فهرست مطالب
بیوتروریسم چیست؟
بیوتروریسم، انتشار عمدی عوامل بیولوژیکی مضر با هدف ایجاد آسیب است که به عنوان یک نگرانی امنیتی عمده در سال‌های اخیر مطرح شده است.
در حالی که عوامل بیولوژیکی برای قرن‌ها در جنگ‌های متعدد مورد استفاده قرار گرفته‌اند، با پیشرفت تکنولوژی و دسترسی آسان‌تر به این عوامل، پتانسیل تروریست‌ها برای استفاده از عوامل بیولوژیکی برای آسیب رساندن به جوامع افزایش یافته است.
عوامل بیولوژیکی مورد استفاده در بیوتروریسم می‌توانند اشکال گوناگونی داشته باشند، از آنها می‌توان به ویروس‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌ها اشاره کرد. این عوامل را می‌توان به راحتی از طریق هوا، آب یا مواد غذایی منتشر کرد و همین موضوع آنها بسیار خطرناک می‌کند و آنها می‌توانند باعث طیف وسیعی از بیماری‌ها از جمله عفونت‌های تنفسی، بیماری‌های گوارشی و حتی مرگ شوند.
اهداف بیوتروریسم
در کل اهداف استفاده از بیوتروریسم در دو دسته نظامی و غیر نظامی طبقه بندی می شوند:
اهداف نظامی در استفاده از بیوتروریسم
- ایجاد تلفات انسانی و کاهش قدرت دشمن
- بیمار شدن و ایجاد ناتوانی در جهت کاهش کارایی افراد دشمن
- سرگرم کردن دشمن برای رسیدگی به بیماری یا اپیدمی گسترش یافته
- ایجاد وحشت و تضعیف روحیه نیرو های دشمن
- اختلال و جلوگیری در انجام ماموریت نیروهای دشمن
اهداف غیر نظامی بیوتروریسم
- مرگ و میر وسیع افراد غیر نظامی در یک منطقه و ایجاد تلفات انسانی و حتی آلوده شدن حیواناتی که نسبت به آن بیماری مصون نیستند
- ایجاد رعب و وحشت ناشی از اپیدمی ایجاد شده در بین عموم
- اختلال در نظم اجتماعی و نظام اقتصادی
- تغیر در اکوسیستم آن منطقه و ایجاد الودگی های زیست محیطی
از این مورد می توان به باکتری آنتراکس اشاره کرد که قادر است انواع سیاه زخم پوستی، استنشاقی و گوارشی را ایجاد کند؛ این بیماری علاوه هم بر روی انسان و هم بر روی حیوانات نیز اثرگذار است.
در سال ۱۳۲۰ در ایران یک میلیون راس گوسفند در اثر ابتلا به سیاه زخم تلف شده است که این خود مصداق بارز استفاده از بیوتروریسم برای تغییر در اکوسیستم و آلودگی محیط زیست است.
حمله بیوتروریسم چیست؟
حمله بیولوژیکی یا بیوتروریسم، انتشار عمدی ویروس‌ها، باکتری‌ها یا سایر ارگانیسم های بیماری زا است که می‌تواند باعث بیماری یا مرگ افراد، دام‌ها یا محصولات کشاورزی شود.
تاریخچه بیوتروریسم
استفاده از سموم و عوامل بیولوژیکی به عنوان سلاح به دوران باستان بر می‌گردد، اما دوران مدرن بیوتروریسم در قرن بیستم آغاز شد.
یکی از اولین موارد شناخته شده بیوتروریسم در قرن هجدهم رخ داد، زمانی که سربازان بریتانیایی با دادن پتوهای آلوده به آبله به قبایل بومی آمریکا حمله کردند.
این تاکتیک که به عنوان جنگ میکروب شناخته می‌شود، در طول جنگ جهانی اول توسط آلمان برای آلوده کردن دام‌ها و محصولات کشاورزی در روسیه، فرانسه و رومانی استفاده شد.
در دهه‌های پس از جنگ جهانی دوم، چندین کشور از جمله ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی شروع به آزمایش سلاح‌های بیولوژیکی کردند. آنها عواملی مانند سیاه زخم، سم بوتولینوم و آبله را توسعه دادند و ذخیره کردند.
پتانسیل بیوتروریسم برای ایجاد آسیب‌های گسترده با توجه به سهولت انتشار عوامل بیولوژیکی و دشواری شناسایی و پاسخ به یک حمله بیولوژیکی نگران کننده است.
