به راهکارهایی برای غلبه بر مقاومت دارویی و درمان ترکيبی دست یابیم.

📝گردآورنده: نیلوفر فرسیو

🔍منابع: مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران / CrownBio