بر خلاف بمب یا سلاح شیمیایی، یک عامل بیولوژیکی می‌تواند به‌طور بی‌صدا و نامرئی منتشر شود و علائم آن ممکن است روزها یا هفته‌ها پس از قرار گرفتن در معرض آن ظاهر شوند و همین مسائل مقابله با آن را دشوارتر می‌کند.
تهدید بیوتروریسم منجر به افزایش تلاش‌ها برای توسعه اقدامات متقابل از جمله واکسن‌ها، درمان‌ها و ابزارهای تشخیصی شده است؛ توسعه چنین مواردی می‌تواند به کاهش تأثیر یک حمله بیولوژیکی کمک کند و واکنش سریع‌تری را ممکن کند.
اولین حمله بیوتروریسم در تاریخ
اولین حمله بیوتروریستی مهم در تاریخ در قرن چهاردهم و در زمان محاصره کافا رخ داد. در ادامه، شرح مفصلی از این رویداد تاریخی را ارائه می‌کنیم و علل، اثرات و پیامدهای اولین حمله بیوتروریستی را بررسی می‌کنیم.
کافا، شهری در شبه جزیره کریمه است که مرکز تجاری مهمی در قرن چهاردهم بود. در سال 1343، این شهر در محاصره مغول‌ها قرار گرفت که به مسیرهای تجاری منطقه حمله می‌کردند.
مغول‌ها در ابتدا موفق بودند، اما هنگامی که مرگ سیاه در میان سربازانشان شیوع پیدا کرد، مجبور به عقب نشینی شدند. مرگ سیاه که به عنوان طاعون ببونیک نیز شناخته می‌شود، بیماری مهلکی بود که چندین سال اروپا و آسیا را ویران کرده بود.
مغول‌ها که از قدرت بیماری به عنوان یک سلاح آگاه بودند، تصمیم گرفتند از آن علیه مدافعان کافا استفاده کنند. آنها اجساد بیمار را روی منجنیق‌ها می‌زدند و آنها را روی دیوارهای شهر پرتاب می‌کردند.
برنامه این بود که ساکنان شهر را به این بیماری مبتلا کنند و قدرت دفاعی آنها را ضعیف کنند. این تاکتیک موفقیت آمیز بود و طاعون به سرعت در میان مردم کافا شیوع یافت و بسیاری از مدافعان شهر آلوده شدند و سرانجام شهر به دست مغول‌ها افتاد.
حمله به کافا اولین استفاده ثبت شده از بیوتروریسم در تاریخ بود که پیامدهای گسترده‌ای داشت. استفاده از بیماری به عنوان یک سلاح، روشی مؤثر برای تضعیف دفاع دشمن و ایجاد وحشت گسترده بود. مرگ سیاه مسیر تاریخ اروپا را تغییر داد و منجر به تغییر قدرت شد و بر ظهور رنسانس تأثیر گذاشت.
حمله به کافا همچنین سوالات اخلاقی را در مورد استفاده از عوامل بیولوژیکی به عنوان یک سلاح مطرح کرد؛ استفاده از بیماری به عنوان سلاح در حال حاضر بر اساس قوانین بین المللی جنایت جنگی محسوب می‌شود.
طبقه بندی عوامل بیوتروریسم
عوامل بیولوژیکی که می‌توانند برای بیوتروریسم استفاده شوند را می‌توان بر اساس خواص و پتانسیل ایجاد آسیب به شکل‌های مختلفی طبقه بندی کرد.
سیستم طبقه‌بندی CDC
سیستم‌های طبقه بندی مورد استفاده بسته به سازمان متفاوت است، اما متداول ترین سیستم مورد استفاده سیستمی است که توسط مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) ایجاد شده است. سیستم طبقه‌بندی CDC عوامل بالقوه بیوتروریسم را بر اساس پتانسیل ایجاد آسیب به سه دسته طبقه‌بندی می‌کند:
عوامل رده A:
عوامل رده A دارای بالاترین اولویت هستند زیرا به راحتی از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شوند، میزان مرگ و میر بالایی دارند و پتانسیل تأثیرگذاری بر سلامت عمومی را دارند.
نمونه‌هایی از عوامل رده A عبارتند از:
- سیاه زخم
- آبله
- طاعون
- بوتولیسم
- تولارمی
- ابولا
عوامل رده B:
انتشار عواملی که در رده B قرار دارند، نسبتاً آسان است و دارای عوارض متوسط و میزان مرگ و میر پایینی هستند.
نمونه‌هایی از عوامل رده B عبارتند از:
- ریسین
- بروسلوز
- تب کیو
- تیفوس
- پاتوژن‌های موجود در آب مانند کریپتوسپوریدیوم و ویبریو کلرا
عوامل رده C:
عوامل رده C پاتوژن‌های نوظهوری هستند که می‌توانند در راستای انتشار انبوه مهندسی شوند، زیرا پتانسیل بالایی برای ایجاد عوارض و مرگ و میر دارند و ممکن است تأثیرات عمده‌ای بر سلامت عمومی داشته باشند. نمونه‌هایی از عوامل رده C عبارتند از:
- ویروس نیپا
- هانتا ویروس
- ویروس آنسفالیت
سیستم طبقه بندی WHO
سیستم طبقه بندی WHO عوامل بالقوه بیوتروریسم را بر اساس درجه خطری که برای سلامت عمومی ایجاد می کند به سه گروه طبقه بندی می‌کند:
گروه خطر 1 (RG1):
عوامل RG1 برای سلامتی انسان خطرناک نیستند و در شرایط استاندارد آزمایشگاهی ایمن هستند. نمونه‌هایی از عوامل RG1 شامل موارد زیر هستند:
- باکتری‌ها
- قارچ‌های غیر بیماری زا
گروه خطر 2 (RG2):
عوامل RG2 برای سلامت انسان خطرناک به حساب آمده و می‌توانند باعث بیماری در انسان‌ها شوند، اما درمان موثری نیز برای آنها وجود دارد.
نمونه‌هایی از عوامل RG2 شامل موارد زیر هستند:
- سالمونلا
- coli
- ویروس آنفولانزا
گروه خطر 3 (RG3):
عوامل RG3 برای سلامت انسان یک حطر جدی به حساب آمده و می‌توانند باعث بیماری شدید یا کشنده شوند و هیچ درمان موثری برای آنها در دسترس نیست.
نمونه‌هایی از عوامل RG3 عبارتند از:
- مایکوباکتریوم توبرکلوزیس
- ویروس کرونا SARS
- HIV
سیستم طبقه‌بندی وزارت دفاع
سیستم طبقه‌بندی وزارت دفاع، عوامل بیوتروریسم را بر اساس توانایی آنها در تسلیح شدن به چهار دسته طبقه‌بندی می‌کند:
دسته 1:
عوامل رده 1 کشنده ترین عوامل هستند و بیشترین میزان انتشار را دارند. نمونه‌هایی از عوامل رده 1 شامل موارد زیر هستند:
- سیاه زخم
- آبله
- سم بوتولینوم
دسته 2:
عوامل رده 2 نسبتاً کشنده هستند و میزان انتشار نسبتا بالایی ( در مقایسه با دسته 1 کمتر) دارند. نمونه‌هایی از عوامل دسته 2 عبارتند از:
- ریسین
- تب کیو
دسته 3:
عوامل رده 3 کمتر کشنده در نظر گرفته می‌شوند و میزان انتشار آنها کمتر است. نمونه‌هایی از عوامل رده 3 عبارتند از:
- Venezuelan equine encephalitis
- انتروتوکسین B استافیلوکوک
دسته 4:
عوامل رده 4 ، عوامل کم خطر محسوب می‌شوند .
نشانه‌های یک حمله بیوتروریسم
- الگوهای بیماری غیرمعمول:
اولین نشانه حمله بیوتروریسم، بروز الگوهای بیماری غیرعادی است. برای مثال، افزایش ناگهانی تعداد افراد با علائم مشابه، به خصوص اگر علائم شدید باشد، می‌تواند نشان دهنده حمله بیوتروریسم باشد؛ شیوع بیماری تنفسی در جامعه‌ای که قبلاً چنین شیوعی را تجربه نکرده است، ممکن است نشانه‌ای از حمله بیوتروریسم باشد.
به طور مشابه، افزایش ناگهانی تعداد افرادی که علائم مشابه آنفولانزا دارند در طول فصل غیر آنفولانزا نیز می‌تواند نشانه‌ای از حمله بیوتروریسم باشد.
- مرگ‌های غیرمعمول بدون توضیح موجه:
یکی دیگر از نشانه‌های حمله بیوتروریسم، وقوع مرگ‌های غیرعادی یا غیرقابل توضیح است. تعداد زیادی از مرگ و میر در یک دوره کوتاه، به خصوص اگر مرگ و میر ناگهانی یا غیر منتظره باشد، می‌تواند نشان دهنده یک حمله بیوتروریسم باشد.
به عنوان مثال، افزایش ناگهانی تعداد مرگ و میر ناشی از نارسایی تنفسی یا نارسایی اندام‌ها می واند نشانه‌ای از حمله بیوتروریسم باشد.
- رفتار یا مرگ غیرمعمول حیوانات:
بیوتروریست‌ها ممکن است از حیوانات به عنوان حامل عوامل بیولوژیکی استفاده کنند؛ بنابراین، رفتار یا مرگ غیرعادی حیوانات نیز می‌تواند نشانه‌ای از حمله بیوتروریسم باشد.
به عنوان مثال، افزایش ناگهانی پرندگان یا حیوانات مرده در یک منطقه خاص می‌تواند نشانه‌ای از حمله بیوتروریسم باشد. به طور مشابه، رفتار غیرعادی حیوانات، مانند سقوط پرندگان از آسمان نیز می‌تواند نشانه‌ای از حمله بیوتروریسم باشد.
- بوها یا رنگ‌های غیرمعمول:
عواملی بیوتروریسمی که استفاده می‌شوند ممکن است بو یا رنگ‌های غیر معمول داشته باشند؛ بنابراین وجود بو یا رنگ‌های غیرمعمول می‌تواند نشانه‌ای از حمله بیوتروریسم باشد. به عنوان مثال، انتشار ناگهانی گاز بدبو یا پودر رنگی نمونه‌ای از این نشانه‌ها است.
مقابله با بیوتروریسم
همانطور که گفتیم، بیوتروریسم استفاده از عوامل بیولوژیکی در جهت آسیب رساندن یا کشتن انسان‌ها، حیوانات یا گیاهان است و در سال‌های اخیر به عنوان یک تهدید بزرگ برای امنیت و ثبات جهانی معرفی شده است.
تأثیرات بیوتروریسم بسیار زیاد است، زیرا می‌تواند باعث بیماری و مرگ گسترده شود، اقتصاد را مختل کند و ترس و وحشت در بین مردم ایجاد کند؛ بنابراین، بسیار مهم است که ما استراتژی‌های موثری برای مقابله با بیوتروریسم داشته باشیم.
یکی از چالش‌های اولیه در برخورد با بیوتروریسم، شناسایی عوامل بیولوژیکی است. انواع مختلفی از عوامل بیولوژیکی از جمله باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و سموم وجود دارند که می‌توانند در بیوتروریسم استفاده شوند.
این عوامل می‌توانند از طریق هوا، آب یا غذا پخش شوند که این مسئله شناسایی و مهار آنها را دشوار می‌کند؛ بنابراین، وجود یک سیستم نظارت قوی که بتواند به سرعت حضور عوامل بیولوژیکی را شناسایی کرده و گسترش آنها را ردیابی کند، مهم است.
یکی دیگر از جنبه‌های مهم مقابله با بیوتروریسم، توسعه درمان‌ها و واکسن‌های موثر بر آن است تا در صورت وقوع یک حمله بیوتروریسمی، درمان‌ها و واکسن‌هایی برای پیشگیری یا درمان بیماری و به حداقل رساندن تعداد تلفات در دسترس باشد.
این امر مستلزم سرمایه‌گذاری قابل توجهی در تحقیق و توسعه برای شناسایی درمان‌ها و واکسن‌های مؤثر علیه طیف گسترده‌ای از عوامل بیولوژیکی است.
یکی از چالش‌های مقابله با بیوتروریسم این است که عوامل بیولوژیکی می‌توانند به راحتی منتشر شوند و به همنی دلیل مهار شیوع بیماری را دشوار می‌کنند؛ بنابراین، داشتن یک برنامه که واکنشی هماهنگ را ایجاد کند که بتواند به سرعت در صورت حمله بیوتروریسمی اجرا شود، مهم است.
در نهایت، پتانسیل بیوتروریسم همچنان نگران کننده است و هوشیاری مداوم برای جلوگیری و پاسخ به چنین حملاتی ضروری است. این مسئله شامل تلاش‌های مستمر برای تقویت توافق‌نامه‌ها و همکاری‌های بین‌المللی، افزایش قابلیت‌های نظارت و شناسایی، و افزایش آمادگی و قابلیت‌های واکنش در سطوح محلی، ملی و بین‌المللی است.
بیوتروریسم یک تهدید جدی برای سلامت عمومی جهانی است؛ بنابراین، تشخیص زودهنگام یک حمله بیوتروریسمی برای جلوگیری و کنترل گسترش آن بسیار مهم است.
نویسنده: زهرا جهان‌بخش
تهیه شده در آکادمی بیوتکنولوژی
●بیشتر بخوانید :
یک نظر